Гален: Разлика помеѓу преработките

Самиот Гален своето детство го опишал во делото „''За афекциите на умот''“. Тој бил роден во септември 129 година во Пергамон (денешна [[Бергама]], [[Турција]]). Неговиот татко, Елиј Никон, бил богат [[Патриции|патрициј]], архитект и градител, со широки познавања од филозофијата, математиката, логиката, астрономијата, земјоделството и литературата. Гален го опишалсвојотопишал својот татко акокако пријателски настроена личностнастроен, праведен и добродушен човек. Во тоа време Пергамон бил важен културен и интелектуален центар, познат по својата библиотека која била втора веднаш по познатата Александриска библиотека.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.mk/books?id=NrEeAAAAIAAJ&redir_esc=y|title=New Testament Studies: Philological, Versional, and Patristic|last=Metzger|first=Bruce Manning|date=1980-01-01|publisher=BRILL|isbn=9789004061637|language=en}}</ref> Во Пергамон се собирале познати филозофи од [[Стоицизам|стоичката]] и [[Платонизам|платонската]] школа, со кои Гален бил запознаен од својата 14-та година. Во неговите студии биле опфатени и принципите на филозофските учења од тоа време, како што се учењата на [[Аристотел]] и [[Епикур]]. Татко му сакал да продолжи со традиционално школување по филозофија и политика, па затоа го насочувал кон филозофијата и литературата. Но, според кажувањата на самиот Гален, околу 145-тата година, во сон на татко му се јавил богот [[Асклепиј]] (богот на медицината) и му наредил на Никон да го прати сина си на студии по медицина. На 16 години Гален почнал да изучува медицина во престижното локално светилиште, или [[Асклепион]], посветено на богот Асклепиј. Во текот на учењето, кое траело 4 години, тој имал познати ментори, лекари од тоа време: Есхарион од Пергамон, Стратоникус, Сатирус и други. Светилиштето тогаш функционирало и како бања или санаториум, каде болните барале помош од свештенството. Римјаните често оделе во храмот во Пергамон да бараат медицинска помош за нивните заболувања. Храмот бил често посетуван и од видни луѓе како, на пример, познатиот старогрчки оратор [[Елиј Аристид]], софистот [[Полемон|Антониј Полемон]], конзулот Каспиј Руфин и историчарот Клавдиј Харакс.

Во 148 година, кога Гален имал 19 години, татко му починал, оставајќи му богато наследство. Поучен од Хипократовото учење, тој почнал многу да патува и студирал во тогаш познатите места како, на пример, [[Смирна]], [[Крит]], [[Коринт]], за да конечно дојде и до [[Александрија]], во голематаголемото медицинскамедицинско школаучилиште, каде се практикувале разни медицински учења и пракси. Во 157 година, на своја 28 годишна возраст, Гален се вратил во Пергамон, каде работел како лекар на гладијаторите, кај Првосвештеникотпрвосвештеникот од Азија, еден од најбогатите и највлијателни луѓе во тоа време. Таму поминал четири години и ја научил важноста на исхраната и вежбањето, хигиенските и превентивните мерки, третманите на фрактури и тешки повреди, заклучувајќи дека раните се „прозорци на телото“. За време на неговата лекарска пракса биле евидентирани само пет смртни случаи на гладијатори, во споредба со 60 смртни случаи во времето на неговиот претходник, што се објаснува со посебното внимание кое тој го посветил на лечењето на повредите и здобиените рани. Заедно со праксата, тој се занимавал и со студии по теоретска медицина и филозофија.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.mk/books?id=tyip3Kf68TYC&pg=PP9&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|title=Galen on Food and Diet|last=Galenus|last2=Galen|last3=Grant|first3=Mark|date=2000|publisher=Psychology Press|isbn=9780415232333|language=en}}</ref><ref>{{Наведена книга|title=Making Men: Sophists and Self-Presentation in Ancient Rome|last=Gleason|first=Maud W.|publisher=Princeton University Press|year=2008|isbn=069113734X|location=|pages=}}</ref>

Во 162 година, Гален отишол во Рим, како веќе познат лекар-практичар. Неговите методи во медицината биле противречни сона поконзервативната пракса на неговите колеги од Рим, што било причина за конфликт со етаблираниот медицински круг во главниот град на империјата. Кога непријателството помеѓу нив станало сериозно, плашејќи се да не биде протеран или отруен, тој го напуштил Рим.

