Боливија: Разлика помеѓу преработките

| largest_city = {{nowrap|[[Санта КрузКрус де ла Сиера]]}}<br/><small>{{Coord|17|48|S|63|10|W}}

'''Боливија''' ({{lang-es|Bolivia}}, {{lang-qu|Buliwya}}, {{lang-ay|Wuliwya}}, {{lang-gn|Volívia}}), или официјално '''Повеќенационална Држава Боливија'''<ref name="ReferenceA">{{cite web|url=http://www.who.int/countries/bol/en/ |title=WHO &#124; Bolivia (Plurinational State of) |publisher=Who.int |date=11 May 2010 |accessdate=30 August 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://data.un.org/CountryProfile.aspx?crName=Bolivia%20(Plurinational%20State%20of) |title=UNdata &#124; country profile &#124; Bolivia (Plurinational State of) |publisher=United Nations |date=14 November 1945 |accessdate=30 August 2010}}</ref> (''{{јаз|es|Estado Plurinacional de Bolivia}}'') — независна држава во [[Јужна Америка]]. Боливија се граничи со [[Бразил]] на север и исток, со [[Парагвај]] и [[Аргентина]] на југ, со [[Чиле]] на југозапад и со [[Перу]] на запад. Главен град на државата според уставот е [[Сукре]], а седиште на владата е [[Ла ПазПас]]. Државата има 37 [[службен јазик|службени јазици]], а најзборувани се шпанскиот, кечуанскиот, ајмарскиот и гваранскиот јазик. Боливија има население од околу 10 милиони жители. Над 50% од населението се [[Јужна Америка|јужноамерикански]] [[Американски староседелци|староседелци]], меѓу кои најголеми се [[Кечуани]]те, [[Ајмари]]те и [[Гварани]]те.

Оригиналното име на државата било „Република Боливар“. Името не било сменето во „Боливија“ сè додека [[Мануел Мартин КрузКрус]] изјавил: „Ако од Ромул доаѓа Рим, тогаш од Боливар доаѓа Боливија“ (''Si de Rómulo Roma, de Bolívar Bolivia''). Името Боливија започнало почесто да се употребува и било одобрено на 3 октомври 1825.<ref>[http://blogs.law.harvard.edu/philg/2009/01/11/what-countries-are-named-after-individuals-or-families/] What countries are named after individuals or families?</ref>

До крајот на 16 век боливиското [[сребро]] било важен извор на приход на Шпанската империја.<ref>MSN Encarta, [http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575057_13/spain.html Conquest in the Americas]. [http://www.webcitation.org/5kwQDCbGf Archived] 31 October 2009.</ref> Локалното население служело како работна сила, а Шпанците го презеле системот на општествено служење од [[Инки]]те познато како [[Мита (служба)|мита]].<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/bolivia/29.htm |title=Bolivia – Ethnic Groups |publisher=Countrystudies.us |date= |accessdate=30 August 2010}}</ref> Во март 1782 година, [[Тупак Катари]] го организирал локалното население во револт, кога бил опколен [[Ла ПазПас]]. Во бунтот 20.000 лица го загубиле животот.<ref>[http://www.duke.edu/~ems19/rebellions/rebellions.html Rebellions]. History Department, Duke University.</ref> Како што шпанската власт слабеела поради војните со [[Наполеон]], незадоволството на локалното население се зголемувало.

[[Боливиска војна за независност|Боливиската војна за независност]] започнала во градот [[Сукре]] во 1809 година со [[Револуцијата во Чукисака]]. Сукре тогаш се викал ''Чукисака'' и од таму доаѓа името на револуцијата. Револуцијата довела до создавање на влада создадена од [[воена хунта]]. Револуцијата во Чукисака била проследена со [[Револуцијата во Ла ПазПас]], за време на која Боливија ја прогласила својата независност. Двете боливиски револуции биле краткотрајни и биле поразени од шпанските власти, но следната година [[Шпанско-американски војни за независност|Шпанско-американските војни за независност]] го зафатиле целиот [[Латинска Америка|континент]]. Боливија била ослободувана и повторно окупирана неколку пати за време на војната меѓу [[Ројалисти (шпанско-американски револуции)|ројалистите]] и [[Патриоти (шпанско-американски револуции)|патриотите]]. Од [[Буенос Аирес]] биле испратени три воени кампањи и сите биле поразени. Боливија конечно се ослободила од ројалистите под водство на [[Антонио Хозе де Сукре]]. Сукре предводел воена кампања од северот и ја подржал воената операција на [[Симон Боливар]]. По 16 години водење војна, новата република била [[Боливиска декларација на независност|прогласена]] на 6 август 1825 година и била именувана во чест на Симон Боливар.

