|
== Биографија ==
Фридрих Ниче е роден во градот [[Рекен]] ([[Лицен (Саксонија-Анхалт)|Лицен]]), во протестантско семејство со потекло од [[Полска]] (грофови Нички). Мајка му се викала Франциска Елер, а баба му од страната на татко му, Ердмута Краузе. За време на младоста, таа живеела во [[Вајмар]], приза што Ниче вели дека не е невозможно декавозможно нејзината мајка (прабабата на Ниче) е запишана во дневникот на младиот [[Гете]], под името „Мутген“. Ердмута Краузе се омажила по вторпат за суперинтендантотнадзорникот Ниче во [[Ајленбург]], а на 10 октомври 1813 година, на денот кога војската на Наполеон влегла во Ајленбург, таа го родила татко му на Фридрих Ниче. Тој живеел неколку години во дворецот во Ајленбург, каде бил учител на четири принцези, меѓу кои: [[кралица]]та на [[Хановер]], големата војвоткина од [[Олденбург]] и принцезата Тереза од Саксен-Алтенбург. Поцоцна, ја презел парохијата на општината Рекен, во близината на [[Лицен]]. Според сеќавањето на Фридрих Ниче, татко му имал голема почит кон прускиот крал [[Фридрих Вилхелм IV]] од кого ја добил својата парохија и на својот син му ги дал имињата Фридрих Вилхелм, зашто се родил на роденденот на кралот.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 27-28.</ref> Татко му на Фридрих Ниче умрел во 1849 година, на возраст од 36 години, а самиот Ниче го опишал како „нежен, љубезен и морбиденмирен, како суштество одредено само за минливост - повеќе потсетување на животот, отколку самиот живот“,<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 22.</ref> изјавувајќи: „Го сметам за голема предност тоа што имав таков татко“.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 28.</ref> исто така, при крајот на животот, Фридрих Ниче изјавил дека е ист како татко му и дека е само продолжение на неговиот живот.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 32.</ref> Инаку, според признанието на самиот Фридрих Ниче, од целокупното детство и од младоста, тој немал никакви пријатни спомени.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 48-49.</ref>
По дипломирањето во 1864 година, Ниче ги започнува студиистудиите по теологија и класична филологија на Универзитетот во [[Бон]]. По еден семестар, поради гневотмајка на неговата мајкаму, ги прекиналпрекинува теолошките студии и ја изгубилгуби верата. Ова можеби се случило делумно поради влијанието на [[Давид Штраус]] и неговото дело ''Животот на Исус'', иако уште во есејот под наслов ''Судбина и Историја'', напишана во 1862 година, Ниче уште тогаш тврдел дека историското истражување го дискредитирала централната христијанска догма. Ниче потоа се сосредоточил на проучувањето на филолошките науки кај професорот Фридрих Вилхелм Ритхел при [[Универзитет во Лајпциг|Универзитетот во Лајпциг]], кого го сметал за „единствениот генијален научник кој сум го видел до денес“.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 65.</ref> Таму станал близок пријател со Ервин Рохде,<ref><small>''Schaberg, William, The Nietzsche Canon, University of Chicago Press, 1996, p. 32''</small></ref> а набргу се појавила неговата прва филолошка публикација, објавена во „Rheinisches Museum“.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 65.</ref> Во 1865 година Ниче започнува темелно да ги проучува делата на [[Артур Шопенхауер]]. Во 1866 година Ниче се запознава со делата на [[Фридрих Алберт Ланге]]. Овие двајца мислители особено влијаеле врз Ниче, а влијанието на Шопенхауер особено ќе се чувствува во подоцнежните дела на Ниче. Од друга страна тој бил под влијание и на теоријата на [[Чарлс Дарвин]] и [[материјализам]]от. Културна средина го поттикнала да ги прошири хоризонтите кон филологијата и да продолжи со проучувањето на филозофијата. Во 1867 година Ниче се пријавил во пруската армија и бил поставен во Наумбург. Меѓутоа, во март 1968 година се повредил јавајќи и останал без служба, како неспособен за отслужување на воениот рок. Како резултат на тоа, Ниче повторно се вратил кон своите студии, по што успешно ги завршил следната година, кога се запознал со [[Рихард Вагнер]].<ref><small>''A letter containing Nietzsche's description of the first meeting with Wagner''</small></ref> Пред крајот на својот живот, самиот Ниче ги опишува интимните односи со Вагнер како „денови на доверба, веселост... длабоки часови“, изјавувајќи дека „над нашето небо никогаш не помина ниеден облак“. Притоа, Ниче тврди дека токму односите со Вагнер најдлабоко и најсрдечно го закрепнале<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 55.</ref> и дека „не би ја издржал својата младост без вагнеровата [[музика]]“.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 57.</ref> Затоа, Ниче го нарекува Вагнер „голем добротвор на својот живот“.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 58.</ref>
