Т. С. Елиот: Разлика помеѓу преработките

'''Томас Стернс Елиот''' ({{lang-en|T.S. Eliot}}; {{роден на|26|септември|1888}} – {{починал на|4|јануари|1965}}) роден во [[САД]], е англиски поет, [[драматург|драмски писател]] и [[книжевен критичар]]. Според некои, Елиот е најважниот поет кој пишувa на [[англиски јазик]] во XX век.<ref name=Collini>Collini, Stefan. [http://www.guardian.co.uk/books/2009/nov/07/eliot-letters-book-review "I cannot go on"], ''The Guardian'', November 7, 2009.</ref> Пeсната која му ја донесува славата, „[[Љубовната песна на Џ. Алфред Пруфрок]]“ (''The Love Song of J. Alfred Prufrock''), започната во [[1910]] година, а објавена во [[Чикаго]] во [[1915]] година, се смета за ремек-дело на ''[[Модернизам|модернистичкото]]'' движење. По ова следуваат „[[Геронтион]]“ (''Gerontion'') (1920), „[[Пуста земја]]“ (The Waste Land) (1922), „[[Шупливи луѓе]]“ (''The Hollow Men'') (1925), „[[Чиста среда (песна)|Чиста среда]]“ (''Ash-Wednesday'') (1930), и „[[Четири квартети]]“ (''Four Quartets'') (1945),<ref name=EB>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/184705/T-S-Eliot Thomas Stearns Eliot], ''Encyclopaedia Britannica'', accessed November 7, 2009.</ref> кои станаа едни од најпознатите песни напишани на англиски јазик. Познат е и по неговите седум [[Драма|драми]], особено по „[[Убиство во катедралата]]“ (''Murder in the Cathedral'') (1935). Добитник е на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда за литература]] во [[1948]] година.

 

=== Млади години и образование ===

Елиот потекнува од семејството Елиот, [[буржоазија|буржоаско]] семејство<ref>Ronald Bush, ''T.S. Eliot: the modernist in history'', (New York, 1991), p. 72.</ref> по потекло од [[Нова Англија]], кое се има преселено во Сент Луис, Мисури.<ref name=EB/> Неговиот татко [[Хенри Вер Елиот]] (''Henry Ware Eliot'') (1843-1919), е успешен [[Бизнис|бизнисмен]], претседател и благајник на Хидраулик-прес брик компани (Hydraulic-Press Brick Company) во [[Сент Луис]]. Елиот го смета својот [[град]] за заслужен за всадување на неговата литературна визија. „ Очигледно е, само по себе, дека Сент Луис влијаеше на мене подлабоко од која било друга средина кога и да било. Мислам дека има нешто во тоа да го поминеш детството покрај [[Мисисипи(река)|Големата река]], нешто што не може да им се пренесе на оние за кои ова не е случај. Се сметам за среќен што сум роден тука, а не во [[Бостон]], [[Њујорк]] или [[Лондон]]“.<ref>Letter to Marquis Childs quoted in ''St. Louis Post Dispatch'' (15 October 1930) and in the address "American Literature and the American Language" delivered at [[Washington University]] (9 June 1953), published in Washington University Studies, ''New Series: Literature and Language,'' no. 23 (St. Louis: Washington University Press, 1953), p. 6.</ref> Неговата мајка [[Шарлот Шамп Стернс]] (''Charlotte Champe Stearns'') (1843-1929), пишува [[поезија]] и работи како [[социјален работник]], нова професија во раниот [[XX век]]. Елиот е последното од шесте преживеани деца. Кога се родил тој, неговите родители биле на 44-годишна возраст. Неговите четири сестри биле од 11 до 19 години постари, а неговиот брат осум години постар. За [[семејство]]то и пријателите познат како Том, тој го носел името на неговиот дедо по мајка Томас Стернс.

* Во 1967 година, на втората годишнина од неговата смрт, Елиот е комемориран со ставање на голем камен на подот на Поетс корнер во лондонската [[Вестминстерска катедрала]]. Во каменот обликуван од дизајнерот [[Рејнолдс Стоун]] (Reynolds Stone), се впишани датумите на неговото раѓање и смрт, неговиот Орден за заслуги, и цитат од неговата песна "Литл Гидинг": "Тhe communication / Of the dead is tongued with fire beyond / the language of the living“.<ref>http://www.tabathayeatts.com/Poets%20Corner.jpg</ref>

 

