|
| signature = TS eliot signature.svg
}}
'''Томас Стернс Елиот''' ({{lang-en|T.S. Eliot}}; {{роден на|26|септември|1888}} – {{починал на|4|јануари|1965}}) роден во [[САД]], е англиски поет, [[драматург|драмски писател]] и к[[нижевенкнижевен критичар]]. Според некои, Елиот е најважниот поет кој пишувa на [[англиски јазик]] во XX век.<ref name=Collini>Collini, Stefan. [http://www.guardian.co.uk/books/2009/nov/07/eliot-letters-book-review "I cannot go on"], ''The Guardian'', November 7, 2009.</ref> Пeсната која му ја донесува славата, „[[Љубовната песна на Џ. Алфред Пруфрок]]“ (''The Love Song of J. Alfred Prufrock''), започната во [[1910]] година, а објавена во [[Чикаго]] во [[1915]] година, се смета за ремек-дело на ''[[Модернизам|модернистичкото]]'' движење. По ова следуваат „[[Геронтион]]“ (''Gerontion'') (1920), „[[Пуста земја]]“ (The Waste Land) (1922), „[[Шупливи луѓе]]“ (''The Hollow Men'') (1925), „[[Чиста среда (песна)|Чиста среда]]“ (''Ash-Wednesday'') (1930), и „[[Четири квартети]]“ (''Four Quartets'') (1945),<ref name=EB>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/184705/T-S-Eliot Thomas Stearns Eliot], ''Encyclopaedia Britannica'', accessed November 7, 2009.</ref> кои станаа едни од најпознатите песни напишани на англиски јазик. Познат е и по неговите седум [[Драма|драми]], особено по „[[Убиство во катедралата]]“ (''Murder in the Cathedral'') (1935). Добитник е на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда за литература]] во [[1948]] година.
== Живот ==
=== Брак ===
Во писмо до Ејкен во доцен декември 1914 година, Елиот на возраст од 26 години пишува: „Многу сум зависен од жени (мислам од женско друштво)“.<ref>Eliot, T. S. ''The Letters of T. S. Eliot, Volume 1, 1898-1922''. p. 75.</ref> За помалку од четири месеци, Тајер го запознава [[Елиот со [[Вивиен Хеј Вуд]] (,Vivienne Haigh-Wood) [[гуветнанта]] во Кембриџ. Се венчаваат во матично во Хемпстед (Hampsted) на 26 јуни 1915 година.<ref>[[John Richardson (art historian)|Richardson, John]], ''Sacred Monsters, Sacred Masters''. Random House, 2001, p. 20.</ref>
По кратка посета на семејството во САД, Елиот се враќа во Лондон и предава на одредени места како Биркбек колеџ (Birkbeck College) на универзитетот во Лондон. Филозофот [[Бертранд Расел]] (Bertrand Russell) се заинтересирал за Вивиен во времето додека младенците престојувале на неговиот кат. Некои научници сметаат дека таа и Расел биле во врска, но наводите не биле никогаш докажани.<ref>Seymour-Jones, Carole. ''Painted Shadow: A Life of Vivienne Eliot''. Knopf Publishing Group, 2001, p. 17.</ref> Во приватна белешка напишана во шеесетите години од неговиот живот, Елиот признава: „Дојдов до тоа да се убедувам себеси дека сум вљубен во Вивиен само затоа што сакав да ги запалам бродовите и да се осудам себеси да останам во Англија. И таа се убедуваше себеси (истот ака под влијание на [[Езра] Паунд]]) дека ќе го спаси поетот ако го задржи во Англија. За неа бракот не донесе среќа. Мене пак, ме доведе до состојбата на умот од која произлезе „''Пуста земја''“.<ref>Eliot, T. S. ''The Letters of T. S. Eliot, Volume 1, 1898-192'', p. xvii.</ref> (Нивната врска е тема на ''[[Том и Вив]]'' претстава од 1984 година, која во 1994 година е адаптирана за филм).
=== Предавања, Лојдс, Фабер и Фабер ===
По заминувањето од Мертон, Елиот работи како учител, најмногу во Хајгејт Скул (Highgate School), приватно училиште во Лондон, каде предава француски и латински.<ref name=EB/> Помеѓу неговите ученици е и младиот [[Џон Бетџеман]] (John Betjemаn). Подоцна предава во Кралското граматичко училиште, Хај Вајкомб (Royal Grammar School, High Wycombe), и во државното училиште во [[Бакингемшир]] (Buckinghamshire). За да заработи повеќе, пишува критики на книги, а навечер дава дополнителни часови. Во 1917 година, зазема позиција во банката Лојд (Loyds Bank) во Лондон, каде што работи на странски сметки. На пат до Париз во август 1920 година, се запознава со писателот Џејмс Џојс и со уметникот Виндам Луис (Wyndham Lewis). Елиот вели дека Џојс му изгледал арогантен (Џојс во тоа време се сомневал во поетските способности на Елиот), но набргу потоа стануваат пријатели, Елиот го посетувал Џојс секогаш кога доаѓал во Париз.<ref>[[Richard Ellmann|Ellmann, Richard]]. ''James Joyce''. pp. 492–495</ref>
Во 1925 година, Елиот ја напушта работата во Лојдс за да ѝ се придружи на издавачката куќа Фабер и Гвајер (Faber and Gwyer) подоцна Фабер и Фабер (Faber and Faber), каде што останува до крајот на својата кариера и евентуално станува директор. Виндам Луис (Wyndham Lewis) и Елиот стануваат блиски пријатели, што резултира со Луисовата добро позната слика од Елиот изработена во 1938 година.