=== Професор на Базел (1869-1879) ===
По завршувањето на студиите, Ниче добил понуда да стане професор по класична филологија на Универзитетот во [[Базел]], каде предавал седум години во највисокото одделение при што никогаш не казнил некој од учениците, а дури и најмрзеливите ученици кај него биле биле вредни.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 29-30.</ref> Кога се вработил во Базел, Ниче имал само 24 години и сѐ уште го немал завршено својот докторат, ниту пак добил наставен сертификат.<ref><small>''Kaufmann, p. 25.''</small></ref> Пред да се пресели во Базел, Ниче се откажал од своето пруско државјанство и остатокот од неговиот живот го поминал без официјално државјанство.<ref><small>''Hecker, Hellmuth: "Nietzsches Staatsangehörigkeit als Rechtsfrage", Neue Juristische Wochenschrift, Jg. 40, 1987, nr. 23, p. 1388-1391; and His, Eduard: "Friedrich Nietzsches Heimatlosigkeit", Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde, vol. 40, 1941, p. 159-186. Note that some authors (among them Deussen and Montinari) mistakenly claim that Nietzsche became a Swiss citizen.''</small></ref> Сепак, Ниче служел во [[Прусија|Пруската]] армија за време на [[Француско-пруската војна]] од 1870-1871 како санитер. Во тоа време доживеадоживува многу трауматски стресови од битките кои се воделе, дополнително се разболел од [[дифтерија]] и [[дизентерија]]. Валтер Кауфман шпекулира дека Ниче можеби имал и [[сифилис]], а некои биографи шпекулираат дека сифилисот го предизвикува неговата евентуално лудило, иако има несогласувања по ова прашање.
По враќањето во Базел во 1870 година, Ниче бил сведок на основањето на Германската империја и ерата на [[Ото фон Бизмарк]], меѓутоа тој се однесувал со одреден степен на скептицизам во однос на Бизмарковата искреност. Пристапниот говор на Ниче на Универзитетот во Базел бил ''Хомер и класичната филологија''. Ниче, исто така, се сретнал и со Франц Овербехт, професор по [[теологија]], кој станал негов пријател до крајот на животот. Меѓу другото, Ниче се запознал и со неговиот колега, историчарот Јакоб Буркхарт, чии предавања често ги посетувал, а кои имале силно влијание врз него во текот на овој период. Ниче во тоа време ја посетувал и куќата на Вагнер во кантонот [[Луцерн]], по што тие двајца го зацврстиле своето пријателство. Во 1870 година, својот ракопис ''Создавањето на трагичната идеја'' Ниче ѝ го подарил на жената на Вагнер. Во 1872 година, Ниче ја објавил својата прва книга, ''[[Раѓањето на трагедијата]]''. Меѓутоа, неговите колеги од областа на класичната филологија изразиле негативна критика во однос на ова дело и Ниче се нашол изолиран од страна на филолошката заедница при што неуспешно се обидувал да ја добие нивната наклонетост. Самиот Ниче дава осврт врз ова дело во книгата „Ecce Homo“, објаснувајќи дека првите идеи ги добил за време на неговото учество во Пруско-француската војна, под ѕидините на [[Мец]], додека ги лекувал болните.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 83-90.</ref>
== Филозофијата на Ниче ==
Филозофијата на Ниче и понатаму останува контроверзна, а постои и големо несогласување околу неговите дела, и нивното толкување и значење. Дел од тешкотиите во толкувањето на Ниче произлегуваат од неговиот особено впечатлив филозофски стил на пишување. Ниче е критички настроен кон [[христијанство]]то, а според некои толкувачи и воопшто кон [[религија]]та. Стилот на Ниче е во спротивност со традиционалните вредности во филозофското пишување, што го отуѓува од интелектуалниот академизам, како во неговото време така и денес. Во својата филозофија Ниче ги поврзува [[Волунтаризам|волунтаризмот]] и [[Дарвинизам|дарвинизмот]], од друга страна неговото учење е [[нихилизам]], [[релативизам]] и ''аристократски'' [[индивидуализам]]. Ничевата филозофија е несистематска и [[Афоризам|афорична]], а во себе содржи и противречности. Она што го истакнува како врвен филозоф, е неверојатно поетскиот и длабок стил на филозофирање. Сепак, според Владимир Ќоровиќ, она што го сакаме кај Ниче, не е неговото учење, туку неговото дело.<ref>Владимир Ћоровић, „Ecce Homo“, во: Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 13.</ref> Самиот Ниче се изразува многу горделиво за своето творештво, тврдејќи дека едно од најголемите одликувања што еден човек може да си ги укаже на себе е да земе в раце некоја книга на Ниче при што тогаш дури треба да ги соблече и чевлите.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 70.</ref>
=== Криза на европската култура ===
|
