Албанија: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
|||
Ред 235:
[[Податотека:Toptani Shopping Mall Tirana 2016.jpg|мини|десно|[[Тирана]] е економски центар на земјата. Таа е дом на големи домашни и странски компании кои работат во земјата.]]
Економијата на Албанија поминала низ процес на транзиција од [[централизирана економија]] во [[пазарна економија]] врз принципите на [[Слободен пазар|слободниот пазар]]. Албанија е земја со помал среден приход и член на [[НАТО|Северноатлантската алијанса (НАТО)]], [[Светска трговска организација|Светската трговска организација (СТО)]], [[Организација за безбедност и соработка на Европа|Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ)]] и [[Организација за црноморска економска соработка|Организацијата за црноморска економска соработка (БСЕЦ)]]. Албанија е [[земја во развој]] со [[економија]] базирана на услугите (63,5%), [[земјоделство]]то (21,6%) и индустриските сектори (14,9%), според податоци од 2016 година<ref name="cia.gov"/>. Земјата е богата со природни ресурси, а економијата главно се зацврстува преку земјоделство, преработка на храна, нафта, цемент, хемикалии, рударство, основни метали, хидроенергија, туризам, текстилна индустрија и екстракција на нафта. Најсилните сектори се [[енергетика]]та, [[рударство]]то, [[металургија]]та, [[земјоделство]]то и [[туризам|туризмот]]. Примарен индустриски извоз се облека, хром, нафта и рафинирани горива.
Туристичкиот сектор традиционално е значаен извор на приходи на народот, особено во текот на летните месеци, но и неодамна и во текот на зимските месеци, како резултат на зголемувањето на популарноста на снежните спортови, како што е [[скијање]]то. Со над 3,8 милиони туристи годишно, туризмот генерира приходи во износ поголем од 1,5 милијарди евра<ref>{{cite web|title=Turizmi, 1.5 mld euro të ardhura për 2016|url=http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=351812#k1|website=top-channel.tv|language=Albanian|date=1 April 2017}}</ref>. Албанија е рангирана меѓу 25-те најпопуларни туристички дестинации во [[Европа]] и била прогласена за една од врвните светски туристички дестинации во [[2014]] година од страна на ''[[The New York Times]]'' и ''[[Lonely Planet]]''<ref name="Lonely Planet's top 10">{{cite web|url=http://www.lonelyplanet.com/albania/travel-tips-and-articles/76164 |title=Lonely Planet's top 10 countries for 2011 – travel tips and articles – Lonely Planet |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101104050258/http://www.lonelyplanet.com/albania/travel-tips-and-articles/76164 |archivedate=4 November 2010 |deadurl=no |accessdate=7 August 2013 |df=dmy }}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/interactive/2014/01/10/travel/2014-places-to-go.html?_r=0|title=52 Places to Go in 2014 |work=The New York Times|date=5 September 2014}}</ref>.
=== Примарен сектор ===
{{multiple image
|align = right
|total_width =400
|image1 = Albaniens_kust.jpg
|width1 = 250 |height1 =
|image2 = Figs (3548354141).jpg
|width2 = 260 |height2 =
|image3 = Vinyard Përmet.jpg
|width3 = 280 |height3 =
|footer =Албанската ривиера е позната по плантажите со маслинки и цитрусови плодови. (лево) Албанија е 9-тиот најголем производител на смокви во светот. (центар) Лозје во Пермет. (десно)}}
За време на комунистичкиот режим, земјоделството во Албанија било силно централизирано и интегрирано со индустриите поврзани со земјоделството. Денес, земјоделството во Албанија вработува 47,8% од населението и околу 24,31% од земјиштето се користи за земјоделски цели. Земјоделството придонесува за 18,9% од БДП на земјата. Главните земјоделски производи во Албанија се [[тутун]], [[овошје]], вклучувајќи [[портокал]]и, [[лимон]]и, [[смоква|смокви]], [[грозје]], [[зеленчук]], како што се [[маслинка|маслинки]], [[пченица]], [[пченка]], [[компир]]и, но и [[шеќерна репка]], [[месо]], [[мед]], [[млечни производи]] и традиционалната медицина и ароматични растенија.
