Кипар: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
|||
Ред 1:
{{во изработка}}
:За други значења на поимот Кипар, видете [[Кипар (појаснување)]].''
{{Инфокутија за држава
Ред 64 ⟶ 65:
}}
'''Кипар''' ({{lang-el|Κύπρος}}, {{lang-tr|Kıbrıs}} или официјално '''Република Кипар''' ({{lang-el|Κυπριακή Δημοκρατία|links=no}}; {{lang-tr|Kıbrıs Cumhuriyeti|links=no}}) — островска држава која се наоѓа во источниот дел на [[Средоземно Море]], трет по големина<ref>{{Cite news|url=https://www.worldatlas.com/articles/biggest-islands-in-the-mediterranean-sea.html|title=Најголеми острови во Средоземното Море по површина|work=''WorldAtlas''|access-date=2018-05-11|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180512043924/https://www.worldatlas.com/articles/biggest-islands-in-the-mediterranean-sea.html|archive-date=12 мај 2018|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> и по населеност остров на Медитеранот<ref>{{Cite news|url=https://www.worldatlas.com/articles/the-most-populated-islands-in-the-mediterranean-sea.html|title=Најнаселени острови во Средоземното Море|work=''WorldAtlas''|access-date=2018-05-11|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180512043814/https://www.worldatlas.com/articles/the-most-populated-islands-in-the-mediterranean-sea.html|archive-date=12 мај 2018|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>, со местоположба јужно од [[Турција]], западно од [[Сирија]] и [[Либан]], северозападно од [[Израел]] и [[Палестина]], северно од [[Египет]] и југоисточно од [[Грција]].
Најраната позната човечка активност на островот датира околу 10 милениум пред нашата ера. Археолошки остатоци од овој период го вклучуваат добро сочуваното неолитско село [[Хирокитија]], а Кипар е дом на некои од најстарите бунарски води во светот<ref name="autogenerated2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/8118318.stm |title=Пстатоци од камено време пронајдени во Кипар|work=BBC News |date=25 јуни 2009 |accessdate=31 јули 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131005060232/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8118318.stm |archive-date=5 октомври 2013 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>. Кипар бил населен од [[Микенска цивилизација|микенските Грци]] во 2 милениум п.н.е. Како стратешка локација на [[Блискиот Исток]], подоцна островот бил окупиран од неколку големи сили, вклучувајќи ги царствата на [[Асирци|Асирците]], [[Египќани|Египќаните]] и [[Персијци|Персијците]], по кое островот бил освоен во 333 п.н.е. од [[Александар Велики]]. По распаѓањето на неговото царство со островот уште владееле и [[Птоломејска династија|Птоломејски Египет]], [[Римско Царство|Римското Царство]] и [[Источно римско царство|Источното Римско Царство]], арапски калифати за краток период, француската династија [[Династија Лизињан|Лизињан]] и [[Република Венеција|Венецијанците]], три века [[отомански Кипар|отоманско владеење]] помеѓу [[1571]] и [[1878]] ([[де јуре]] до [[1914]]<ref name="Lausanne-Egypt-Sudan-Cyprus">{{cite web|url=http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Lausanne|title=Лозански договор|access-date=7 октомври 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20130112221242/http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Lausanne|archive-date=12 јануари 2013|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>.)