Во 1835 година, Боливија, под водство на маршал [[Андрес де Санта КрузКрус]], навлегла во [[Перу]] за да го воспостави повторно на власт генералот [[Луис ХозеХосе де Орбегосо]]. Перу и Боливија ја создале [[Перуанско-боливиска конфедерација|Перуанско-боливиската конфедерација]], каде Санта КрузКрус бил прогласен за „врховен заштитник“. Создавањето на Конфедерацијата не била добредојдена од соседите, особено Чиле и Аргенина, бидејќи сметале дека таквата држава би била мошне моќна. По тензиите кои настанале меѓу конфедерацијата и [[Чиле]], Чиле ѝ објавил војна на [[28 декември]] [[1836]] година. [[Аргентина]] станала сојузник на Чиле и таа ѝ објавила војна на конфедерацијата на [[9 мај]] [[1837]] година. Перуанско-боливиските сили забележале неколку значајни победи за време на [[Конфедерациска војна|Конфедерациската војна]], меѓу кои поразот на аргентинското проширување и поразот на чилеанското проширување на териториите во [[Паукарпата]] во близина на [[Арекипа]].

За време на битките во Арекипа, чилеанските и перуанските војници се предале и безусловно го потпишале [[Договорот од Паукарпата]]. Според договорот, Чиле требало да се повлече од Перу и Боливија, да ги врати заробените конфедерациски бродови, да се нормализираат економските односи и Конфедерацијата да го исплати перуанскиот долг на Чиле. Народот во Чиле не се согласил со овој договор и владата била приморана да го отфрли. Чиле организирал втор напад на Конфедерацијата и ја поразил во [[Битката кај Јунгај]]. По поразот, Санта КрузКрус дал отставка и пребегнал во азил во [[Еквадор]], а Конфедерацијата се распаднала.

*'''Граница со Бразил''': Боливиско-бразилската граница е најдолга во државата. Границата започнува во гратчето Болбепра и завршува во Бахија Негре. Главни гранични премини на боливиско-бразилската граница се [[Бразилеја]], Фортин Маноа, Вилја Белја, Серо Куатро Ерманос, [[Сан Матијас (Санта КрузКрус)|Сан Матијас]], езерата [[Ла Гаиба]], [[Мандиоре (езеро)|Мандиоре]], [[Сасерес (езеро)|Сасерес]] и пристаништето Гутиерез Гера на [[Парагвај (река)|реката Парагвај]].

Уставно, главен град на Боливија е [[Сукре]], но администрацијата на владата е во [[Ла ПазПас]]. Најголем град во државата е [[Санта КрузКрус де ла Сиера]].

|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Тропска прашума]]<br />Лос Јунгас, [[Ла ПазПас (департман)|Ла ПазПас]]

|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Широколисна шума]]<br />Чекењо, [[Санта КрузКрус (департман)|Санта КрузКрус]]

|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Долина]]<br />[[Самајпата (Боливија)|Самајпата]], [[Санта КрузКрус (департман)|Санта КрузКрус]]

|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Алтиплано|Влажно Алтиплано]]<br />Колјао, [[Ла ПазПас (департман)|Ла ПазПас]]

|style="background:#e9e9e9;" align=center|[[Глечер|Андски глечер]]<br />[[глацијално езеро]], [[Ла ПазПас (департман)|Ла ПазПас]]

[[Податотека:Centro de La Paz en Bolivia.JPG|left|thumb|200px|Луѓе во центарот на Ла ПазПас]]

Боливијците со [[африка]]нско потекло сочинуваат 0.5% од вкупното население. Црномурестите жители се потомци на африканско [[роб]]ови кои биле носени во [[Бразил]]. Тие воглавно живеат во регионот Јунгас и во департманот Ла ПазПас. Во [[Санта КрузКрус де ла Сиера]] има и одреден број азиско население

[[File:LaPaz Plaza Pedro Di Murillo 10.2004.jpg|thumb|200п|Седиштето на Конгресот во Плаза Мурилјо во [[Ла ПазПас]].]]

