Малатија: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 50:
| gwebsite = [http://www.malatya.gov.tr www.malatya.gov.tr]
}}
'''Малатија''' ({{lang-hy|Մալաթիա}} ''Malat'ya''; {{lang-ku|Meletî}}; {{lang-el|Μαλάτεια ''Malateia''}};<ref>[http://greek.wunderground.com/global/stations/17200.html Μαλάτεια, Τουρκία Weather Forecast from Weather Underground<!-- Bot generated title -->]</ref>; {{lang-ota|مالاتيا}}) — град во [[Источна Анадолија]] во [[Турција]] и главен град на [[Малатија (покраина)|истоимената провинција]]. Градот бил населен од луѓето неколку илјади години. Асирците градот го нарекувале Мелиду. Страбон вели дека градот бил познат во старо време како Мелитина, име кое било користено и од страна на Римјаните кога го освоиле градот во текот на нивната експанзија на исток. Според Страбон, жителите на Мелитина споделувале ист јазик и култура со оние од Кападокија
Античкиот град се наоѓа на неколку километри од денешниот град, кај селото Арслантепе и во близина на Баталгази. Всушност Баталгази бил местоположба на градот Малатија до 19 век, кога постепено градот започнал да се зголемува и неговиот центар да се преместува кон денешната местоположба. Официјално името на Баталгази било Ескималатија или Стара Малатија. До неодамна, ова име било користено на локално ниво.
== Историја ==
===Арслантепе ===
Арслантепе бил населен уште од развојот на земјоделството пред речиси 6.000 години. Од [[бронзено време]], местото станало административен центар на поголем регион на царството [[Исува]]. Градот бил заштитен, веројатно поради опасноста од Хетите од запад. Тие го освоиле градот. Во текот на овој период, градот бил споменат со повеќе имиња: ''Малидија'' на [[хетски јазик]]<ref>"[https://books.google.com/books?id=O1yFrzi-MgYC&pg=PA35 Melid]." ''Reallexikon der Assyriologie.'' Accessed 12 Dec 2010.</ref> and possibly also ''Midduwa'';<ref>''KBo'' V 8 IV 18. Op. cit. Puhvel, Jaan. ''Trends in Linguistics: [https://books.google.com/books?id=XROpWC99BD0C&pg=PA101 Hittite Etymological Dictionary]:'' Vol. 6: ''Words Beginning with M.'' Walter de Gruyter, 2004. Accessed 12 Dec 2010.</ref>, ''Мидува'' на [[акадски јазик]]<ref name="Hawkins, John D. 2000"/> и ''Мелитеа'' на [[урартски јазик]].
По пропаѓањето на царството на Хетите, градот станал центар на државата Каману. Градот ги продолжил старите традиции на Хетите. Истражувачите откриле палата во внатрешноста на градските ѕидини со статуи и релјефи кои се примери на уметнички дела од тој период. Жителите ја изградиле палатата која била придружувана од монументални камени и скулптури на лавови и на владетелот.
Асирскиот цар [[Тиглат-Пилесар I]] (1115-1077 п.н.е.) го принудил царството да му оддаде почит. Малидија продолжила да се развива во асирско време, до времето на асирскиот цар [[Саргон II]] (722-705 п.н.е.) кој го освоил градот во 712 година п.н.е. Во исто време, [[Кимерејци]]те и [[Скити]]те започнале со своите напади на Мала Азија по кое градот бил намален. До освојувањето на градот од Римјаните, тој исто така бил цел на напади на уште неколку царства и племиња.
Археолозите за прв пат започнале со ископувања на местото Арслантепе во [[1930]] година, додека истражувања имало и во [[1961]] година.