Гален бил личен лекар на императорот Комод до крајот на неговиот живот, лечејќи го од обични и чести заболувања. Според историчарот Касиј Дион, околу 189 година, за време на владеењето на Комод, избила епидемија на чума во Рим, со исклучително висок морталитет, кој достигнувал и до 2000 починати во текот на еден ден во Рим, кога епидемијата била на својот врв. Веројатно тоатаа била истата епидемија која се случила за време на владеењето на Марко Аврелиј.

Антониниевата чума е наречена според презимето на императорот Марко Аврелиј – Антониниј. Епидемијата се нарекува уште и Галенова чума, затоа што се случила во времето на Гален, а и самиот тој бил повикан да преземе мерки за нејзина санација. Тој имал можност непосредно да се запознае со епидемијата при нејзиното првично ширење во 166 година во Рим, и подоцна меѓу 168-169 година при нејзиното повторно избувнување во редовите на римската војска стационирана во Аквилеја. Тој ги опишал симптомите на болеста и третманот, истакнувајќи го нејзиното долго траење. За жал, неговите наводи за болеста биле кратки и расфрланирасфрлени, и според нив не може да се заклучи која болест била причина за тешката епидемија. Неговата заинтересираност за епидемијата била главно фокусирана на нејзиниот третман. На пример, во описот на заболен млад човек, во текот на епидемијата, тој се концентрирал на третманот на внатрешните и надворешните улцерации. Епидемијата, која започнала за време на владеењето на Марко Аврелиј, била погубна за Римското царство. Стапката на морталитет била меѓу 7-10%, а во периодот меѓу 165-168 година, таа била причина за смрт на 3,5 до 5 милиони луѓе. Според германскиот историчар Ото Зеек, околу половина од популацијата на Римската империја во тој период починала од епидемијата. Американскиот историчар на стариот век, Џ. Ф. Гилијам, верува дека оваа епидемија однела повеќе животи отколку било која друга епидемија во империјата до средината на треттиоттретиот век. Се смета дека причината за Галеновата епидемија била големата сипаница. Податоците кои ги оставил Гален не се доволни за да се даде точна дијагноза на болеста која ја предизвикала оваа епидемија.

Гален опишал црн егзантем кој го покривал целото тело на болните. Егзантемот на места каде не егзулцерирал станувал груб и крастав. Тој тврдел дека лицата кои имале црн осип обично преживувале и, според Гален, тој станувал црн поради путрификација на заостанатата крв во гнојните меури. Галеновиот опис на осипот многу потсетувал на описот на ист таков кој го дал старогрчкиот историчар [[Тукидид]]. Гален дал опис и на промените во дигестивниот систем преку опис на дијареата и изметот кај пациентите. Изметот бил црн кај пациентите кои умирале, а исходот на болеста зависел многу од тежината на интестиналните лезии. Тој забележал дека во случаите каде изметот не бил црн, избивал црн осип. Гален опишал симптоми на грозница, повраќање, лош здив, кашлица и улцерации на грлото и душникот кај оваа болест.

