Гостивар: Разлика помеѓу преработките
[проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 57:
== Потекло на името Гостивар ==
[[
[[Податотека:Vardar vo Gostivar.jpg|мини|лево|Реката [[Вардар]] во Гостивар]]
Ред 74:
== Местоположба ==
[[Податотека:Saat kula vo Gostivar 01.jpg|мини|десно|[[Саат-кула (Гостивар)|Саат-кулата]] во Гостивар]]
Градот лежи во котлината [[Полог]] (Горен Полог) на надморска височина од 510 метри. Во близина на Гостивар во селото [[Вруток]] (5 км југозападно од Гостивар) се наоѓа изворот на најголемата македонска река [[Вардар]] која тече и низ самиот град кој го дели на два дела ,а истотака во негова близина се наоѓа најголемиот македонски национален парк и cкијачки центар [[Маврово]]. Гостивар е на 67 километри одалеченост од [[Скопје]], а од [[Тетово]] е 27 километри. Гостивар е град кој со голема брзина се гради и станува еден од поубавите градови во Македонија.
== Историја ==
[[
==== Камена Епоха ====
Според најновите податоци добиени преку археолошките ископувања на неолиските наоѓалишта Тумба кај с.[[Долно Палчиште]] (1987/88.) и Под село тумба кај с.[[Стенче]] (2000.), најстарите траги на живот во [[Полошката Котлина]] (тетовскиот и гостварскиот крај) датирааат од пред 8000 години или поточно од 6100-тата година ст.е. Од овие наоѓалишта потекнуваат голем број ископани фаргменти, но и целосно сочувани парчиња на грнчарија, но и жртвеници и статуетки посветени на женскиот култ. На подрачјето на [[Тетовско]], пронајдени се и многу значајни претстави на карпестата уметност како уметнички композиции поврзани со обредните ритуали.<ref name="gavro">''Дарко Гавровски, "Тетовски древности. Полог од Праисторијата до 7.век н.е., со посебен осврт на тетовскиот крај", Тетово, 2009.''</ref>.
Ред 89 ⟶ 92:
Во овој период, според записите на [[Страбон]] кои се однесуваат на ковницата во [[Дамастион]], а особено според зачуваните ономастички траги од подоцнежните времиња, се гледа дека Полог бил населен од [[Бриги]]те (Briges, Brigoi). Бригите биле составен дел на подоцнежните етнички заедници на [[Пајонци]]те, [[античките Македонци]], [[Дасаретите]], [[Едони]]те и [[Мигдонци]]те. Дури и Пајонците, иако биле стара бронзеновременска популација, на овој дел од Балканот, имале неоспорни врски со [[Бриги]]те. Пајонската и [[античко-македонската]] лингвистика и ономастика покажуваат голем број глоси и имиња со бригиски корен, што упатува на фактот дека Бригите биле substratum или база во [[пајонското]] и [[античко-македонското]] етничко формирање.<ref name="gavro"/>
[[
==== Рана Антика ====
Во [[1932]] год. блиску местото наречено ''Балезова Чешма'', е пронајдена статуа од бронза од периодот на [[Агријани]]те, [[4 век п.н.е.]], и претставува вреден археолошки пронајдок, најден во [[тетовско|Тетовската околија]]. Статуата е со димензии 9 cm, долга и 4 cm широка, и се наоѓа во Музејот на Македонија во [[Скопје]].
Влијанијата на грчките занаетчиски центри врз овој дел на [[Балканот]], всушност ќе доведат до дополнителна промена на културата и начинот на живот на овдешните популации. Токму тие промени го најавуваат новиот, архајски период и преминот од епохата на праисторијата во епохата на историјата и антиката. На археолошки план овие трансформации се видливи преку новите материјални (нови типови керамика, накит и други занаетчиски производи), и духовни (нов начин на погребување: кремирање наместо инхумација, прифаќање на култовите на грчките божества) и други обележја, кои отпрвин биле прифаќани како престиж од најелитните општествени слоеви, а потоа и од останатото население, што најдобро се гледа од т.н. кнежевски гробници, од кои најпозната е онаа од Тетово, во која е пронајдена и познатата статуетка на [[Менада]].
