Вирус: Разлика помеѓу преработките

'''Вирус''' (од [[лат.]] ''virus'' - "токсин" или "отров") е подмикроскопска честичка која е неспособна да расте и да се [[Размножување|размножува]] надвор од [[клетка]] домаќин. Вирусите можат да ги инфицираат сите животни форми, од [[Животно|животни]] и [[растенија]] до [[Микроорганизам|микроорганизми]], вклучувајќи ги [[Бактерии|бактериите]] и [[Археи|археите]].<ref name=":2">{{Наведено списание|last=Koonin|first=Eugene V.|last2=Senkevich|first2=Tatiana G.|last3=Dolja|first3=Valerian V.|date=2006-09-19|title=The ancient Virus World and evolution of cells|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16984643|journal=Biology Direct|volume=1|pages=29|doi=10.1186/1745-6150-1-29|issn=1745-6150|pmc=PMC1594570|pmid=16984643}}</ref>

 

 

Додека не инфицираат одредена клетка, вирусите постојат во форма на независни честички. Овие вирални честички, познати и како вириони, се состојат од два или три дела: (1) генетски материјал составен од [[ДНК]] или [[РНК]]; (2) заштитна [[белковина|белковинска]] (протеинска) обвивка наречена капсид, која го опкружува и заштитува генетскиот материјал; а во одредени случаи (3) обвивка од [[Липид|липиди]] која го опкружува протеинскиот слој. Формите на вирусните честички варираат од едноставни, спирални или [[Икосаедар|икосаедрични]] форми, до мошне комплексни структури. Повеќето вирусни видови имаат вириони кои се премногу мали за да можат да се видат со [[Светлински микроскоп|оптички микроскоп]]. Просечната големина на еден вирион е околу една стотина од големината на просечната бактерија.

 

= Историја =

Почетоците на вирологијата се тесно поврзани со откривањето на бактериските [[Филтер|филтри]]. [[Луј Пастер]], не можејќи да го најде предизвикувачот на [[беснило]], шпекулирал дека патогениот агенс бил толку мал што не можел да се види со микроскоп.<ref>{{Наведено списание|last=Bordenave|first=Guy|date=May 2003|title=Louis Pasteur (1822-1895)|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12758285|journal=Microbes and Infection|volume=5|issue=6|pages=553–560|issn=1286-4579|pmid=12758285}}</ref> Во 1884 година, францускиот микробиолог [[Шарл Чемберлен]] ги пронашол филтрите од груб [[порцелан]], денес познати како Чемберлендови или Пастер-Чемберлендови филтри. Порите на овие филтри биле толку мали што бактериите не можеле да поминат низ нив, така да филтерот целосно ги отстранувал бактериите кои се наоѓале во растворот.<ref name=":1">{{Наведено списание|last=Horzinek|first=Marian C.|date=1997-02-01|title=The birth of virology|url=https://link.springer.com/article/10.1023/A:1000197505492|journal=Antonie van Leeuwenhoek|language=en|volume=71|issue=1-2|pages=15–20|doi=10.1023/A:1000197505492|issn=0003-6072}}</ref> Овие филтри од порцелан и кременова земја (инфузориска или дијатомејска земја) значително помогнале во откривање на вирусите, дотогаш непознати причинители на неколку заразни болести. Во 1892 година, рускиот научник Димитриј Јосифович Ивановски го искористил овој филтер за да го проучи вирусот на мозаичната болест на тутунот. Неговите експерименти покажале дека екстрактите од инфицирани листови на тутун и по филтрацијата остануваат заразни, а од филтратот ни со тогаш најсовршениот микроскоп не можеле да се видат причинителите.<ref name=":1" /> Резултатите на Ивановски ги потврдил холандскиот микробиолог [[Мартинус Бејеринк]] во 1898 година. Тој, инфективните агенси кои поминувале низ филтри, а не можеле да се видат под микроскоп, но можеле да се размножуваат во клетки кои се делат, ги нарекол "''contagium vivum fluidum''" (растворлив жив микроб) и повторно го вовел зборот вирус.<ref name=":1" /> Бејеринк тврдел дека вирусите се со течна природа, а неговата теорија многу подоцна била побиена од [[Вендел Стенли]], кој докажал дека вирусите се честички. Во 1898 година, германските бактериолози [[Фридрих Лефлер]] и [[Пол Фрош]] го откриле во филтрат причинителот на [[шап и лигавка]], без да го видат низ микроскоп.<ref>{{Наведена книга|title=In: Mahy B. W. J. and Van Regenmortal M. H. V.. Desk Encyclopedia of General Virology|last=Fenner|first=F|publisher=Oxford, UK: Academic Press|year=2009|isbn=0-12-375146-2|location=Oxford|pages=15}}</ref>