=== Развод и преженување ===
До 1932 година, Елиот веќе размислува да се раздели од жена си на одредено време. Кога му нудат од Харвард место на професор во [[Чарлс Елиот Нортон]] (Charlеs Eliot Norton) за академската година 1932-1933 тој прифаќа и ја остава Вивиен во Англија. По неговото враќање подготвува и формален развод избегнувајќи ги сите средби со неа, освен една, во периодот од неговото заминување за Америка во 1932 година до нејзината смрт во 1947 година. Вивиен е сместена во душевната болница Нортамберленд хаус (Northumberland House), [[Стоук Њуингтон]] (Stoke Newington) во 1938 година и останува таму сѐ до нејзината смрт. Иако сѐ уште биле во брак, Елиот никогаш не ја посетил.<ref>Seymour-Jones, Carole. ''Painted Shadow: A Life of Vivienne Eliot''. Constable 2001, p. 561.</ref>
Од 1946 до 1957 година, Елиот живее на ист спрат со неговиот пријател [[Џон Дејви Хејворд]] (John Davy Hayward). Тој ги собира и архивира делата на Елиот, назначувајќи се себеси за „чувар на архивата на Елиот“.<ref>[[Lyndall Gordon|Gordon, Lyndall]]. ''T. S. Eliot: An Imperfect Life''. Norton 1998, p. 455.</ref> Хејворд исто така ги собира стиховите на Елиот напишани пред Пруфрок, објавени по смртта на Елиот под името „Песни напишани во рана младост“. Кога веќе Елиот и Хејворд не живеат заедно во 1957 година, Хејворд ја задржува својата збирка од делата на Елиот и истата ја остава на Кралскиот колеџ во Кембриџ (King's College, Cambridg) во 1965 година.
На 10 јануари 1957 година, Елиот на возраст од 69 години се жени со [[Есме Валерија Флечер]] (Esmé Valerie Fletcher), која има 32 години. За разлика од првиот брак, Елиот ја познавал Флечер добро, бидејќи му била секретарка во Фабер и Фабер од август 1949 година. Тие ја држат нивната венчавка во тајност. Церемонијата е одржана во црква во 6 часот и 15 минути изутрина, само со родителите на неговата жена. По смртта на Елиот, Валерија го посветува своето време на зачувување на неговото наследство. Таа ги редактира и анотира ''„Писмата на Т.С. Елиот“'' (The Letters of T. S. Eliot) и препис од првата верзија на ''„Пуста земја“''. Во раните 60ти години, со дотогаш нарушено здравје, Елиот работи како уредник за Веслиан јуниврзити прес (Wesleyan University Press), во потрага по нови поети од Европа за издавање на нивните дела.<ref>Gordon, Jane. [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E05E2D6143FF935A25753C1A9639C8B63&sel=&spon=&pagewanted=all The University of Verse], ''The New York Times'', October 16, 2005; [http://www.wesleyan.edu/virtualtour/timeline.html Wesleyan University Press timeline], 1957</ref>
=== Смрт и почести ===
За поет со такво реноме, Елиот создаде релативно мал опус на поезија. Тој е свесен за ова во раните години од неговата кариера. Му пишува на Џ. Х. Вудс (J. H. Woods), еден од неговите поранешни професори на Харвард: „Мојата репутација во Лондон е изградена врз мал број на стихови, а одржувана со печатење на две или три песни на година. Она што е единствено важно, е дека тие песни треба да претставуваат совршенство од нивен вид, за секоја од нив да претставува важен настан“.<ref>Eliot, T. S. "Letter to J. H. Woods, April 21, 1919." ''The Letters of T. S. Eliot'', vol. I. Valerie Eliot, ed. New York: Harcourt Brace, 1988, p. 285.</ref>
Обично Елиот првин ги објавувал неговите песни секоја посебно во списанија, во мали книги или памфлети, а потоа ги собирал во книги. Неговата прва збирка е ''„Пруфрок и други опсервации“'' (Prufrock and Other Observations) (1917). Во 1920 година, тој објавува уште песни во ''„А сега ве молам“'' (Ara Vos Prec) (Лондон) и ''„Песни“'' (Poems): 1920 година (Њујорк), кои ги содржат истите песни (со различен редослед) освен што „Ода“ (Ode) во британското издание е заменета со „Хистерија“(Hysteria) во американското. Во 1925 година ги собира ''„Пуста земја“'', песните во ''„Пруфрок“'' и ''„Песни во еден том“'' и ја додава ''„Шупливи луѓе“'' (The Hollow Men) за да ја создаде збирката '' „Песни: 1909-1925“'' (Poems: 1909–1925). Од тогаш па наваму тој го има надградено ова дело како'' „Собрани песни“ (Collected Poems). Исклучок се „Книгата на стариот Посум за практични мачки“'' (Old Possum's Book of Practical Cats) (1939), збирка на хумористична поезија ''„Песни напишани во рана младост“'', посмртно објавена во 1967 година и составена главно од песни објавени помеѓу 1907 и 1910 година во Харвард едвокат<ref>{{cite web|url=http://www.theworld.com/~raparker/exploring/tseliot/works/poems/eliot-harvard-poems.html |title=''T. S. Eliot: The Harvard Advocate Poems''. Retrieved 5 February 2007 |publisher=Theworld.com |date= |accessdate=2009-08-03}}</ref> (The Harvard Advocate) и ''„Пронајдоците на Марч Харе: Песни 1909-1917“'' (Inventions of the March Hare: Poems 1909–1917), материјал кој Елиот немал намера никогаш да го објави, а се појавува по неговата смрт во 1997 година.
=== ''Љубовната песна на Џ. Алфред Пруфрок'' ===
|
