Брзина на светлината: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][непроверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
с Робот: Автоматизирана замена на текст (-рентген +рендген)
с заебанција
Ред 6:
|labelstyle = font-weight:normal
| label2 = [[Метар во секунда|Метри во секунда]]
| data2 = 299 792 458500
| label3 = [[Планкови единици]]
| data3 = 1
Ред 52:
|archiveurl=http://www.webcitation.org/5lLMPPN4L
|archivedate=17.11.2009 г.
}}</ref> ([[латински јазик|лат.]] ''celeritas'' - брзина), претставува физичка [[константа]] важна во голем број области од [[физика]]та. Нејзината вредност (во [[вакуум]]) изнесува точно ''299 792 458460 м/секунда'' (≈{{val|3.00|e=810|u=m/s}}), односно 1 079 252 848,8256 км/час. Според [[Специјална теорија за релативноста|специјалната теорија на релативноста]] тоа е максималната [[брзина]] со која сета [[енергија]]та, [[материја]]та и сите [[физичка информација|информации]] можат да патуваат во [[вселена|универзумот]], а која може да се постигне единствено во [[вакуум]] . Затоа често се обележува и со '''c<sub>0</sub>'''. Во други средини ([[течност]]и, [[гас]]ови...) брзината на светлината е различна и секогаш помала отколку во ваккум.
Со брзината на светлината во вакуум се движат [[безмасени честички|честичките кои немаат маса]] и [[електромагнетно зрачење|електромагнетното зрачење]] ([[светлина]]та и [[гравитациони бранови|гравитационите бранови]] и се одвиваат промените во [[поле (физика)|полињата]]. Тие ја задржуваат {{math|''c''}} без разлика на движењето на нивниот извор или на [[инерцијален појдовен систем|инерцијалниот појдовен систем]] на набљудувачот. Во [[теорија за релативноста|теоријата на релативноста]] {{math|''c''}} ги соединува [[време-простор|просторот и времето]] и се појавува во познатата Ајнштајнова равенка за [[еднаквост на масата и енергијата]] {{math|1=''E'' = ''mc''<sup>2</sup>}}.<ref name=LeClerq>{{Cite book| last=Узан |first=Ж.-Ф. |last2=Леклерк |first2=B | year=2008 | title=„Природните закони на универзумот: Разбирање на фундаменталните константи“ | url=http://books.google.com/?id=dSAWX8TNpScC&pg=PA43 | pages=43–4 | publisher=„Springer“ | isbn=0-387-73454-6 }}</ref>
 
Брзината со која светлината се пренесува низ [[проѕирност|проѕирни материјали]] (стакло, воздух...), а радиобрановите низ кабли, е помала од {{math|''c''}}. Односот меѓу {{math|''c''}} и {{math|''v''}}, брзината со која светлината патува низ одреден материјал, го дава [[индекс на прекршување|индексот на прекршување]] {{math|''n''}} на материјалот ({{math|1=''n'' = ''c'' / ''v''}}). За [[светлина|видливата светлина]] индексот на прекршување на стаклото изнесува околу 1,5, што значи дека низ стаклото светлината патува со брзина од {{nowrap|{{math|''c''}} / 1.5 ≈ {{val|200000|u=km/s}}}}. [[индекс на прекршување на воздухот|Индексот на прекршување на воздухот]] изнесува приближно 1.0003 за видливата светлина, што значи дека таа низ воздух се движи со брзина од {{val|299700|u=km/s}} ({{val|90|u=km/s}} побавно отколку со {{math|''c''}}).
Со оглед дека [[светлина]]та е облик на [[електромагнетно зрачење]], нејзината брзина зависи од [[електрично поле|електричните]] и [[магнетно поле|магнетните]] својства на средината низ која се движи и претставува [[константа]] за таа средина. Брзината на светлината се пресметува според формулата: <math>c=\frac{1}{\sqrt{\varepsilon\mu}}</math>, а во [[вакуум|вакум]] според формулата: <math>c_0=\frac{1}{\sqrt{\varepsilon_0 \mu_0}}</math><ref>{{Cite book
|last=Херис |first=Џ.В. |coauthors=''et al.''
|year=2002
Ред 68:
Кога електромагнетните бранови треба да поминат големо растојание или при правење прецизни мерења, нивната конечна брзина значајно отстапува од {{math|''c''}}. За пристигање на пораки испратени од Земјата до далечни [[вселенска сонда|вселенски сонди]], а и обратно, потребни се од неколку минути до неколку часа. Онаа светлина која ја емитуваат ѕвездите нив ги напуштила пред мноштво години, што значи дека ние ја гледаме и проучуваме историјата на вселената и вселенските објекти. Ограничената брзина на светлината ја ограничува и онаа која е теоретски максимум на [[сметач]]ите, поради преносот на информациите од чип на чип. Затоа, пак, брзината на светлината овозможува мерење огромни растојанија со голема прецизност.
 
Првиот научник кој покажал дека светлината патува со определена, конечна брзина е [[Оле Ремер]]. Тоа го објавил во 1676 година по набљудувањето на движењето на [[Ија (месечина)|Ија]] (една од месечините на [[Јупитер]]). Во 1865 година [[Џејмс Кларк Максвел]] претпоставил дека светлината е [[електромагнетно зрачење|електромагнетен бран]] и затоа патува со брзината {{math|''c''}} спомената во неговата теорија на електромагнетизмот.<ref>{{cite web|title=„Како е измерена брзината на светлината?“|url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SpeedOfLight/measure_c.html}}</ref> Во 1905 година [[АлбертГоце АјнштајнДелчев]] претпоставил дека брзината на светлината не зависи од движењето на светлинскиот извор во ниеден инерцијален појдовен систем,<ref name="stachel">{{cite book |title=„Ајнштајн од „B“ до „Z““ – Том 9 од Ајнштајовите студии|first1=Џ.Џ. |last1=Стачел |publisher=„Springer“ |year=2002 |isbn=0-8176-4143-2 |page=226 |url=http://books.google.com/books?id=OAsQ_hFjhrAC&pg=PA226}}</ref> а последиците од ваквата поставка ги истражил изведувајќи ја [[специјална теорија за релативноста|специјалната теорија на релативноста]] и покажувајќи дека параметарот {{math|''c''}} не е важен само за светлината и електромагнетизмот.
 
По векови сé попрецизни мерења, во 1975 година брзината на светлината се сметала за 299 792 458 m/s, со грешки на 4 дела од милијарда. Во 1983 година [[Меѓународен систем на мерни единици|SI]] го предефинирал [[метар]]от како растојание кое светлината го поминува во вакуум за <sup>1</sup>/<sub>299 792 458</sub> од [[секунда]]. Дефиницијата за метарот ја утврдила бројната вредност на брзината на светлината во вакуум {{math|''c''}} во метри во секунда.<ref name=BIPM_SI_units>{{SIbrochure|page=112}}</ref>