Википедија

Цивилизација: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
Нема опис на уредувањето
сНема опис на уредувањето
Ред 2:
'''Цивилизацијата''' е комплексно општество кое се карактеризира со урбан развој, [[Општествена хиерархија|социјална стратификација]] наметната од страна на културна елита, [[Симбол|симболички]] системи на комуникација (на пример, [[Писмо|системи на пишување]]), и значителна оддалеченост од и доминација над [[Животна средина|природната средина]].<ref name="Adams 1966">{{cite book|author=Adams, Robert McCormick|title=The Evolution of Urban Society|year=1966|page=13|publisher=Transaction Publishers|url=https://books.google.com/books?id=JrZOwKU0TlsC&q=%22civilizations+are+associated%22|isbn=9780202365947}}</ref><ref name="Haviland 2013">{{cite book|authors=Haviland, William|title=Cultural Anthropology: The Human Challenge|publisher=Cengage Learning|year=2013|page=250|url=https://books.google.com/books?id=DfEWAAAAQBAJ&q=%22civilization+refers+to+societies%22|display-authors=etal|isbn=1285675304}}CS1 maint: Uses authors parameter ([//en.wikipedia.org/wiki/Category:CS1_maint:_Uses_authors_parameter link]) </ref><ref name="Wright 2004">{{cite book|first=Ronald|last=Wright|title=A Short History of Progress|publisher=House of Anansi|year=2004|pages=115, 117, and 212|url=https://books.google.com/books?id=nzWPFQIEvfEC&q=%22technical,%20anthropological%22|isbn=9780887847066}}</ref><ref name="Llobera 2003">{{cite book|first=Josep|last=Llobera|title=An Invitation to Anthropology|publisher=Berghahn Books|year=2003|pages=136–137|url=https://books.google.com/books?id=_-LDyWxODjAC&q=%22best-known+definition%22|isbn=9781571815972}}</ref><ref name="Fernández-Armesto 2001">{{cite book|last=Fernández-Armesto|first=Felipe|title=Civilizations: Culture, Ambition, and the Transformation of Nature|publisher=[[Simon & Schuster]]|year=2001|url=https://books.google.com/?id=3MNzi698aXwC|isbn=9780743216500}}</ref><ref name="Boyden 2004">{{cite book|last=Boyden|first=Stephen Vickers|title=The Biology of Civilisation|year=2004|pages=7–8|publisher=UNSW Press|url=https://books.google.com/books?id=TX78DfVbM7kC&q=%22the+essential+precondition%22|isbn=9780868407661}}</ref><ref name="Solms-Laubach 2007">{{cite book|first=Franz|last=Solms-Laubach|title=Nietzsche and Early German and Austrian Sociology|publisher=Walter de Gruyter|year=2007|pages=115, 117, and 212|url=https://books.google.com/books?id=TxTITNduFc4C&dq|isbn=9783110181098}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/897810261|title=Children's literature, domestication, and social foundation : narratives of civilization and wilderness|last=1964-|first=AbdelRahim, Layla,|publisher=|year=|isbn=9780415661102|location=New York|pages=8|oclc=897810261}}</ref>
 
Цивилизациите се интимно поврзани со и често се дополнително дефинирани од страна на други социо-правно-економски карактеристики, вклучувајќи ги централизацијата, [[припитомување]]<nowiki/>то и на луѓето и на другите организми, специјализацијата на трудот, културно вкоренетите идеологии за напредокот и супрематијата, монументалната [[архитектура]], [[Данок|даноци]]<nowiki/>те, социјалната зависност од [[земјоделство]]то и експанзионизмот. Историски, цивилизацијата беше т.н. "напредна" култура во контраст со наводно примитивните култури.<ref>{{cite book|last=Bolesti|first=Maria|title=Barbarism and Its Discontents|year=2013|publisher=Stanford University Press|url=https://books.google.com/?id=cpZZKabXvWAC|isbn=9780804785372}}</ref> Во оваа широка смисла, цивилизацијата е во спротивност со нецентрализираните племенски општества, вклучувајќи ги и културите на номадските земјоделци и сточари и н[[Младо камено време|еолитски]]те општества на ловците-собирачи. Цивилизацијата исто така се однесува на процесот на развој на општеството во централизирана, урбанизирана, стратифицирана структура. Цивилизациите се организирани во густо населени населби поделени во хиерархиски [[Општествена класа|општествени класи]] со владејачка елита и подредено урбано и рурално население, кои се вклучени во интензивно земјоделство, рударство, производство во мал обем и трговија. Цивилизацијата ја концентрира моќта, проширувајќи ја човековата контрола врз природата, како и врз другите човечки суштества.<ref>[//en.wikipedia.org/wiki/Michael_Mann_(sociologist) Michael Mann], ''The Sources of Social Power'', Cambridge University Press, 1986, vol. 1, pp. 34-41.</ref>
 