[[
Во минатото постоеле различни теории за тоа кое античко племе го населувало овој крај. Сепак според најновите сознанија, целиот простор на Јужна [[Србија]], Источно [[Косово]] и Северна [[Македонија]], вклучително и [[Полог]], во овој период, а се до [[3 век п.н.е.]] бил населен од најсеверното античко-[[македонско]] ([[пајонско]]) племе [[Агријани]] (Agrianes). Ова се гледа по континуитетот во археолошките хоризонти, развиениот керамички импорт од грчкиот југ, богатите кнежевски гробници и сл. Ова племе имало свои кралеви од кои најпознат е [[Лангар]] (Langaros) кои во [[335 п.н.е.]] му помогнал на македонскиот крал [[Александар III]], при неговиот поход против [[Трибалите]] на север. [[Агријаните]] него го следеле и при неговиот поход низ [[Азија]] кога се покажале како едни од најбезмилосните борци во многу клучни битки, по што станале особено познати во античкиот свет.
Ред 121 ⟶ 124:
=== Втора светска војна ===
[[Податотека:Cede Filipovski Dame.JPG|мини|300п|десно|Статуа на народниот херој на Југославија и Македонија, [[Чеде Филиповски - Даме]] на градскиот плоштад]]
За време на Втората светска војна, [[Македонци|македонското население]] во Гостивар ќе доживее невиден терор од страна на албанските фашистички окупатори - [[балисти]]те предводени од Џемо и Мефаил. Токму на крајот на војната во близина на Гостивар ќе биде убиен балистичкиот водач Џемо по што ќе следи општонародно славје на [[Македонци|Македонците]] во Гостивар. Народен херој од Гостиварско е [[Чеде Филипоски-Даме]] чиј споменик се наоѓа на гостиварскиот плоштад (спроти стоковната куќа), а во текот на Втората светска војна во Гостивар и околината војувале повеќе македонски партизански одреди и единици, кои воделе тешки борби со балистичките единици кои отпрвин биле подржувани од италијанскиот, а подоцна и од германскиот окупатор.
=== Меѓуетнички односи и конфликти ===
{{Главна статија|Деветтојулските настани во Гостивар и Тетово (1997)}}
Гостивар во поновата македонска историја ќе остане запаметен и по [[Деветојулските настани во Гостивар и Тетово (1997)|настаните на 9 јули 1997 година]] кога македонската полиција спроведе акција за отстранување на знамето на туѓа држава ([[Албанија]]) кое беше истакнато пред општинската зграда. Во настаните ќе загинат 4 цивили. За време на воениот конфликт во [[Република Македонија]] во [[2001]] година Гостивар и околината ќе бидат поштедени од вооружени борби и судири но голем број на [[Македонци]] од Гостивар ќе бидат дел од македонските безбедносни сили во операциите во [[Тетово]] и на Тетовското кале. Во поново време меѓуетничките односи се бранувани по убиството на Бесник Шехапи и Имран Мехмеди кое на 28 февруари 2012 во самоодбрана го изврши полицаецот Јаким Трифуноски и честите иницијативи на албанските политичари за именување улица и поставување споменик на балистичкиот водач и злосторник од Втората светска војна - Мефаил.
==
Во текот на 50-ите години на {{римски|19}} век, [[французи|францускиот]] геолог и балканолог [[Ами Буе]], пишувајќи за [[Тетово]], покрај другото соопштува дека во еден дел од [[Полошката Котлина]] се наоѓало „големото село“ Гостивар. Инаку, како гратче, Гостивар прв пат се спомеува во два записа од {{римски|19}} век. Според нив, оваа полошка населба веќе имала оформена чаршија, а вторник бил пазарен ден. Во втората половина на {{римски|19}} век, поточно во [[1874]] година, градот имал околу 400 куќи со околу 2.000 жители, а на крајот на истиот век околу 3.500 жители. Рускиот професор и научник Андреј М. Селишчев „гратчето под Шар“ го споменува и со името '''Костово'''.