Кипар бил ставен под администрација на [[Велика Британија]] врз основа на [[Кипарска конвенција (1878)|Кипарската конвенција]] во [[1878]] година и официјално бил припоен од [[Велика Британија]] во [[1914]] година. Додека [[Кипарски Турци|кипарските Турци]] сочинуваат 18% од населението, поделбата на Кипар и создавањето на [[Северен Кипар|турска држава]] на север станало политика на водачите на кипарските Турци и [[Турција]] во 1950-тите. Турските лидери во еден период се залагале за анексија на Кипар во Турција, бидејќи Кипар се сметал за „''составен дел од Анатолија''“, додека од [[19 век]] голем дел од грчко-кипарско население и [[Кипарска православна црква|неговата православна црква]] се залагале за сојуз со [[Грција]]<ref>{{cite book |last1=Фустман|first1=Хуберт|last2=Кер Линдси|first2=Џејмс|title=Управување и политика на Кипар|year=2008|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-096-4|page=48|url=https://books.google.com/?id=AzIXtVdDDwgC&pg=PA48#v=onepage}}</ref><ref>{{cite book |last1=Мирбагери|first1=Фарид|title=Историски речник на Кипар|date=2009|publisher=''Scarecrow Press''|page=25|url=https://books.google.com/?id=f82Jn_H4VukC&pg=PA25#v=onepage|isbn=9780810862982}}</ref>, што станало грчка национална политика во 1950-тите<ref>{{cite book |last1=Trimikliniotis|first1=Nicos|title=Beyond a Divided Cyprus: A State and Society in Transformation|date=2012|publisher=''Palgrave Macmillan''|isbn=978-1-137-10080-1|page=104|url=https://books.google.com/?id=zS_HAAAAQBAJ&pg=PA104#v=onepage}}</ref>. По националистичкото насилство во 1950-тите, Кипар добил независност во [[1960]] година. Кризата од 1963-64 година довела до натамошно меѓуетничко насилство помеѓу [[кипарски Грци|кипарските Грци]] и [[Кипарски Турци|кипарските Турци]], коишто раселиле повеќе од 25.000 кипарски Турци<ref name=hoff /><ref name=IntercommunalViolence>{{cite web |url=http://countrystudies.us/cyprus/13.htm |title=Американска конгресна библиотека - студии - Кипар - Меѓуопштинско насилство |publisher=''Countrystudies.us'' |date=21 декември 1963 |accessdate=25 октомври 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110623135118/http://countrystudies.us/cyprus/13.htm |archive-date=23 јуни 2011 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>. На [[15 јули]] [[1974]] година, националниот премиер на кипарските Грци и елементите на [[Грчка воена хунта|Грчката воена хунта]] започнале процес на ''[[еносис]]''<ref>{{cite book | last = Милинсон| first = Вилијам| title = Кипар: Современа Историја| publisher = ''I. B. Tauris'' | year=2005 | url = https://books.google.com/?id=HEjkuhF2GsMC&pg=PA81| isbn = 978-1-85043-580-8| page = 81 }}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/2297653.stm |title=website |work=BBC News |date=4 октомври 2002 |accessdate=25 октомври 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040726144124/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/2297653.stm |archive-date=26 јули 2004 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>, односно процес за присоединување на Кипар кон Грција<ref name=danopoulos>{{cite book|author1=Константин Панос Данопулос|author2=Диренда К. Вајпеџи|author3=Амир Бар-Ор|title=Граѓанско-воени односи, градењето на нацијата и националниот идентитет: компаративни перспективи|url=https://books.google.com/books?id=wU_587RXIvsC&pg=PA260|year=2004|publisher=''Greenwood Publishing Group''|isbn=978-0-275-97923-2|page=260|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915230348/https://books.google.com/books?id=wU_587RXIvsC&pg=PA260|archive-date=15 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>. Поради овие настани, од страна на Турција била [[Турска инвазија на Кипар|извршена инвазија на островот]] на [[20 јули]] [[1974]] година<ref name="Benvenisti2012">{{cite book|author=Еџал Бенвенист|title=Меѓународното право на занимање|url=https://books.google.com/books?id=JKgeX_sdQG0C&pg=PA191|date=23 февруари 2012|publisher=''Oxford University Press''|isbn=978-0-19-958889-3|page=191|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910212611/https://books.google.com/books?id=JKgeX_sdQG0C&pg=PA191|archive-date=10 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>, што довело до воспоставување на денешна територија [[Северен Кипар]], и раселување на над 150.000 кипарски Грци<ref>Барбара Роуз Џонстон, Сузан Слимовикс. „''Водење војна, правење мир: репарации и човекови права''“ (2009), Работна група за репарации на американската антрополошка асоцијација, [https://books.google.com/books?id=jOU9_BQU9SYC&pg=PA211 стр. 211] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160412133508/https://books.google.com/books?id=jOU9_BQU9SYC&pg=PA211 |date=12 април 2016 }}</ref><ref>Морели, Винсент. ''Кипар: Обединетоста се покажува за неостварлива'' (2011), ''DIANE Publishing'', [https://books.google.com/books?id=dyWwReoc81oC&pg=PA10& стр. 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160413033218/https://books.google.com/books?id=dyWwReoc81oC&pg=PA10& |date=13 април 2016 }}</ref> и 50.000 кипарски Турци<ref>Боровиец, Ендру,. ''Кипар: Проблематичниот остров "(2000), Гринвуд издавачката група, [https://books.google.com/books?id=hzEDg6-d80MC&pg=PA125 p. 125] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160412142842/https://books.google.com/books?id=hzEDg6-d80MC&pg=PA125 |date=12 април 2016 }}</ref>. Одделна држава на кипарските Турци на север била формирана со декларација во [[1983]] година. Овој потег бил широко осуден од меѓународната заедница, при што само Турција ја признала новата држава. Овие настани и политичката ситуација се прашања на континуиран спор.
