Остеопороза: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето |
сНема опис на уредувањето |
||
Ред 19:
| deaths =
}}
<!-- Definition and symptoms -->
'''Остеопороза''' е [[болест]] where increased bone weakness increases the risk of a [[bone fracture|broken bone]].<ref name=NIH2014/> Претставува најчеста причина за скршеници на коски кај [[старост|постари лица]].<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Handout on Health: Osteoporosis|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Osteoporosis/default.asp|accessdate=16 May 2015|date=August 2014|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518091922/http://www.niams.nih.gov/health_info/Osteoporosis/default.asp|archivedate=18 May 2015|df=}}</ref> Bones that commonly break include the [[vertebrae]] in the [[Vertebral column|spine]], the bones of the [[forearm]], and the [[hip]].<ref name=Gol2015>{{cite journal|last1=Golob|first1=AL|last2=Laya|first2=MB|title=Osteoporosis: Screening, Prevention, and Management.|journal=The Medical clinics of North America|date=May 2015|volume=99|issue=3|pages=587–606|pmid=25841602|doi=10.1016/j.mcna.2015.01.010}}</ref> Until a broken bone occurs there are typically no symptoms.<ref name=NIH2014/> Bones may weaken to such a degree that a break may occur with minor stress or spontaneously.<ref name=NIH2014/> [[Chronic pain]] and a decreased ability to carry out normal activities may occur following a broken bone.<ref name=NIH2014/>
<!-- Cause and diagnosis -->
Osteoporosis may be due to lower than normal [[peak bone mass|bone mass]] and greater than normal bone loss.<ref name=NIH2014/> Bone loss increases after [[menopause]] due to lower levels of [[estrogen]].<ref name=NIH2014/> Osteoporosis may also occur due to a number of diseases or treatments including [[alcoholism]], [[anorexia nervosa|anorexia]], [[hyperthyroidism]], [[kidney disease]], and [[oophorectomy|surgical removal of the ovaries]].<ref name=NIH2014/> Одредени лекови го зголемуваат степенот на губиток на коскена маса, вклучувајќи некои [[антиконвулзив|лекови против напади]], [[хемотерапија]], [[инхибитори на протонската пумпа]], [[селективни инхибитори на повторното преземање на серотонинот]] и [[глукокортикоид|глукокортикостероиди]].<ref name=NIH2014/> [[Tobacco smoking|Smoking]] and too little [[exercise]] are also risk factors.<ref name=NIH2014/> Osteoporosis is defined as a [[bone density]] of 2.5 [[standard deviation]]s below that of a young adult.<ref name="WHOcriteria"/> This is typically measured by [[dual-energy X-ray absorptiometry]] at the hip.<ref name="WHOcriteria">{{cite web|author=WHO Scientific Group on the Prevention and Management of Osteoporosis (2000 : Geneva, Switzerland)|url=http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_921.pdf|title=Prevention and management of osteoporosis : report of a WHO scientific group|year=2003|pages=7, 31|isbn=9241209216|format=PDF|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070716094519/http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_921.pdf|archivedate=16 July 2007|df=}}</ref>
<!-- Prevention and treatment -->
Превенцијата на остеопороза вклучува соодветна исхрана за време на детството и доколку е возможно да се избегне употребата на лекови кои ја предизвикуваат оваа состојба.<ref name=NIH2014/> Efforts to prevent broken bones in those with osteoporosis include a good diet, exercise, and [[fall prevention]].<ref name=NIH2014/> Lifestyle changes such as stopping smoking and not drinking alcohol may help.<ref name=NIH2014/> [[Bisphosphonate|Biphosphonate medications]] are useful in those with previous broken bones due to osteoporosis.<ref name=Wells2008/><ref name=Wells2008a/> In those with osteoporosis but no previous broken bones they are less effective.<ref name=Wells2008>{{cite journal|last1=Wells|first1=GA|last2=Cranney|first2=A|last3=Peterson|first3=J|last4=Boucher|first4=M|last5=Shea|first5=B|last6=Robinson|first6=V|last7=Coyle|first7=D|last8=Tugwell|first8=P|title=Alendronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=23 January 2008|issue=1|pages=CD001155|pmid=18253985|doi=10.1002/14651858.CD001155.pub2}}</ref><ref name=Wells2008a>{{cite journal|last1=Wells|first1=G|last2=Cranney|first2=A|last3=Peterson|first3=J|last4=Boucher|first4=M|last5=Shea|first5=B|last6=Robinson|first6=V|last7=Coyle|first7=D|last8=Tugwell|first8=P|title=Risedronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=23 January 2008|issue=1|pages=CD004523|pmid=18254053|doi=10.1002/14651858.CD004523.pub3}}</ref><ref name=Wells2008b>{{cite journal |vauthors=Wells GA, Cranney A, Peterson J, Boucher M, Shea B, Robinson V, Coyle D, Tugwell P | title = Etidronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women | journal = Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 1 | pages = CD003376 | date = 23 January 2008 | pmid = 18254018 | doi = 10.1002/14651858.CD003376.pub3 }}</ref> A number of other medications may also be useful.<ref name=NIH2014/><ref>{{cite journal |authors=Nelson HD, Haney EM, Chou R, Dana T, Fu R, Bougatsos C |title=Screening for Osteoporosis: Systematic Review to Update the 2002 U.S. Preventive Services Task Force Recommendation [Internet]. |journal=Agency for Healthcare Research and Quality |volume= |issue= |pages= |year=2010 |pmid=20722176 |doi= |url=}}</ref>