== Римски период ==
[[Кралство Кападокија]], управувано од страна на Ариобарзанската династија (95-36 п.н.е.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/cappadocia Encyclopedia Iranica], Retrieved on 04 May 2015.</ref>) станало римско вазалство во 63 година<ref name=ball>{{cite book |last=Ball |first=Warwick |date=2011 |title=Rome in the East: The Transformation of an Empire |url=https://books.google.es/books?id=qQKIAgAAQBAJ&pg=PA436#v=onepage&q&f=false |location= |publisher=Routledge |page=436 |isbn=978-0415243575 |access-date= }}</ref>. По припојувањето на кралството од [[Римско царство|Римското царство]] во [[17]] година, населбата била повторно основана како Мелитина во [[72]] година на друго место, каде се наоѓал [[Legio XII Fulminata]], римска воена база<ref name="A. Sinclair page 3">T. A. Sinclair, "Eastern Turkey, an Architectural and Archaeological Survey", volume 3, page 3.</ref>. Оваа база го контролирал пристапот до јужниот дел на [[Ерменија]] и горниот дел на реката Тигар. Таа претставувала крајната точка на важниот автопатот кој се протегал од исток од Кесарија. Кампот успеал да го привлече цивилното население и веројатно му бил доделен статус на град од страна на царот [[Трајан]] во почетокот на [[2 век]]<ref name="A. Sinclair page 3"/>. Во овој период започнале да се коват царски монети во градот и истото траело до 5 век.
Прокопиј градот го опишал како место со неколку храмови, агори и театри но денеска истите не се откриени. Градот претставувал голем центар во провинцијата Мала Ерменија ([[ерменски]]: Փոքր Հայք<ref name=adontz>{{cite book |last=Adontz |first=Nicolas |date=1970 |title=The Reform of Justinian Armenia |url=https://ia600509.us.archive.org/2/items/TheReformOfJustinianInArmenia/adontz_reforms.pdf |location=Lisbon |publisher=Calouste Gulbenkian Foundation |page=311 |isbn= |access-date=}}</ref>) која била основана од страна на [[Диоклецијан]] по одделувањето на местото од територијата на провинцијата Кападокија. Во 392 година, царот [[Теодосиј I]] провионцијата Мала Ерменија ја поделил на нови две провинции: Прва Ерменија, со свој главен град на Себастија (денешен [[Сивас]]) и Втора Ерменија, со главен град Мелитина<ref>Robert H. Hewsen ''Armenia: A Historical Atlas'', p74. University of Chicago Press. 2001. ISBN 978-0-226-33228-4.</ref>.
== Среден век==
За време на владеењето на царот [[Јустинијан I]] (527-565) во овој регион биле спроведени административни реформи. Провинцијата Втора Ерменија била преименувана во Трета Ерменија, со истата своја територија и нејзиниот главен град Мелитина<ref>Robert H. Hewsen ''Armenia: A Historical Atlas'', p86. University of Chicago Press. 2001. ISBN 978-0-226-33228-4.</ref><ref>{{cite book | last = Adontz| first = Nicholas| authorlink =Nicholas Adontz| title = Armenia in the Period of Justinian: The Political Conditions Based on the Naxarar System| others= Trans. Nina G. Garsoïan| publisher = Calouste Gulbenkian Foundation| location= Lisbon| year = 1970| page=134| isbn = }}</ref> . Градските ѕидини биле изградени во [[6 век]] од страна на царот Анастасиј и Јустинијан. Денеска ѕидините кои се уште постојат во најголем дел потекнуваат од арапскиот период, можеби од [[8 век]], иако ѕидините го задржиле својот изглед од претходните градежни фази<ref>Timothy Mitford, "The Roman Frontier on the Upper Euphrates" p260-261, in "Ancient Anatolia - 50 Years Work by the British Institute of Archaeology at Ankara".</ref>. Градот бил освоен од страна на [[Праведен калифат|Праведниот калифат]] во [[638]] годин. Тој потоа станал база за муслиманските напади подлабоко во [[Византија]] а истата политика била продолжена и од страна на [[Абасиди]]те. Во [[9 век]], во времето на полунезависниот емир Омар ал-Акта, Малатија како град се зголемил до толкав степен што градот станал главен противник на [[Византија]]. Овие конфликти траеле до крајотна владеењето на Омер кој бил поразен и убиен во [[863]] година во [[Битка кај Лалакаон|битката кај Лалакаон]]. Византијците извршиле неколку напади но градот и околината конечно паднале воп времето на нападите на [[Јован Курку]] во 927-934 година. По зазимањето на градот, муслиманското население било протерано од градот или било принудено да го прифати христијанството. Во градот од тој период започнале да пристигнуваат грчки и ерменски доселеници<ref>{{cite book
| last = Whittow
| first = Mark
| title = The Making of Byzantium, 600-1025
| publisher = University of California Press
| location= Berkeley
| year = 1996
| page=317
| isbn =0-520-20497-2}}</ref>.