[[Албанско вино|Албанското вино]] се карактеризира со својата уникатна сладост и домородни сорти. Виното има една од најдолгите истории за лозарството во Европа<ref name="winealbania1">http://www.winealbania.com {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110208101841/http://winealbania.com/ |date=2011-02-08 }} Wine Albania Portal</ref>. Албанија произвела околу 17.500 тони вино во 2009 година<ref>{{cite web |url=http://faostat.fao.org/site/636/DesktopDefault.aspx?PageID=636#ancor |title= Wine production (tons) |publisher= [[Food and Agriculture Organization]] |page=28 |accessdate=2011-04-18| archiveurl= https://web.archive.org/web/20110520105103/http://faostat.fao.org/site/636/DesktopDefault.aspx?PageID=636| archivedate= 20 May 2011 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref>. За време на комунизмот, производствената област се проширила на околу 20.000 хектари (49.000 акри)<ref name="winealbania1">http://www.winealbania.com {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110208101841/http://winealbania.com/ |date=2011-02-08 }} Wine Albania Portal</ref>. Денешниот регион во Албанија бил едно од ретките места каде што лозата природно се одгледувале за време на [[Ледено време|леденото време]]. Најстарите пронајдени семиња во регионот се стари 40.000 до 60.000 години<ref name="Stevenson2011">{{cite book|author=Tom Stevenson|title=The Sotheby's Wine Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=8S7IkQEACAAJ|year=2011|publisher=Dorling Kindersley|isbn=978-1-4053-5979-5}}</ref>. Римскиот писател [[Плиниј Постариот]] го опишува илирското вино како „многу слатко“<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=O575C2_7LCkC&lpg=PA41&dq=albanian%20wine&pg=PA41#v=onepage&q=albanian%20wine&f=false |title= The Laws of Fermentation and the Wines of the Ancients |publisher= Bronson Press |page=41 |accessdate=2011-04-10}}</ref>. Албанските семејства традиционално се познати дека одгледуваат грозје во нивните градини за производство на вино и ракија.
===Туристички сектор===
[[File:Gjipe_beach,_Albania.JPG|thumb|210px|[[Карабурун]] во јужниот дел на Албанија, каде што [[Јадранско Море] се среќава со [[Јонско Море]]]]
[[File:Lake Koman Albania 2016.jpg|thumb|right|210px|Езерото Коман Фери е многу популарно фериботско возење во Јужна Европа]]
Значаен дел од националниот приход во Албанија произлегува од туризмот. Во [[2014]] година, туризмот директно учествувал со 6% од БДП, иако вклучувањето на индиректните придонеси ја зголемило пропорцијата на нешто повеќе од 20%<ref>{{Cite report |author= Rochelle Turner et al. |year= 2015 |title= Travel & Tourism: Economic Impact 2015: Albania |url= http://www.wttc.org/-/media/files/reports/economic-impact-research/countries-2015/albania2015.pdf |location= London |publisher= [[World Travel & Tourism Council]] |accessdate= 17 October 2016 }} See p. 1.</ref>. Албанија имала околу 4,2 милиони посетители во [[2012]] година, главно од соседните земји и Европската Унија. Во [[2011]] година, Албанија била препорачана како врвна туристичка дестинација, од страна на ''Lonely Planet''<ref name="Lonely Planet's top 10">{{cite web|url=http://www.lonelyplanet.com/albania/travel-tips-and-articles/76164 |title=Lonely Planet's top 10 countries for 2011 – travel tips and articles – Lonely Planet |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101104050258/http://www.lonelyplanet.com/albania/travel-tips-and-articles/76164 |archivedate=4 November 2010 |deadurl=no |accessdate=7 August 2013 |df=dmy }}</ref>. Во [[2014]] година, Албанија била номинирана како четврта глобална туристичка дестинација од страна на [[Њујорк тајмс]]<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/interactive/2014/01/10/travel/2014-places-to-go.html?_r=0|title=52 Places to Go in 2014 |work=The New York Times|date=5 September 2014}}</ref>. Бројот на туристите е зголемен за 200% во [[2014]] година.
Најголемиот дел од туристичката индустрија е концентриран по должината на [[Јадранско Море]] и [[Јонско Море]]. Вториот има најубави и чисти плажи и често се нарекува [[Албанска ривиера]]. Албанското крајбрежје има значителна должина од 360 километри. Брегот има посебен карактер, бидејќи е богат со песочни плажи, пештери, заливи, покриени заливи, лагуни, и.т.н. Некои делови од ова крајбрежје се многу чисти еколошки, и претставуваат во овие потенцијални неистражени области, ретки за медитеранската област<ref>{{cite web|url=http://albania.al/explore/natural-heritage/coast-line |title=Coastline | Visit Albania | The Official website of Albanian Tourism |publisher=Albania.al |accessdate=15 August 2014}}</ref>.