Најраната појава на цивилизациите генерално се поврзува со завршната фаза на Неолитската Револуција, кулминирајќи во релативно брз процес на урбана револуција и државна формација, политички развој поврзан со појавата на владејачката елита. Пораната неолитска технологија и начин на живот биле основани прво во Блискиот Исток, а подоцна и во басените на [[Жолта Река]] и [[Јангцекјанг]] во Кина (на пример пенгтушанската култура од 7,500 година п.н.е.), а подоцна се прошириле. Слични пред-цивилизациски "неолитски револуции" исто така независно започнале од 7,000 година п.н.е. во северозападниот дел на [[Јужна Америка]] (Норте Чико цивилизацијата)<ref>Haas, Jonathan; Winifred Creamer, Alvaro Ruiz (23 December 2004). "Dating the Late Archaic occupation of the Norte Chico region in Peru," ''Nature'' 432 (7020): 1020–1023. doi:10.1038/nature03146. {{PMID|15616561}}</ref> и во [[Мезоамерика|Мез]]оамерика. Овие биле меѓу петте цивилизации во светот кои настанале независно.<ref>Kennett, Douglas J.; Winterhalder, Bruce (2006). ''Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture''. University of California Press. pp. 121–. {{ISBN|978-0-520-24647-8}}. Retrieved 27 December 2010.</ref> [[Месопотамија]] е местото на најраниот развој на Неолитската Револуција - околу 10.000 години п.н.е., со што цивилизациите почнале да се развиваат пред околу 6,500 години. Оваа област е идентификувана како област која има "инспирирано некои од најважните случувања во историјата на човештвото, вклучувајќи го пронаоѓањето на [[Тркало|тркалото]], развојот на курзивното писмо, [[математика]]та, [[астрономија]]та и [[Земјоделство|земјоделството]]."<ref name="historyandpolicy">{{cite web|url=http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html|title=Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate?|last=Milton-Edwards|first=Beverley|date=May 2003|work=History & Policy|publisher=History & Policy|accessdate=9 December 2010|location=[[United Kingdom]]}}</ref>
Ред 19:
== Карактеристики ==
[[Податотека:Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg|десно|мини|"Никој во историјата на цивилизацијата не го обликувал нашето разбирање за науката и природната филозофија повеќе од големиот старо[[Стара Грција|грчки]] филозоф и научник [[Аристотел]] (384-322 година п.н.е.), кој имал длабоко и широко распространето влијание повеќе од две илјади години" —Гери Б. Фернгрен<ref>Gary B. Ferngren (2002). "''[https://books.google.com/books?id=weOOCfiDhDcC&pg=PA33&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Science and religion: a historical introduction]''". [//en.wikipedia.org/wiki/JHU_Press JHU Press]. p.33. {{ISBN|0-8018-7038-0}}</ref>]]
Општествени научници како В. Гордон Чајлд сметаат дека има голем број на особини според кои се разликува цивилизацијата од другите видови на општества.<ref>Gordon Childe, V., ''What Happened in History'' (Penguin, 1942) and ''Man Makes Himself'' (Harmondsworth, 1951).</ref> Цивилизациите се разликуваат по нивните средства за опстанок, начини на живеење, видовите на [[Населено место|населбнаселби]]<nowiki/>и, [[Влада|формите на владвладеење]]<nowiki/>еење, [[Општествена хиерархија|социјалната стратификација]], економските системи, писменоста и други културни карактеристики. Андреј Никифорук смета дека ропството била заедничка карактеристика на пред-современите цивилизации.<ref>Nikiforuk, Andrew (2012), "The Energy of Slaves: Oil and the new servitude" (Greystone Books).</ref>
 
Сите цивилизации зависеле од [[Земјоделство|земјоделството]] за егзистенција, со исклучок на некои од раните цивилизации во [[Перу]] кои зависеле од поморските ресурси.<ref>{{cite web|url=http://www.hallofmaat.com/modules.php?name=Articles&file=article&sid=85|title=The Maritime Foundations of Andean Civilization: An Evolving Hypothesis|last=Moseley|first=Michael|publisher=The Hall of Ma'at|format=|work=|accessdate=2008-06-13}}</ref><ref>{{cite book|last=Moseley|first=Michael|title=The Maritime Foundations of Andean Civilization|year=1975|publisher=Cummings|location=Menlo Park|isbn=0-8465-4800-3}}</ref> Вишокот на жито бил од особено голема важност, бидејќи зрното можело да се чува долго време. Вишокот на храна дозволи некои луѓе да се занимават и со други нешта покрај производството на храна за останок: раните цивилизации вклучувале војници, [[Занаетчија|занаетчии]], свештеници и свештенички, и други луѓе со специјализирани кариери. Вишокот на храна резултирало со поделбата на трудот и поразновиден спектар на човечка активност, дефинирачка карактеристика на цивилизациите. Сепак, во некои места и ловците-собирачи имале пристап до вишок на храна. Можно е вишокот на храна и релативно високото ниво на социјална организација и поделба на трудот да го предатираат растителното и животинското припитомување.<ref>{{cite web|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2011/06/gobekli-tepe/mann-text/1|title=Göbekli Tepe|publisher=[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]|accessdate=November 13, 2014}}</ref>
 