Западната сириска епархија Мелитина била основана уште од [[6 век]] и била опкружена со други епархии кои припаѓале на околните градови. Во 10 век царот [[Никифор II Фока]] го убедил антиохискиот патријарх да го преместе седиштето на неговата патријархија во регионот на Мелитина<ref>{{cite book
| last =Vryonis
| first = Speros
| authorlink =Speros Vryonis
| title = The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century
| publisher =University of California Press
| location= Berkeley
| year = 1971
| page=53
| isbn = }}</ref>. Градот бил нападнат и уништен од Селџуците во [[1058]] година<ref>{{cite book|last1=Jeffreys|last2=Haldon|last3=Cormack |first1=Elizabeth|first2=John F. |first3=Robin|title=The Oxford handbook of Byzantine studies|year=2008|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-925246-6|pages=273|url=https://books.google.com/books?id=Pnkxofhi4mQC}}</ref>.
Во периодот што следел, Селџуците се зацврстиле во регионот по [[Битка кај Манцикерт (1071)|битката кај Манцикерт]] во [[1071]] година. Кога Селџуците за своја престолнина го избрале градот Конија, Малатија станала дел од нивното царство. Градот бил дел од Мамелучкиот султанат, додека по 1515 година бил освоен од [[Османлии]]те.
== Денешен период==
Денешниот град Малатија бил основан во [[1838]] година, додека стара Митилена денеска е позната како Стара Малатија<ref>''Britannica''. 15th Edition (1982), Vol. 7, p. 526</ref> Во Малатија кон крајот на 19 и почетокот на [[20 век]] се зголемило антиерменското расположение. Во текот на [[Ерменски масакар (1894-1896)|Ерменскиот масакар]] (1894-1896), 7.500 ерменски цивили биле масакрирани од страна на исламските банди. Ерменските села во руралните реони на Малатија биле целосно уништени<ref>{{cite book|last1=Kevorkian|first1=Raymond|title=The Armenian Genocide: A Complete history|date=2011|publisher=I.B.Tauris |isbn=0857730207|url=https://books.google.com/books?id=mZ33AgAAQBAJ}}</ref>. Така, според податоците, 1.500 ерменски куќи биле ограбени додека 375 биле изгорени до темел<ref>{{cite book
| last = Balakian
| first = Peter
| authorlink =Peter Balakian
| title = The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response
| publisher =HarperCollins
| location= New York
| year = 2003
| page=86
| isbn =0-06-055870-9}}</ref>.
{{Wide image|44 malatya panorama.JPG|700px|Панорама од градот}}.
== Клима ==
{{Weather box |metric first= Yes |single line= Yes |location= Малатија (1960-2012)
|Jan record high C= 14.2
|Feb record high C= 18.6
|Mar record high C= 27.2
|Apr record high C= 33.7
|May record high C= 36.0
|Jun record high C= 40.0
|Jul record high C= 42.2
|Aug record high C= 41.5
|Sep record high C= 38.8
|Oct record high C= 33.1
|Nov record high C= 25.0
|Dec record high C= 18.