 

Биологот [[Дејвид Балтимор]], добитник на Нобелова награда, е изумител на алтернативен систем за класификација на вирусите наречен според него.<ref>{{Наведено списание|last=Temin|first=H. M.|last2=Baltimore|first2=D.|date=1972|title=RNA-directed DNA synthesis and RNA tumor viruses|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4348509|journal=Advances in Virus Research|volume=17|pages=129–186|issn=0065-3527|pmid=4348509}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Baltimore|first=D.|date=1974-1975|title=The strategy of RNA viruses|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4377923|journal=Harvey Lectures|volume=70 Series|pages=57–74|issn=0073-0874|pmid=4377923}}</ref> Во модерната класификација на вирусите неговиот систем се употребува заедно со системот на класификација на ICTV.<ref>{{Наведено списание|last=van Regenmortel|first=Marc H. V.|last2=Mahy|first2=Brian W. J.|date=January 2004|title=Emerging issues in virus taxonomy|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15078590|journal=Emerging Infectious Diseases|volume=10|issue=1|pages=8–13|doi=10.3201/eid1001.030279|issn=1080-6040|pmc=PMC3322749|pmid=15078590}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Mayo|first=M. A.|date=1999|title=Developments in plant virus taxonomy since the publication of the 6th ICTV Report. International Committee on Taxonomy of Viruses|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10486120|journal=Archives of Virology|volume=144|issue=8|pages=1659–1666|issn=0304-8608|pmid=10486120}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=de Villiers|first=Ethel-Michele|last2=Fauquet|first2=Claude|last3=Broker|first3=Thomas R.|last4=Bernard|first4=Hans-Ulrich|last5=zur Hausen|first5=Harald|date=2004-06-20|title=Classification of papillomaviruses|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15183049|journal=Virology|volume=324|issue=1|pages=17–27|doi=10.1016/j.virol.2004.03.033|issn=0042-6822|pmid=15183049}}</ref>

 

{| class="wikitable"

|-

Вирусите се важни патогени агенси кај домашните животни. Болестите како шап и лигавка и [[син јазик]] се предизвикани од вируси.<ref>{{Наведено списание|last=Goris|first=Nesya|last2=Vandenbussche|first2=Frank|last3=De Clercq|first3=Kris|date=April 2008|title=Potential of antiviral therapy and prophylaxis for controlling RNA viral infections of livestock|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18035428|journal=Antiviral Research|volume=78|issue=1|pages=170–178|doi=10.1016/j.antiviral.2007.10.003|issn=0166-3542|pmid=18035428}}</ref> Домашните животни како мачките, кучињата, коњите и други, доколку не се вакцинираат постои опасност да се заразат со тешки вирусни инфекции. [[Кучешки парвовирус|Кучешкиот парвовирус]], кој е мал ДНК вирус, е инфективен и често фатален за млади кученца.<ref>{{Наведено списание|last=Carmichael|first=L. E.|date=September 2005|title=An annotated historical account of canine parvovirus|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16316389|journal=Journal of Veterinary Medicine. B, Infectious Diseases and Veterinary Public Health|volume=52|issue=7-8|pages=303–311|doi=10.1111/j.1439-0450.2005.00868.x|issn=0931-1793|pmid=16316389}}</ref> [[Беснило|Беснилото]] е тешка заразна болест од која може да заболи било кој [[Цицачи|цицач]], вклучувајќи го и човекот.<ref>{{Наведена книга|title=Sherris Medical Microbiology|last=Drew|first=WL|publisher=McGraw Hill|year=2004|isbn=978-0-8385-8529-0|location=|pages=597—600}}</ref> Од него, сепак, најчесто заболуваат кучињата, волците, мачките и лисиците. Предизвикувачот е РНК вирус, од групата на рабдовируси, кој се наоѓа во плунката на заразените животни, и се пренесува со каснување.