Според статистичките податоци со кои располагал бугарскиот етнолог, географ и патеписец [[Васил К’нчев]], на крајот на {{римски|19}} век Гостивар имал 3.735 жители од кои 3.100 [[Турци]], 310 [[Македонци]], 200 [[Роми]], 100 [[Албанци]] и 25 [[Власи]]. По [[Балкански војни|балканските]] и [[Прва светска војна|Првата светска војна]], не е забележан зголемен број на населението, главно поради иселувањето на муслиманското население во [[Турција]]. Во периодот меѓу двете светски војни градот бележи стопанска стагнација, а и целиот Горен Полог бил неразвиено подрачје, без индустриски објекти и инфраструктура. Исклучок била железничката пруга кон [[Скопје]], а подоцна и кон [[Кичево]], која подоцна одиграла важна улога во економското заживување.
Според пописот од [[2002]] година, градот Гостивар има 35.847 жители<ref name="попис">{{цитирана мрежна страница|url= http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија|date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија |accessdate=29 март 2016}}</ref>, додека новосоздадената [[Општина Гостивар]] со новата организација броела 80.280 жители (старата Општина Гостивар до 2004 година броела 49.545 жители).
;Етнички групи
Според пописот од [[2002]] година градот Гостивар има 35.847 жители. Етнички гледано, населението е составено од:<ref name="попис" />
{{bar box
|title=Етнички групи<ref name="попис"/>
|float=right
|barwidth=200px
|bars=
{{bar percent|[[Македонски Албанци|Албанци]]|green|47.12}}
{{bar percent|[[Македонци]]|red|33.15}}
{{bar percent|[[Македонски Турци|Турци]]|orange|12.72}}
{{bar percent|[[Македонски Роми|Роми]]|cyan|5.30}}
{{bar percent|други|grey|1.17}}
{{bar percent|[[Македонски Срби|Срби]]|blue|0.41}}
{{bar percent|[[Македонски Бошњаци|Бошњаци]]|black|0.09}}
{{bar percent|[[Македонски Власи|Власи]]|yellow|0.04}}
}}
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!width="100px"|народ!!width="100px"| вкупен број!!width="100px" |% од вкупното население
|-
| [[Македонци]]
| 11.885
| 33,15
|-
| [[Албанци]]
| 16.890
| 47,12
|-
| [[Турци]]
| 4.559
| 12,72
|-
| [[Роми]]
| 1.899
| 5,30
|-
| [[Власи]]
| 15
| 0,04
|-
| [[Срби]]
| 146
| 0,41
|-
| [[Бошњаци]]
| 34
| 0,09
|-
|други
| 419
| 1,17
|}
;Јазик
Во градот се зборуваат следниве јазици<ref name="попис"/>:
{{bar box
|float=right
|title=Јазици<ref name="попис"/>
|barwidth=200px
|bars=
{{bar percent|[[албански јазик|албански]]|green|47.08}}
{{bar percent|[[македонски јазик|македонски]]|red|38.62}}
{{bar percent|[[турски јазик|турски]]|orange|12.34}}
{{bar percent|[[ромски јазик|ромски]]|cyan|0.84}}
{{bar percent|други|grey|0.69}}
{{bar percent|[[српски јазик|српски]]|blue|0.35}}
{{bar percent|[[бошњачки јазик|бошњачки]]|black|0.08}}
{{bar percent|[[влашки јазик|влашки]]|yellow|0.01}}
}}
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!width="100px"|јазик!!width="100px"| вкупен број!!width="100px" |% од вкупното население
|-
| [[македонски јазик|македонски]]