|Jan high C= 3.5
|Feb high C= 5.6
|Mar high C= 11.8
|Apr high C= 18.4
|May high C= 23.9
|Jun high C= 29.6
|Jul high C= 34.1
|Aug high C= 33.7
|Sep high C= 29.1
|Oct high C= 21.4
|Nov high C= 12.4
|Dec high C= 5.7
|Jan mean C = 0.1
|Feb mean C = 1.5
|Mar mean C = 6.9
|Apr mean C = 13.0
|May mean C = 18.1
|Jun mean C = 23.3
|Jul mean C = 27.4
|Aug mean C = 26.9
|Sep mean C = 22.3
|Oct mean C = 15.4
|Nov mean C = 7.7
|Dec mean C = 2.4
|Jan low C= -2.9
|Feb low C= -2.0
|Mar low C= 2.4
|Apr low C= 7.6
|May low C= 11.9
|Jun low C= 16.3
|Jul low C= 20.1
|Aug low C= 19.9
|Sep low C= 15.6
|Oct low C= 10.0
|Nov low C= 3.8
|Dec low C= -0.4
|Jan record low C= -18.3
|Feb record low C= -18.2
|Mar record low C= -13.9
|Apr record low C= -6.6
|May record low C= 0.1
|Jun record low C= 4.9
|Jul record low C= 10.0
|Aug record low C= 11.2
|Sep record low C= 5.7
|Oct record low C= -1.2
|Nov record low C= -12.0
|Dec record low C= -19.0
|Jan precipitation mm = 41.0
|Feb precipitation mm = 37.3
|Mar precipitation mm = 51.4
|Apr precipitation mm = 57.8
|May precipitation mm = 47.2
|Jun precipitation mm = 18.1
|Jul precipitation mm = 2.0
|Aug precipitation mm = 1.6
|Sep precipitation mm = 6.6
|Oct precipitation mm = 37.7
|Nov precipitation mm = 44.5
|Dec precipitation mm = 41.1
|Jan precipitation days= 11.1
|Feb precipitation days= 11.5
|Mar precipitation days= 11.6
|Apr precipitation days= 11.8
|May precipitation days= 10.7
|Jun precipitation days= 5.2
|Jul precipitation days= 0.9
|Aug precipitation days= 0.8
|Sep precipitation days= 2.2
|Oct precipitation days= 7.1
|Nov precipitation days= 9.2
|Dec precipitation days= 11.2
|Jan sun= 108.5
|Feb sun= 117.6
|Mar sun= 176.7
|Apr sun= 216.0
|May sun= 294.5
|Jun sun= 348
|Jul sun= 387.5
|Aug sun= 365.8
|Sep sun= 297.0
|Oct sun= 229.4
|Nov sun= 156.0
|Dec sun= 102.3
|source 1= Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü<ref>[http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=MALATYA İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler- Meteoroloji Genel Müdürlüğü<!-- Bot generated title -->]</ref>
|source 2= Hong Kong Observatory<ref>[http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/gr_tu/malatya_e.htm Climatological Normals of Malatya<!-- Bot generated title -->]</ref>
|date= March 2011}}
== Економија==
Историски гледано, Малатија била позната по производство на [[опиум]]. Британците во [[1920]] година го опишале опиумот дека има „највисок процент на морфин“<ref name=Prothero62>{{cite book|last=Prothero|first=W.G.|title=Armenia and Kurdistan|year=1920|publisher=H.M. Stationery Office|location=London|page=62|url=http://www.wdl.org/en/item/11768/view/1/62/}}</ref>.
=== Кујна===
Ќофтињата имаат посебно место во локалната кујна како и кајсијата, кои се користат во многу јадења и разни десерти. Постојат повеќе од 70 видови на ќофтиња, најчесто направени со пченица и други состојки. Кагит Кебаби е еден од најважните локални специјалитети.
Регионот е најдобро познат по своите овоштарници од кајсија. Околу 50% од производството на свежа кајсија и 95% од сушена кајсија се одгледува во Малатија, како водечки светски производител на кајсија. Самото име на плодот е синоним за градот.
== Фестивали==
Саемот за кајсија свечено се одржува од [[1978]] година, секоја година во месецот јули. За време на прославите, се организираат спортски активности, концерти и натпревари.
== Спорт ==
Официјален тим од Малатија е Малатијаспор чии бои се црвена и жолта. Клубот се натпреварува во Втората лига, додека своите домашни натпревари ги игра на стадионот Малатија Јону во центарот на градот. Друг тим од градот е Малатија Беледиеспор, чии бои се зелена и портокалова. Тие се натпреваруваат во Трета лига.
== Образование==
Универзитетот Инону е еден од најголемите универзитети во источниот дел на Турција. Тој бил основан во [[1975]] година и има три институции и девет факултети, со повеќе од 2.500 факултети и 20.000 студенти. Неговиот голем кампус се наоѓа во јужниот дел од градот.
Постојат 162 средни училишта, од кој најпознати се Фети Гемухлоглу и приватниот Тургут Озал.
== Луѓе==
* [[Ермени Сулејман-паша]] - османлиски политичар
* [[Тургут Озал]] - претседател на Турција
* [[Гулдал Акшит]] - политичар
* [[Ахмет Каја]] - музичар
* [[Мехмет Топал]] - фудбалер
* [[Хрант Динк]] - журналист
* [[Кемал Сунал]] - актер
| |||