 

 

=== Растителни вируси ===

[[Податотека:Syzygium aqueum (Watery Rose Apple or Tambis) mosaic virus.JPG|мини|351x351пкс|Промени на листовите кај видот ''Syzygium aqueum'', предизвикани од мозаичен вирус.]]

 

Растенијата поседуваат ефикасни одбранбени механизми против вирусите. Една од најефикасните одбрани е присуството на т.н. ген на резистентност (Р). Секој Р ген дава резистенција кон одреден вирус со таргетирање и убивање на клетките кои се наоѓаат околу инфицираните клетки, што доведува до макроскопски, видливи промени на [[Лист (ботаника)|листовите]], со облик на големи дамки. Со ова се спречува ширењето на инфекцијата.<ref>{{Наведено списание|last=Dinesh-Kumar|first=S. P.|last2=Tham|first2=W. H.|last3=Baker|first3=B. J.|date=2000-12-19|title=Structure-function analysis of the tobacco mosaic virus resistance gene N|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11121079|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=97|issue=26|pages=14789–14794|doi=10.1073/pnas.97.26.14789|issn=0027-8424|pmid=11121079}}</ref> Растенијата, исто така, често продуцираат одредени [[секундарни метаболити]], како што се [[салицилна киселина]], [[азот моноксид]], [[реактивни кислородни видови]], за одбрана од вирусите.<ref>{{Наведено списание|last=Soosaar|first=Jennifer L. M.|last2=Burch-Smith|first2=Tessa M.|last3=Dinesh-Kumar|first3=Savithramma P.|date=October 2005|title=Mechanisms of plant resistance to viruses|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16132037|journal=Nature Reviews. Microbiology|volume=3|issue=10|pages=789–798|doi=10.1038/nrmicro1239|issn=1740-1526|pmid=16132037}}</ref>

=== Синтетски вируси ===

Многу вируси можат да се синтетизираат de novo, а првиот синтетски вирус е создаден во 2002 година.<ref>{{Наведено списание|last=Cello|first=Jeronimo|last2=Paul|first2=Aniko V.|last3=Wimmer|first3=Eckard|date=2002-08-09|title=Chemical synthesis of poliovirus cDNA: generation of infectious virus in the absence of natural template|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12114528|journal=Science (New York, N.Y.)|volume=297|issue=5583|pages=1016–1018|doi=10.1126/science.1072266|issn=1095-9203|pmid=12114528}}</ref> Целата вирусна честичка не се синтетизира, туку само нејзиниот ДНК геном. Кај многу вирусни фамилии, голиот, синтетски-добиен ДНК геном е заразен кога се воведува во клетка. Оваа технологија сега се користи за истражување на новите стратегии за вакцинирање.<ref>{{Наведено списание|last=Coleman|first=J. Robert|last2=Papamichail|first2=Dimitris|last3=Skiena|first3=Steven|last4=Futcher|first4=Bruce|last5=Wimmer|first5=Eckard|last6=Mueller|first6=Steffen|date=2008-06-27|title=Virus attenuation by genome-scale changes in codon pair bias|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18583614|journal=Science (New York, N.Y.)|volume=320|issue=5884|pages=1784–1787|doi=10.1126/science.1155761|issn=1095-9203|pmc=PMC2754401|pmid=18583614}}</ref> Почнувајќи од ноември 2017 година, целосните геномски секвенци на 7454 различни вируси, вклучувајќи го и вирусот на големите сипаници, се јавно достапни на мрежната база на податоци која ја одржуваат [[Национални институти за здравје|Националните институти за здравје]] на САД (анг. National Institutes of Health).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/genomes/GenomesGroup.cgi?taxid=10239|title=Complete genomes: Viruses|work=www.ncbi.nlm.nih.gov|accessdate=2018-02-23}}</ref>

 

= Наводи =

[[Категорија:Вируси| ]]

[[Категорија:Вирологија]]