Република Кипар има де јуре суверенитет над целиот остров, вклучувајќи ги и нејзините територијални води и ексклузивна економска зона, со исклучок на суверените подрачја на [[Акротири и Декелија]], кои остануваат под контрола на Велика Британија според Лондонските и Циришките договори<ref name=independence>[http://www.parliament.cy/parliamenteng/index.htm Кипарска дата за независност] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060613002758/http://www.parliament.cy/parliamenteng/index.htm |date=13 јуни 2006 }} (click on Historical review)</ref>. Сепак, Република Кипар де факто е поделен на два главни дела: подрачјето под ефективна контрола на републиката, кое се наоѓа на југ и запад, и опфаќа околу 59% од областа на островот и на северот<ref>{{cite web |url=https://www.un.org/documents/sc/res/1984/scres84.htm |title=According to the United Nations Security Council Resolutions 550 and 541 |publisher=United Nations |accessdate=27 March 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090319123420/http://www.un.org/documents/sc/res/1984/scres84.htm |archive-date=19 March 2009 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>, управуван од самопрогласената [[Турска Република Северен Кипар]] што опфаќа околу 36% од областа на островот. Скоро 4% од областа на островот е покриена од тампон-зона на [[ООН]]. Меѓународната заедница смета дека северниот дел на островот е територија на Република Кипар, окупирана од турските сили<ref name="Conference2007">{{cite book|author=Европски конзорциум за црковно-државни истражувања. Конференција |title=, Höör (Шведска), 17–20 ноември 2005|url=https://books.google.com/books?id=hogL92shGUIC&pg=PA50|year=2007|publisher=''Peeters Publishers''|isbn=978-90-429-1858-0|page=50|quote=Има малку податоци во врска со признавањето на правниот статус на религиите во окупираните територии, бидејќи сите акти на „Турската Република Северен Кипар“ не се признаваат ниту од Република Кипар, ниту од меѓународната заедница.|access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160412144859/https://books.google.com/books?id=hogL92shGUIC&pg=PA50|archive-date=12 April 2016|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="Quigley">{{cite book|author=Quigley|title=Државност на Палестина|url=https://books.google.com/books?id=iTR3BQ0aJ6UC&pg=PA164|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-49124-2|page=164|quote=Меѓународната заедница ја сметаше оваа декларација за неважечка, поради тоа што Турција ја окупирала територијата што припаѓала на Кипар и дека наводна држава била прекршување на суверенитетот на Кипар.|date=2010-09-06|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150906001102/https://books.google.com/books?id=iTR3BQ0aJ6UC&pg=PA164|archive-date=6 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="Tocci2004">{{cite book|author=Натали Точи|title=Динамика на пристапот во ЕУ и решавање конфликти: катализирање на мирот или зачувување на поделбата во Кипар ?|url=https://books.google.com/books?id=T6Z0Io3kQZ4C&pg=PA56|date=јануари 2004|publisher=''Ashgate Publishing, Ltd''.|isbn=978-0-7546-4310-4|page=56|quote=окупираната територијата вклучи 70 проценти од економскиот потенцијал на островот со повеќе од 50 проценти од индустриските ... Покрај тоа, со оглед на поделбата, Турција ја охрабри кинеската имиграција во северен Кипар. ... Меѓународната заедница, со исклучок на Турција, го осуди едностраното прогласување независност како...|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915202840/https://books.google.com/books?id=T6Z0Io3kQZ4C&pg=PA56|archive-date=15 September 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="WivelSteinmetz2013">{{cite book|author1=Др. Андерс Вивел|author2=Роберт Стинмец|title=Мали држави во Европа: предизвици и можности |url=https://books.google.com/books?id=iUeWqEjS6-IC&pg=PA165|date=28 март 2013|publisher=''Ashgate Publishing, Ltd''.|isbn=978-1-4094-9958-9|page=165|quote=До ден-денес, таа останува непризнаена од страна на меѓународната заедница, освен од страна на Турција |access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150922110421/https://books.google.com/books?id=iUeWqEjS6-IC&pg=PA165|archive-date=22 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="Neville2013">{{cite book|author=Питер Невил|title=Историски речник на британската надворешна политика|url=https://books.google.com/books?id=dVosJPY04xAC&pg=PA293|date=22 March 2013|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-7371-1|page=293|quote=...