Во споредба со другите општества, цивилизациите имаат посложена политичка структура, имено [[Држава|државата]].<ref>Grinin, Leonid E (Ed) et al. (2004), "The Early State and its Alternatives and Analogues" (Ichitel)</ref> Општествата организирани во држава се постратифицирани од другите општества; кај нив е поголема разликата меѓу социјалните класи. Владејачката класа, која обично е концентрирана во градовите, има контрола над голем дел од вишокот и ја наметнува својата волја преку [[Влада|владата]] или [[бирократија]]<nowiki/>та. Мортон Фрајд и Елман Сервис ги класифицирале човечките култури врз основа на политичките системи и социјалната нееднаквост. Овој систем на класификација содржи четири категории<ref>Bogucki, Peter (1999), "The Origins of Human Society" (Wiley Blackwell)</ref>
* ''Групи на ловци-собирачи'', кои генерално се егалитарни.<ref>DeVore, Irven, and Lee, Richard (1999) "Man the Hunter" (Aldine)</ref>
* ''[[Хортикултура|Хортикултурни]]/пастирски општества'' во кои генерално постојат две наследни социјални класи.
Ред 30:
Економски, цивилизациите имаат посложени модели на сопственост и размена од помалку организираните општества. Живеењето на едно место им овозможило на луѓето да акумулираат повеќе личен имот од номадските народи. Некои луѓе исто така се стекнале и со приватната сопственост на земјиштето. Првите човечки култури функционирале преку подарок-економиите дополнети со ограничени системи на размена. До почетокот на ж[[Железно време|елезното]] време, современите цивилизации ги развиле [[Пари|парите]] како средство за размена при покомплексни трансакции. Од времето на најраните монетизирани цивилизации, монополистичките контроли врз монетарните системи им биле во корист на општествените и политичките елити.
 
[[Пишување]]<nowiki/>то, развиено за прв пат од [[Сумер|Сумерите]], се смета за еден белег на цивилизацијата и "се појавува паралелно со порастот на сложени административни бирократии или освојувачката државата".<ref>{{Cite book|title=Ancient Cahokia and the Mississippians|last=Pauketat|first=Timothy R.|publisher=Cambridge University Press|year=2004|isbn=9780521520669|location=|pages=169}}</ref> Трговците и бирократите се потпирале на пишувањето за да чуваат точни записи. Како и парите, и пишувањето е произлезено од големината на населението во градот и сложеноста на трговијата меѓу луѓе кои не се лично познавале едни со други. Сепак, пишувањето не е секогаш неопходно за цивилизацијата, како во случајот на [[Царство на Инките|Инките]], кои воопшто не го користиле пишувањето, со исклучок на еден комплексен систем на евидентирање.
 
Потпомогнати од поделбата на трудот и централното планирање, цивилизациите имаат развиено многу други различни културни карактеристики, вклучувајќи ја организираната [[религија]], развојот на уметностите и безброј нови достигнувања во [[Наука|науката]] и технологијата.
Ред 56:
Системските теоретичари земаат во предвид многу видови на односи помеѓу градовите, вклучувајќи ги и економските врски, културната размена и политичко/дипломатско-воените односи. Овие сфери често се појавуваат на различни нивоа. На пример, трговските мрежи биле, до деветнаесеттиот век, многу поголеми од било кои културни или политички сфери. [[Пат на свилата|Патот на свила]]та ги поврзувал [[Римско Царство|римската империја]], [[Историја на Иран|персиската империја]], [[Индија]] и [[Народна Република Кина|Кина]] од пред 2000 години, кога овие цивилизации едвај имале заеднички политички, дипломатски, воени или културни врски.<ref>Algaze, Guillermo, ''The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization''" (Second Edition, 2004) ({{ISBN|978-0-226-01382-4}})</ref>
 