=== Поезија ===

Обично Елиот првин ги објавувал неговите песни секоја посебно во списанија, во мали книги или памфлети, а потоа ги собирал во книги. Неговата прва збирка е ''„Пруфрок и други опсервации“'' (Prufrock and Other Observations) (1917). Во 1920 година, тој објавува уште песни во ''„А сега ве молам“'' (Ara Vos Prec) (Лондон) и ''„Песни“'' (Poems): 1920 година (Њујорк), кои ги содржат истите песни (со различен редослед) освен што „Ода“ (Ode) во британското издание е заменета со „Хистерија“(Hysteria) во американското. Во 1925 година ги собира ''„Пуста земја“'', песните во ''„Пруфрок“'' и ''„Песни во еден том“'' и ја додава ''„Шупливи луѓе“'' (The Hollow Men) за да ја создаде збирката ''„Песни: 1909-1925“'' (Poems: 1909–1925). Од тогаш па наваму тој го има надградено ова дело како'' „Собрани песни“ (Collected Poems). Исклучок се „Книгата на стариот Посум за практични мачки“'' (Old Possum's Book of Practical Cats) (1939), збирка на хумористична поезија ''„Песни напишани во рана младост“'', посмртно објавена во 1967 година и составена главно од песни објавени помеѓу 1907 и 1910 година во Харвард едвокат<ref>{{cite web|url=http://www.theworld.com/~raparker/exploring/tseliot/works/poems/eliot-harvard-poems.html |title='&#39;T. S. Eliot: The Harvard Advocate Poems'&#39;. Retrieved 5 February 2007 |publisher=Theworld.com |date= |accessdate=2009-08-03}}</ref> (The Harvard Advocate) и ''„Пронајдоците на Марч Харе: Песни 1909-1917“'' (Inventions of the March Hare: Poems 1909–1917), материјал кој Елиот немал намера никогаш да го објави, а се појавува по неговата смрт во 1997 година.

Делото ''Четири квартети'' не може се разбере без да се свртиме кон [[христијанство|христијанската мисла]], традиција и историја.. Елиот зема од теологијата, уметноста, симболизмот и јазикот на личностите како Данте, и мистиците [[Св. Јован од Крстот]] (St. John of the Cross) и [[Џулиан од Норвич]]. „Подлабоката комуникација“ кон која се тежнее во ''Ист Коукер'', „алузиите и шепотите на децата, болеста што мора да се влоши за да се најде лек“, и истражувањето кое неизбежно нѐ води дома, сѐ упатува на патеката на аџијата долж патот на [[посветување]]то.

{{Main|Убиство во катедралата|Карпа (драма)|Повторна средба на фамилијата|Коктел партија|Поверливиот службеник|Висок државник}}

Со важниот исклучок на неговото ''magnum opus'', ''Четири квартети '', „голем дел од неговата креативна енергија по ''Чиста среда'' Елиот ја насочува на пишување на драми во стихови, главно комедии или драми со избавителен крај. Долг период тој е критичар и обожавател на [[Елизабетанска|елизабетанската]] и [[Јакобинска|јакобинската]] драма во стихови, за што сведочат неговите алузии на [[Џон Вебстер|Вебстер]] (Webster), [[Томас Мидлтон]] (Thomas Middleton), [[Вилијам Шекспир]] (William Shakespeare) и [[Томас Кид]] (Thomas Kyd) во ''Пуста земја''. Во едно предавање во 1933 година тој вели: „претпоставувам дека секој поет би сакал да мисли дека имал некаква директна општествена полза... Би сакал да биде нешто како популарен забавувач и да биде во можност да ги осмисли сопствените мисли зад трагична или комична маска. Тој би сакал да ги пренесе задоволствата од поезијата, не само на пошироката публика, но и на поголеми групи на луѓе колективно, а театарот е најдоброто место за да се направи тоа“.<ref name="upuc">Eliot, T. S. ''The Use of Poetry and the Use of Criticism'', Harvard University Press, 1933 (penultimate paragraph)</ref>

Цереморијална претстава од Елиот наречена ''Карпа'' (The Rock) е изведена во 1934 година за бенефит на црквите во лондонската епархија. Поголемиот дел од претставата е направен со здружен труд, а на Елиот му се препишува само авторството на една сцена и хорот.<ref name=Gallup/> [[Џорџ Бел (бискуп)|Џорџ Бел]] (George Bell), [[бискупот од Чичестер]], имал важна улога поврзувањето на Елиот со продуцентот [[Е. Мартин Брауни]] (E. Martin Browne) за продукцијата на ''Карпа''. Тој подоцна го замолува Елиот да напише уште една драма за Кантербершкиот фестивал во 1935 година. Оваа претстава, ''Убиство во катедралата'', во која се зборува за смртта на маченикот [[Томас Бекет]] (Thomas Becket), е во поголема мера под контрола на Елиот. По ова тој работи на покомерцијални драми наменети за пошироката публика : ''Повторна средба на фамилијата'' (The Family Reunion) (1939), ''Коктел партија'' (The Cocktail Party) (1949), ''Поверливиот службеник'' (The Confidential Clerk), (1953) и ''Висок државник'' (The Elder Statesman) (1958). Бродвејската изведба во Њујорк на ''[[Коктел партија]]“ во1950 година ја доби [[Тони награда]]та (Tony Award) за најдобра претстава.