Боливија била владеена со демократски избрани влади уште од [[1982]] година, кога се прекинале долгите државни удари. Предавањето на власта по мирен и демократски начин било започнато од [[Ернан Силес Зуазо]] и [[Виктор ПазПас Естенсоро]]. Повеќепартискиот демократски систем на државата бил испреплетен од различен број политички партии во минатото, но сепак доминирале [[Револуционерно националистичко движење|Револуционерното националистичко движење]], [[Национална демократска акција]] и [[Револуционерно лево движење на Боливија|Револуционерно лево движење]] од [[1985]] до [[2005]] година. Моментален претседател на Боливија е [[Ево Моралес]], кој е прв староседелски претседател на државата и тој е на чело на моментално владеачкото [[Движење за социјализам - политички инструмент за независност на народот|Движење за социјализам - политички инструмент за независност на народот]]. Оваа политичка партија била победничка на изборите во 2005 и 2009 година.

Според уставот на државата, главен град на Боливија е [[Сукре]]. Ла ПазПас е седиште на владата и поради тоа често се смета за „де факто“ главен град. Името на Сукре пред независноста било „Ла Плата“ и бил прогласен како транзициски главен град на новата независна држава [[Горно Перу]] (денес Боливија) на [[1 јули]] [[1826]] година.<ref name=DicGeo>{{Cite book | publisher = Impr. "Bolívar" de M. Pizarro | last = "Sucre." | first = Sociedad Geográfica | title = Diccionario geográfico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geográficos, históricos y estadisticos | year = 1903 | pages = 296–97 }}</ref> На [[12 јули]] [[1839]] година, претседателот [[Хозе Мигел де Веласко]] донел закон со кој градот се прогласил за главен град на државата и го сменил името во чест на револуционерот [[Антонио Хозе де Сукре]].<ref name=DicGeo /> На почетокот на 20 век, боливиската влада била префрлена од Сукре во Ла Паз, поради изолираноста на Сукре од економската активност на државата по падот на индустријата за [[сребро]] во [[Потоси]].

[[Армија на Боливија|Боливиската армија]] има околу 31.500 војници. Војската има 6 воени региони, и таа е организирана во десет дивизии. Иако Боливија е без излез на море, сепак државата одлучила да ја зачува морнарицата. [[Морнарица на Боливија|Боливиските морнарички сили]] се составени од околу 5.000 војници.<ref>{{cite news| url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/aug/28/bolivia | work=The Guardian | location=London | title=Bolivia's landlocked sailors pine for the high seas | first=Rory | last=Carroll | date=28 August 2008 | accessdate=26 April 2010}}</ref> [[Воздухопловни сили на Боливија|Воздухопловните сили на Боливија]] имаат девет воздухопловни бази: Ла Паз, Кочабамба, Санта КрузКрус де ла Сиера, Пуерто Суарез, Тариха, Вилјамонтес, Кобиха, Рибералта и Роборе.

| style="background:#efefef;" align=left|[[File:Flag of lapaz.svg|border|20px]] [[Ла ПазПас (департман)|Ла ПазПас]]

| style="background:#efefef;" align=left|[[Ла ПазПас]]

| style="background:#efefef;" align=left|[[File:Flag_of_Santa_Cruz.svg|border|20px]] [[Санта КрузКрус (департман)|Санта КрузКрус]]

| style="background:#efefef;" align=left|[[Санта КрузКрус де ла Сиера]]

Кодот за Боливија е ''BO'', а интернет домејнот е [[.bo]]. Според податоците од 2005 година, во државата има 646.300 главни телефонски линии и 2.421 милиони мобилни телефони. Поголемиот број телефони се во [[Ла ПазПас]] и останатите поголеми градови, а користењето мобилни телефони се зголемува со голема брзина. Телефонскиот повикувачки број за Боливија е +591. Според податоците за 2006 година, во државата има 20.085 мрежни домејни и 480.000 корисници на интернет. Боливија има 48 телевизиски станици и 900.000 телевизиски апарати.<ref name="cia podatovi"/>

Во државата има голем број на државни и приватни универзитети. Меѓу позначајните универзитети во државата се: [[Универзитет Сан Франциско Хавиер де Чукисака]] во [[Сукре]] од [[1624]], [[Универзитет Сан Андрес]] во [[Ла ПазПас]] од [[1830]], [[Универзитет Сан Симон]] во [[Кочабамба]] од [[1832]], [[Универзитет Габриел Рене Морено]] во [[Санта КрузКрус де ла Сиера|Санта КрузКрус]] од [[1880]], [[Технички универзитет Оруро]] од [[1892]] и други. Во државата има и три универзитети за староседелското население, и тие се: [[Ајмарски универзитет Тупак Катари]] во Ла Паз од 2009, [[Кечуански универзитет Касмиро Уанка]] во Кочабамба од 2009 и [[Гварански боливиски универзитет Пуеблос де Тиерас Бахас]] во Чукисака од 2009 година.

* [[Ла ПазПас]]