<!-- Epidemiology -->
Osteoporosis becomes more common with age.<ref name=NIH2014/> About 15% of [[white people]] in their 50s and 70% of those over 80 are affected.<ref name=WHOEpi>{{cite web|title=Chronic rheumatic conditions|url=http://www.who.int/chp/topics/rheumatic/en/|website=World Health Organization|accessdate=18 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150427154245/http://www.who.int/chp/topics/rheumatic/en|archive-date=27 April 2015}}</ref> It is more common in women than men.<ref name=NIH2014/> In the [[developed world]], depending on the method of diagnosis, 2% to 8% of males and 9% to 38% of females are affected.<ref name=Wade2014/> Rates of disease in the [[developing world]] are unclear.<ref name=Han2008>{{cite journal|last1=Handa|first1=R|last2=Ali Kalla|first2=A|last3=Maalouf|first3=G|title=Osteoporosis in developing countries.|journal=Best practice & research. Clinical rheumatology|date=August 2008|volume=22|issue=4|pages=693–708|pmid=18783745|doi=10.1016/j.berh.2008.04.002}}</ref> About 22 million women and 5.5 million men in the [[European Union]] had osteoporosis in 2010.<ref name=Sve2013>{{cite journal|last1=Svedbom|first1=A|last2=Hernlund|first2=E|last3=Ivergård|first3=M|last4=Compston|first4=J|last5=Cooper|first5=C|last6=Stenmark|first6=J|last7=McCloskey|first7=EV|last8=Jönsson|first8=B|last9=Kanis|first9=JA|last10=EU Review Panel of|first10=IOF|title=Osteoporosis in the European Union: a compendium of country-specific reports.|journal=Archives of osteoporosis|date=2013|volume=8|issue=1–2|pages=137|pmid=24113838|doi=10.1007/s11657-013-0137-0|pmc=3880492}}</ref> In the United States in 2010 about eight million women and one to two million men had osteoporosis.<ref name=Wade2014>{{cite journal|last1=Wade|first1=SW|last2=Strader|first2=C|last3=Fitzpatrick|first3=LA|last4=Anthony|first4=MS|last5=O'Malley|first5=CD|title=Estimating prevalence of osteoporosis: examples from industrialized countries.|journal=Archives of osteoporosis|date=2014|volume=9|issue=1|pages=182|pmid=24847682|doi=10.1007/s11657-014-0182-3}}</ref><ref name=Will2015>{{cite journal|last1=Willson|first1=T|last2=Nelson|first2=SD|last3=Newbold|first3=J|last4=Nelson|first4=RE|last5=LaFleur|first5=J|title=The clinical epidemiology of male osteoporosis: a review of the recent literature.|journal=Clinical epidemiology|date=2015|volume=7|pages=65–76|pmid=25657593|doi=10.2147/CLEP.S40966|pmc=4295898}}</ref> White and [[Asian people]] are at greater risk.<ref name=NIH2014/> The word osteoporosis is from the Greek terms for "porous bones".<ref>{{Cite book|last1 = King|first1 = Tekoa L.|last2 = Brucker|first2 = Mary C.|title = Pharmacology for women's health|date = 2011|publisher = Jones and Bartlett Publishers|location = Sudbury, Mass.|isbn = 9780763753290|pages = 1004|url = https://books.google.com/books?id=u1wq63x4VsYC&pg=PA1004|deadurl = no|archiveurl = https://web.archive.org/web/20170908174354/https://books.google.com/books?id=u1wq63x4VsYC&pg=PA1004|archivedate = 8 September 2017|df = }}</ref>
==Епидемиологија==
Од триесетатта година на животот па натаму кај луѓето почнува да се намалува постепено количината на коскеното ткиво во коските. Кај жените, губитокот е присутен особено неколку години после [[Менопауза|менопаузата]], додека кај мажите, во принцип, губитокот е константен. Најчести фактори кои ја предизвикуваат остеопорозата се:<ref>„Остеопороза - Кога коските ќе ослабнат и попуштат“, ''Здравје'', понеделник, 27 октомври 2014, стр. 18.</ref>
Ред 35 ⟶ 44:
<br />
Бидејќи во вкупното население постојано се зголемува учеството на старото население, така се зголемува и бројот на заболените од остеопороза. Тој тренд е присутен особено во високо развиените земји, каде зачестеноста на скршениците предизвикани од остеопороза нагло се зголемуваат.
===Причина за настанување на остеопорозата===
Постојат три главни типа на осеопороза:
Ред 40 ⟶ 50:
* постменопаузална (тип I), која се јавува обично меѓу 50 и 75 година од животот, и шестпати е почеста кај жените,
* сенилна остеопороза или инволуциска (тип II), која се јавува претежно кај постарото население над 70 години, и е двапати почеста кај жените.
==Клиничка слика==
[[Податотека:Active osteoblasts.jpg|мини|клиничка слика]]
Ред 47 ⟶ 58:
==Дијагноза==
Кај 20% од женската популација е присутна хиперкалциурија (зголемена концентрација на калциум во [[Урина|урината]]). Останатите биохемиски наоди се уредни. [[Рендген|Рендгенската]] [[дијагностика]] е корисна во текот на подоцнежните фази на [[Болест|болеста]], кога се губат повеќе од 30% од коскеното ткиво. На рендгенските снимки се гледа намалена густина (дензитет) на коските.
===Терапија===
Ризикот од појава на остеопороза се намалува со редовна физичка активност и со здрава исхрана. Притоа, особено е корисен [[зеленчук]]от, богат со [[витамини]] и [[минерали]] ([[витамин Д]] и [[калциум]]), а се препорачува и редовно изложување на [[сончева светлина]].<ref>„Остеопороза - Кога коските ќе ослабнат и попуштат“, ''Здравје'', понеделник, 27 октомври 2014, стр. 18.</ref>
| |||