Кога [[Перипатетичари|перипатетичниот]] филозоф Еудемус се разболил од маларија, Гален се чувствувал обврзан да го лечи „бидејќи тој ми беше учител и поради тоа што живеам во негова близина.“ Гален за овој случај напишал: „Се враќам на случајот Еудемус. Тој беше тешко засегнат од трите напади на грозницата и докторите се откажаа од него бидејќи беше средина на зима.“<ref name=":1">{{Наведена книга|url=https://books.google.mk/books/about/Greek_Medicine_Being_Extracts_Illustrati.html?id=GdwlMwEACAAJ&redir_esc=y|title=Greek Medicine: Being Extracts Illustrative of Medical Writers from Hippocrates to Galen. Translated and Annotated by A.J. Brock|last=Brock|first=Arthur John|date=1929|publisher=J.M. Dent & Sons|language=en}}</ref> Дел од римските лекари го критикувале Гален за користење на прогноза во третманот на Еудемус. Галеновата пракса била во конфликт со тогашните стандарди за медицински третман кој се засновал на божественото и мистицизмот, но тој сепак ги бранел своите методи. Историчарот на медицината Луис Гарсија Баљестер ги цитира зборовите на Гален: „За да може да се дијагностицира, прво мора да се обсервираопсервира и размисли. Овој негов став би основа за неговата критика кон лекарите кои постапувале алогос и аскептос (неразумно).“ Сепак, Еудемус го предупредил Гален дека конфронтацијата со тие лекари може да доведе до негово убиство.<ref name=":1" />

Гален дал голем придонес за Хипократовото разбирање на патологијата. Според [[Хипократ|Хипократовата]] теорија на телесните течности (хумори) разликите во расположенија кај човекот се резултат на нерамнотежата во една од четирите телесни течности: крв, слуз, црна жолчка и жолта жолчка. Покрај тоа што ја промовирал оваа теорија, Гален направил и типизирање на човековите темпераменти според оваа теорија. Според Гален, нерамнотежата во било кој хумор, кореспондираодговара сона одреден човеков темперамент: крв—сангвиник; црна жолчка—меланхолик, жолта жолчка—колерик и слуз—флегматик. Според ова, лицата со сангвиничен темперамент се екстровертни и социјални, колериците имаат страст и харизма, меланхолиците се креативни, љубезни и внимателни, а флегматиците се карактеризираат со зависност, љубезност и афекција.<ref>{{Наведена книга|title=Galen on Food and Diet|last=Grant|first=Mark|publisher=Routledge|year=2000|isbn=0415232325|location=|pages=}}</ref>

[[Податотека:Claudius_Galenus_(1906)_-_Veloso_Salgado.png|лево|мини|Гален дисецира мајмун - слика на Хосе МариаМарија Велосо Салгадо од 1906 година.|алт=|286x286пкс249x249px]]

Меѓу најголемите придонеси на Гален во медицината е неговата работа на [[Циркулаторен систем|циркулаторниот систем]]. Тој бил првиот кој ја забележал разликата помеѓу [[Артерија|артериската]] и [[Вена|венската]] циркулација. Верувал дека циркулаторниот систем се состои од два одвоени еднонасочни системи на дистрибуција, а не дека тоа е единствен унифициран систем на циркулација. Верувал дека венската крв се создава во [[Црн дроб|црниот дроб]], од каде се дистрибуира во сите органи на телото. Според него, артериската крв потекнувала од [[Срце|срцето]] од каде се дистрибуирала низ сите органи. Крвта била регенерирана или во црниот дроб или во срцето, комплетирајќи го циклусот. Верувал во постоењето на ''rete mirabile'', мрежа на крвни садови во кародитниот синус. И двете негови теории за циркулација на крвта биле погрешни, што било докажано со трудовите на [[Ибн ал-Нафис]].<ref>{{Наведена книга|title=Galen: On Respiration and the Arteries (Princeton Legacy Library)|last=Furley|first=David J.|last2=Wilkie|first2=James S|publisher=Princeton University Press|year=2014|isbn=0691612544|location=|pages=}}</ref> Иако имало погрешни толкувања, сепак неговите истражувања за анатомијата на животинските модели овозможиле подобри толкувања за циркулаторниот, нервниот и респираторниот систем.

<references responsive="" />