Зголемувањето на странските посетители е драматично. Албанија имала само 500.000 посетители во 2005 година, додека во 2012 година имала околу 4,2 милиони - зголемување од 740% за само 7 години. Неколку од главните градови во земјата се наоѓаат по должината на чистите морски брегови на Јадранското и Јонското Море. Како важно место на Балканскиот Полуостров, постојано растечката патна мрежа на Албанија обезбедува удобно поврзување до своите соседи на север, југ, исток и запад. Албанија е во непосредна близина на сите главни европски метрополи со кратки летови од два или три часа кои се достапни секојдневно. Туристите можат да го видат и да го доживеат древното минато на Албанија и традиционалната култура<ref>{{cite web|url=http://albania.al/about-albania |title=About Albania | Visit Albania | The Official website of Albanian Tourism |publisher=Albania.al |accessdate=15 August 2014}}</ref>.
Во извештајот од Агенцијата за меѓународен развој на САД (УСАИД) во октомври 2015 година се посочува дека директниот придонес на туризмот станал значаен дел од Бруто домашниот производ во земјата, кој бил 4,8% во 2013 година. Вкупниот придонес во БДП бил околу 17%, вклучувајќи ги и пошироките ефекти од инвестициите и синџирот на набавки. Ова се очекува да се зголеми во иднина<ref>{{cite web |url=https://www.usaid.gov/albania/news-information/press-releases/usaid-and-embassy-sweden-announce-call-proposals-albanias |title=USAID AND EMBASSY OF SWEDEN ANNOUNCE CALL FOR PROPOSALS FOR ALBANIA'S TOURISM SECTOR |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=8 October 2015 |website=USAid |publisher=USAid |access-date=9 February 2017}}</ref>.
== Инфраструктура ==
===Сообраќај===
[[File:Terminal jashte.jpg|thumb|left|210px|Меѓународниот аеродром во Тирана е десеттиот најфреквентен аеродром на Балканот, управувајќи со над 2 милиони патници годишно.]]
Сообраќајот претрпел значајни промени во изминатите две децении, преку значително модернизирање на инфраструктурата. Подобрувањата во патната инфраструктура, железничкиот, градскиот и аеродромскиот сообраќај довеле до значително подобрување. Овие надградувања одиграле клучна улога во поддршката на албанската економија, која во изминатата деценија започнала да се потпира на градежната индустрија.
Албанската автопатска мрежа била интензивно модернизирана во текот на 2000-тите, а дел од неа е сé уште во изградба. Во Албанија има вкупно 3 главни автопати: А1, А2 и А3. Кога ќе завршат сите коридори, Албанија ќе има околу 759 километри автопат што ќе се поврзува со сите соседни земји. [[Аеродром Тирана|Меѓународниот аеродром во Тирана]], е единственото пристаниште за патници во земјата. Аеродромот е именуван по римокатоличката монахиња и мисионерка [[Мајка Тереза]]. Тој забележал драматичен пораст во бројот на патници и движењата на авионите од почетокот на 1990-тите. Денес, аеродромот се справува со повеќе од 2,2 милиони патници годишно. Понатаму, Албанија планира да изгради два аеродроми кои главно ќе служат на туристичката индустрија.
[[File:Panorama of Durres Port.jpg|thumb|right|280px|Многу поволната географска местоположба на [[Драч]] го прави своето пристаниште најпрометното во Албанија и меѓу најголемите во Јадранското и Јонското Море.]]
Најпрометното и најголемо пристаниште е пристаништето [[Драч]]. Почнувајќи од [[2014]] година, пристаништето се рангира како едно од најголемите патни пристаништа на Јадранското и Јонското Море, со годишен обем на патници од околу 1,5 милиони. Други пристаништа се оние во [[Влора]], [[Саранда]] и [[Свети Јован (Албанија)|Свети Јован]] (Шенѓин). Пристаништата опслужуваат широк систем на фериботи кои поврзуваат бројни острови и крајбрежни градови покрај фериботните линии до неколку градови во [[Хрватска]], [[Грција]] и [[Италија]].
Железниците во Албанија ги спроведува националната железничка компанија Хекруда Шкиптаре (ХСХ). Железничкиот систем бил интензивно промовиран од тоталитарниот режим на [[Енвер Хоџа]], време кога било забрането користење на приватен превоз. Од падот на поранешниот режим, се забележува значително зголемување на сопственоста на автомобили и користењето на автобусите. Додека некои од патиштата во земјата сеуште се во многу лоша состојба, имало и други случувања (како што е изградбата на автопатот помеѓу Тирана и Драч), кои одзеле голем дел од сообраќајот на железницата.