Многу теоретичари тврдат дека целиот свет веќе стана интегриран во еден единствен "светски систем", процес познат како [[глобализација]]. Различни цивилизации и општествата во целиот свет се економски, политички, па дури и културно меѓузависни на многу начини. Постои дебата за тоа кога оваа интеграција започнала, и каков вид на интеграција – културна, техничка, технолошка, економска, политичка, или воено-дипломатска – е клучен индикатор за определување на степенот на цивилизација. Според Дејвид Вилкинсон економската и воено-дипломатската интеграција на [[Месопотамија|месопотамската]] и е[[Древен Египет|гипетска]]<nowiki/>та цивилизација резултираше во создавањето на она што тој го нарекува "Централна цивилизација" околу 1500 година п.н.е..<ref>{{cite news|url=https://ojs.lib.byu.edu/spc/index.php/CCR/article/view/12262/12162|title=Central Civilization|last1=Wilkinson|first1=David|author-link1=David Wilkinson (political scientist)|journal=[[Comparative Civilizations Review]]|volume=17|issue=|date=Fall 1987|pages=31–59}}</ref> Централната цивилизација подоцна се прошири и на целиот Близок Исток и во Европа, а потоа се прошири на глобално ниво со европската колонизација, интегрирајќи ги Америка, Австралија, Кина и Јапонија од деветнаесеттиот век. Според Вилкинсон, цивилизациите можат да бидат културно-хетерогени како централната цивилизација, или хомогени како јапонската цивилизација. Она што Хантингтон го нарече "судир на цивилизациите" може да се карактеризира според Вилкинсон како судир на културните сфери во рамките на една глобална цивилизација. Други укажуваат на [[Крстоносни војни|крстоносните војни]] како прв чекор во глобализацијата. Поконвенционална гледна точка е дека мрежите на здружување се шириле и смалувале уште од [[Стар век|античките времиња]], и дека актуелната глобализирана економија и култура е производ на неодамнешниот европски колонијализам.
 
== Историја ==
Ред 71:
 
==== Неолитскиот период и преминот во цивилизацијата ====
Процесот на седентизам за првпат се случи околу 12,000 години п.н.е. во [[Левант]]<nowiki/>от во југозападна Азија и кратко потоа и во други региони низ светот. Појавата на цивилизацијата, генерално, се поврзува со неолитската, односно земјоделската револуција, која се случила на разни локации меѓу 8,000 и 5,000 година п.н.е., особено во југозападниот дел на Азија, северна/централна Африка и Централна Америка.<ref name="repository.ias.ac.in">[http://repository.ias.ac.in/21961/1/333.pdf "Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration", Anil K. Gupta*, Current Science, Vol. 87, No. 1, 10 July 2004]</ref> Потоа следеле повеќе други револуции по кои луѓето припитомувале животни не само за месо, но исто така и за млеко, волна, отпадни води и за влечење предмети. Потоа следувало напуштањето на малите селски заедници и појавата на заѕидани градови, што се поврзува со првите цивилизации. Оваа "урбана револуција" го означи почетокот на акумулацијата на вишокот, што помогнаа економиите и градовите да се развијат. Тоа беше поврзано со државниот монопол на принудата, појавата на војничка класа и ендемично војување, брзиот развој на хиерархиите и појавата на човечкото жртвопринесување.<ref>"Ritual human sacrifice promoted and sustained the evolution of stratified societies" op cit</ref>
* Шувалери-Шому културата
* Неолитска Европа
Ред 113:
Железото време е [[Периодизација|период]] карактеристичен по употребата на железото. Раниот период се карактеризира со широката употреба на железото или челикот. Ова се совпадна со други промени во општеството, вклучувајќи различни земјоделски практики, религиозни верувања и уметнички стилови.<ref name="TJEB">The Junior Encyclopædia Britannica: A reference library of general knowledge. (1897). Chicago: E.G. Melvin.</ref><ref>C. J. Thomsen and [//en.wikipedia.org/wiki/Jens_Jacob_Asmussen_Worsaae Jens Jacob Asmussen Worsaae] first applied the system to artifacts.</ref>
 
Според [[Карл Јасперс|Карл Ј]]<nowiki/>асперс, германски историски филозоф, древните цивилизации биле погодени во голема мера од Аксиалниот период, во периодот помеѓу 800–200 година п.н.е., време во кое серија на мудреци, пророци, верски реформатори и мислители, од Кина, Индија, Иран, Израел и Грција, го смениле правецот на цивилизациите.<ref>Tarnas, Richard (1993). ''The Passion of the Western Mind: Understanding the Ideas that Have Shaped Our World View'' (Ballantine Books)</ref>
* [[Африка]]
** Куш
Ред 119:
** Нок
** Игбо-Укву
* [[Источна Азија|Источно-азисазиски]]<nowiki/>ки цивилизации
** Источна Жу династија
* [[Евроазија|Евроазиски]] цивилизации
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Цивилизација“