| 13.843
| 38,62
|-
| [[албански јазик|албански]]
| 16.877
| 47,08
|-
| [[турски јазик|турски]]
| 4.423
| 12,34
|-
| [[ромски јазик|ромски]]
| 301
| 0,84
|-
| [[влашки јазик|влашки]]
| 3
| 0,01
|-
| [[српски јазик|српски]]
| 124
| 0,35
|-
| [[бошњачки јазик|бошњачки]]
| 29
| 0,08
|-
| други
| 247
| 0,69
|}
;Вероисповед
Во Гостивар се застапени следните религиски групи<ref name="попис"/>:
{{bar box
|float=right
|title=Религија<ref name="попис"/>
|barwidth=200px
|bars=
{{bar percent|[[ислам]]|green|66.08}}
{{bar percent|[[православие]]|red|33.10}}
{{bar percent|други|grey|0.70}}
{{bar percent|[[Апостолски егзархат во Македонија|католицизам]]|orange|0.13}}
}}
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!width="100px"|религија!!width="100px"| вкупен број!!width="100px" |% од вкупното население
|-
| [[МПЦ|православни]]
| 11.865
| 33,10
|-
| [[ИВЗ|муслимани]]
| 23.686
| 66,08
|-
| [[Апостолски егзархат во Македонија|католици]]
| 45
| 0,13
|-
| други
| 251
| 0,70
|}
Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во градот Гостивар:
{{Население низ историјата
| 1948|7.832
| 1953|9.509
| 1961|12.787
| 1971|19.467
| 1981|27.726
| 1991|20.078
| 1994|32.926
| 2002|35.847
}}
{| class="wikitable"
|-
! Години
! Македонци
! Албанци
! Турци
! Роми
! Власи
! Срби
! Бошњаци
! {{крат|Ост.|Останати}}
! Вкупно
|- style="text-align:center;"
| 1948
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| '''7.832'''
|- style="text-align:center;"
| 1953
| 2.637
| 4.313
| 1.924
| 353
| 11
| 133
| —
| 138
| '''9.509'''
|- style="text-align:center;"
| 1961
| 5.092
| 2.904
| 4.349
| —
| —
| 249
| —
| 193
| '''12.787'''
|- style="text-align:center;"
| 1971
| 8.109
| 6.044
| 4.449
| 219
| —
| 254
| —
| 392
| '''19.467'''
|- style="text-align:center;"
| 1981
| 10.127
| 10.791
| 4.378
| 1.254
| 6
| 223
| —
| 947
| '''27.726'''
|- style="text-align:center;"
| 1991
| 11.946
| 1.344
| 4.023
| 1.842
| 10
| 208
| —
| 705
| '''20.078'''
|- style="text-align:center;"
| 1994
| 12.084
| 14.128
| 4.475
| 1.609
| 11
| 231
| —
| 388
| '''32.926'''
|- style="text-align:center;"
| 2002
| 11.885
| 16.890
| 4.559
| 1.899
| 15
| 146
| 34
| 419
| '''35.847'''
|}
<small>* Извор: [[Државен завод за статистика на Република Македонија]] (1948-2002), според податоци од официјалните пописи во соодветните години</small>
== Знаменити објекти ==
[[Податотека:Zeleznicka-stanica-Gostivar-MK.JPG|мини|300п|десно|Железничката станица во Гостивар]]
[[Податотека:Gostivar old Cross.JPG|мини|300п|десно|Стар крст пронајден во дворот на гостиварската црква Св. Димитрија]]
[[Податотека:Панорама на Гостивар.jpg|мини|300п|десно|Панорама на Гостивар]]
[[Податотека:Crkva Sv. Petka - GV.jpg|мини|лево|Црквата „Св. Петка“ во Гостивар]]
Ред 231 ⟶ 421:
Библиотеката „Вук Караџиќ“ е сместена веднаш позади домот на културата. Располага со над 8.000 наслови, односно над 80.000 книги. Во рамките на библиотеката има и детски оддел.