===Енергија===
[[File:StauseeBeiFierze2014-2.JPG|210px|thumb|left|Резервоарот Фиерза бил формиран како резултат на изградбата на хидроелектраната Фиерза во 1978 година.]]
Албанија е зависна од хидроелектрицитетот и најголемиот производител на хидроелектрична енергија во светот целосно<ref>{{cite web|title=Electricity production from hydroelectric sources (% of total)|url=http://data.worldbank.org/indicator/EG.ELC.HYRO.ZS?year_high_desc=true}}</ref>. Во земјата се наоѓаат пет хидроцентрали, вклучувајќи ги и Фиерза, Коман, Сквивица и Вау и Деџес, кои се наоѓаат на реката [[Дрим]], поради неговата значајна улога за производство на електрична енергија во земјата. Албанската компанија „Девол Хидроенергет“ во моментов гради две постројки за хидроелектрани на реката [[Девол (река)|Девол]] близу Бања и Могличе<ref>{{Cite web|title = Devoll Hydropower Project|url = http://www.power-technology.com/projects/devoll-hydropower-project/|website = Power Technology|accessdate = 2015-11-03}}</ref>. Двете постројки се очекува да бидат завршени во [[2016]] и [[2018]] година. По неговото завршување, ќе произведува 729 GWh годишно, со што производството на електрична енергија во Албанија ќе се зголеми за речиси 17%<ref>{{cite web|title=Devoll hydropower project overview|url=http://www.devollhydropower.al/new/?page_id=7419}}</ref>.
[[File:Trans Adriatic Pipeline.png|210px|thumb|right|ТАП рута од Кипој, Грција преку Фиер, Албанија до Сан Фоча, Италија.]]
Изградбата на нафтоводот АМБО од 1,2 милијарди долари било планирано да започне во 2007 година. Ова ќе го поврзе бугарското пристаниште во Бугарија со пристаништето [[Валона]] во Албанија. Се очекува дека секој ден ќе се испорачува по 750.000 барели. Меѓутоа, се чини дека постои поголема веројатност да започне Транс-Јадранскиот гасовод. Рутата на Транс Јадранскиот гасовод низ Албанија е околу 215 километри на копно и 37 км на копно во албанскиот дел од Јадранското Море. Започнува во [[Кендер Билиш]] во регионот Корча на албанската граница со [[Грција]] и пристигнува на јадранскиот брег, на 17 километри северо-западно од Фиер, на 400 метри од копното. Компресорската станица ќе биде изградена близу Фиер, а во близина на Билиште планиран е дополнителен компресор, а капацитетот треба да се прошири до 20 милијарди кубни метри (bcm). Осум вентилски станици и една депониска станица ќе бидат изградени долж нејзината маршрута. Во планинските области ќе се градат околу 51 км нови патишта, додека 41 км од постојните патишта ќе бидат надградени, 42 мостови ќе бидат реновирани и изградени три нови мостови. Во летото 2015 година, ТАП започнал со изградба и реновирање на пристапни патишта и мостови долж трасата на цевководот во Албанија. Работата се очекувало да биде завршена во [[2016]] година.<ref name="tap-ag.com">https://www.tap-ag.com/the-pipeline/building-the-pipeline/in-albania</ref>.
===Нафта===
Албанија има втора по големина нафтено поле на Балканскиот полуостров и најголеми нафтени резерви на територијата на [[Европа]]. Албанската нафта и гас се многу ветувачки, иако се строго регулирани сектори на економијата. Албанија привлекла странски инвеститори од почетокот на деведесеттите години, со што бил означен почетокот на реформите преку кои ги трансформирале ексклузивните права, контролата и одговорностите на јавноста во однос на истражувањето и експлоатацијата, на приватниот сектор. Резервите на нафта и гас се уште остануваат во сопственост на албанската држава која склучува договори и дава права во врска со евалуацијата, истражувањето, производството, рафинирањето / преработката и транспортот на производот. Во март 2016 година, филијали на кинескиот ''Geo-Jade Petroleum'' ги купиле правата за дупчење (од канадска компанија) за искористување на нафтените полиња на '''Патос-Маринце''' и ''Куцова''. Тие платиле 384,6 милиони евра, веројатно укажувајќи на интерес за забрзување на процесот<ref name="Mejdini"/>.
== Култура ==
| |||