Елиот даде значаен придонес и во областа на книжевната критика, силно влијаејќи врз школата на [[Нова критика]]. Иако донекаде самопотценувајќи се и потценувајќи ја својата работа (еднаш има речено дека неговиот критика е само „нус-производ“ на неговата „приватна поетска работилница“)<ref name=bartleby1>{{cite web|url=http://www.bartleby.com/200/sw4.html |title=Tradition and the Individual Talent. Eliot, T. S. 1920. '&#39;The Sacred Wood'&#39; |publisher=Bartleby.com |date= |accessdate=2009-08-03}}</ref>, некои сметаат дека Елиот е еден од најголемите книжевни критичари на XX век. Критичарот [[Вилијам Емпсон]] (William Empson) еднаш има кажано: „не знам за сигурно колку од моите сопствени размислувања се всадени од Елиот, а не пак колку од нив се реакција против него или се вистински последица на погрешно читање на неговите дела. Тој претставува могу продорно влијание, можеби како она на источниот ветар.“<ref>quoted in Roger Kimball, "A Craving for Reality," ''The New Criterion'' Vol. 18, 1999</ref>

Во 1958 година, [[надбискупот од Кантербери]] го поставува Елиот во комисијата што го изгготвува ''Ривајзд Псалтер'' (The Revised Psalter,Ревидираниот псалтир)(1963). Лутиот критичар на Елиот [[К.С. Луис]] (C. S. Lewis), е исто така член на комисијата, таму нивниот антагонизам се претвора во пријателство.<ref name="spruyt">Spruyt, Bart Jan. [http://www.burkestichting.nl/nl/stichting/isioxford.html "One of the enemy: C. S. Lewis on the very great evil of T. S. Eliot's work"], lecture to the conference ''Order and Liberty in the American Tradition'', July 28–August 3, 2004, Oxford University, accessed November 7, 2009.</ref>

 

=== Реакција на неговата поезија и книжевна критика ===

За поезијата на Елиот критичарите отпрвин ќе кажат дека воопшто и не е поезија. Многу критичари ја напаѓаат неговата практика на широкораспространето испреплетување на цитати од други автори во неговата работа. „Белешки за Пуста земја“ (Notes on the Waste Land), дело кое следи по песната, го дава изворот на многу од нив, но не на сите. Елиот го брани својот стил велејќи дека е спас на традицијата во време на фрагментација и дека претставува составен дел од работата која го збогатува делото преку неочекуваното споредување. Други критичари ја осудуваат оваа практика како покажување на недостаток на оригиналност и [[плагијаторство]]. Истакнатиот критичар [[Ф. В. Бејтсон]] (F. W. Bateson) има објавено есеј наречен ''Т.С.Елиот: Поезија на псевдо-учење'' (T. S. Eliot: The Poetry of Pseudo-Learning). Елиот ќе напише во ''Света шума'' (The Sacred Wood): „Незрелите поети имитираат, зрелите крадат, лошите го изобличуваат она што го крадат а добрите поети го претвораат во нешто подобро или, во најмала рака, во нешто различно“.

* ''[[Четири квартети]]'' (1945)

 

* ''Свини борецот''

* ''[[Карпа (драма)|Карпа]]'' (1934)

* ''[[Постариот државник]]''

 

* ''Христијанството и културата'' (1939, 1948)

* ''[[Традицијата и индивидуалниот талент]]'' (1920)

* ''The letters of T. S. Eliot,'' ed. Valerie Eliot, vol. 2: 1923-1925 (2009)

 

{{refbegin|2}}

* [[Alldritt, Keith]]. ''Eliot's Four Quartets: Poetry as Chamber Music. Woburn Press, 1978.

* {{worldcat id|id=lccn-n79-6870}}

* {{cite journal| url=http://www.theparisreview.org/interviews/4738/the-art-of-poetry-no-1-t-s-eliot| title=T. S. Eliot, The Art of Poetry No. 1| work=Paris Review| date=Spring-Summer 1959| author=Donald Hall }}

 

{{Нобелова награда за литература}}