== Стопанство ==
Во врска со добрите стопански и сообраќајни прилики, па и со постојаното зголемување на населението, од втората половина на [[20 век]] во градот Гостивар започнуваат да се отвараат занаетчиски и трговски дуќани. Воведен е и пазарен ден (Вторник). Со овие новонастанати прилики во тоа време започнува просперитетот на Гостивар. Велешките и Тетовските трговци, Крушевските и Кичевските занаетчии се меѓу првите во создавањето на Гостиварската чаршија. Во тоа време во Гостивар голема експанзија бележеле разни занаети, кои пред се служеле повеќе за задоволување на селските потреби. Порано во Гостивар имало многу терзии, опинчари, самарџии, сарачи, казанџии и т.н. Во денешно време, овие занаети се пред прагот на потполно исчезнување, или се сведени на бледи спомени меѓу населението.
Ред 239 ⟶ 429:
== Спорт ==
* '''[[КК Гостивар]]''' е најпознатото спортско друштво од Гостивар. Постои од [[1954]] година под името „'''Маврово'''“. Од тогаш, клубот во повеќе наврати го менува името: '''Готекс''', '''Вардар-Комерц''', '''Гостивар''' и '''Никол Ферт'''. Бележи значајни спортски резултати како во поранешна [[Југославија]] така и во поново време. Три пати е освојувач на титулата Републички првак и тоа во [[1965]], [[1967]] и [[1968]] година. Со успех настапува и во втората лига на некогашна Југославија. Во повеќе наврати екипата се обидува да стане член и на првата лига, меѓутоа недостасувал последниот решавачки чекор за постигнување на целта. Најзабележителни резултати екипата бележи во далечната [[1964]]-[[1965]] година кога успеала да обезбеди учество во четврт финалето каде загубила од „Београд“, тогашен освојувач на шампионската титула.
Гостивар бил домаќин на купот во 1993-94 година.
* [[РК Пантери]] е стар [[ракомет]]ен клуб од Гостивар. Имал настапи и во првата лига, по што извесно време згаснува. После неколку години повторно се активира и сѐ уште функционира.
* [[ПК Бистра|ПК „Бистра“]] е планинарско друштво од Гостивар кое постои од [[1985]] година и функционира најмногу поради ентузијазмот што го имаат членовите. Имаат остварено многу искачувања низ [[Македонија]].
== Образование ==
Во Гостивар постојат [[:Категорија:Средни училишта во Гостивар|три државни средни училишта]] и едно приватно и тоа:
* [[Гимназија "Панче Попоски" - Гостивар|Гимназија "Панче Попоски"]] -основана со одлука на Собранието на [[Општина Гостивар]] во [[1960]] година и започнува со работа од учебната [[1960]]/[[1961|61]] со две паралелки, на [[македонски]] и [[албански јазик]], со по 35 ученици. Првата генерација на матуранти е од учебната [[1963]]/[[1961|64]].
* [[СЕОУ "Чеде Филиповски" - Гостивар|СУ "Чеде Филиповски"]],
* [[ОСТУ "Злате Малакоски" - Гостивар|ЦСНО "Злате Малакоски"]] и приватното
Ред 262 ⟶ 452:
== Населби и маала во Гостивар ==
[[File:Naselba-Meleardi-Gostivar-MK.JPG|thumb|300px|Населбата Мелеарди на влезот на Гостивар]]
[[File:Naselba-Dutlok-Gostivar-MK.JPG|thumb|300px|left|Населбата Дутлок на левата страна на реката [[Вардар]]]]
=== Попознати и поголеми населби и маала ===
* [[
* [[Мелеарди (Гостиварска населба)|Мелеарди]]
* [[Питарница (Гостиварска населба)|Питарница]]
* [[Тексас маало - Бараки (Гостиварска населба)|Тексас маало - Бараки]]
* [[
* [[Лисна (Гостиварска населба)|Лисна]]
=== Останати населби и маала ===
* [[
* [[Циглана (Гостиварска населба)|Циглана]]
* [[Mлаки (Гостиварска населба)|Mлаки]]
* [[Toска (Гостиварска населба)|Тоска]]
== Меѓуетнички односи ==
|