Еџевит нареди на армијата да ја окупира турската област на 20 јули 1974 година. Таа стана [[Турска Република Северен Кипар]], но Велика Британија, како и останатиот дел од меѓународната заедница, освен Турција, одби дипломатскато признавање на енклавата. Британските напори за да се обезбеди отстранување на Турција од нејзината сурогат територија по 1974 година не успеаа.|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150918212811/https://books.google.com/books?id=dVosJPY04xAC&pg=PA293|archive-date=18 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>. Окупацијата се смета за нелегална според меѓународното право, што претставува илегална окупација на територијата на [[ЕУ]] откако Кипар станал член на [[Европската Унија]]<ref name="Ker-LindsayFaustmann2011">{{cite book|author1=Џејмс Кер-Линдси|author2=Хуберт Фустман|author3=Фиона Мулен|title=Остров во Европа: ЕУ и трансформацијата на Кипар|url=https://books.google.com/books?id=R1QEn3G4L7MC&pg=PA15|date=15 мај 2011|publisher=''I.B.Tauris''|isbn=978-1-84885-678-3|page=15|quote=Класифицирано како нелегално според меѓународното право, а сега поради пристапот на Кипар во [[Европската унија]], исто така, е илегална окупација на територијата на ЕУ.|access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150918194718/https://books.google.com/books?id=R1QEn3G4L7MC&pg=PA15|archive-date=18 September 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>.
Кипар е главна туристичка дестинација во Медитеранот<ref name="PenderSharpley2005">{{cite book|author1=Lesley Pender|author2=Richard Sharpley|title=''Управување со туризмот''|url=https://books.google.com/books?id=R9r90RAJM5cC&pg=PA273|year=2005|publisher=''SAGE''|isbn=978-0-7619-4022-7|page=273|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910231130/https://books.google.com/books?id=R9r90RAJM5cC&pg=PA273|archive-date=10 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="Sharpley2012">{{cite book|author=Richard Sharpley|title=Развој на туризмот и животната средина: надвор од одржливоста?|url=https://books.google.com/books?id=id8Me6CogPYC&pg=PT296|date=16 мај 2012|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-57330-9|page=296|access-date=20 јуни 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150918182700/https://books.google.com/books?id=id8Me6CogPYC&pg=PT296|archive-date=18 September 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref><ref name="RichardJohn2002">{{cite book|author1=Шарпли, Ричард|author2=Телфер, Дејвид Џон|title=Туризам и развој: концепти и прашања|url=https://books.google.com/books?id=Wvo1sIjZH3UC&pg=PA334|year=2002|publisher=''Channel View Publications''|isbn=978-1-873150-34-4|page=334|access-date=22 јули 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150918222742/https://books.google.com/books?id=Wvo1sIjZH3UC&pg=PA334|archive-date=18 септември 2015|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>. Со напредна економија<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2001/01/data/index.htm#changes|title=World Economic Outlook Database May 2001|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=28 June 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110726075802/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2001/01/data/index.htm#changes|archive-date=26 July 2011|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> и со висок приход и многу висок индекс за човековиот развој<ref>{{cite web|url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income |title=Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |accessdate=11 May 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110318125456/http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups |archivedate=18 March 2011 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite web|title=Human Development Index (HDI)–2011 Rankings|url=http://hdr.undp.org/en/statistics/|publisher=[[United Nations Development Programme]]|accessdate=4 November 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20130112042847/http://hdr.undp.org/en/statistics/|archive-date=12 January 2013|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>, Република Кипар е член на [[Комонвелт на нации|Комонвелтот]] од [[1961]] година и бил основач на [[Движењето на неврзаните]] до приклучувањето кон Европската Унија на [[1 мај]] [[2004]] година<ref>{{cite web|url=http://www.nam.gov.za/background/background.htm#4|title=The Non-Aligned Movement: Background Information|date=21 September 2001|publisher=[[Non-Aligned Movement]]|accessdate=19 January 2010|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160209210107/http://www.nam.gov.za/background/background.htm#4|archivedate=9 February 2016|df=dmy-all}}</ref>. На [[1 јануари]] [[2008]] година, Република Кипар се приклучил на [[Еврозона|Еврозоната]].
== Потекло на името ==
| |||