Википедија

Просветителство: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
embed {{Нормативна контрола}} with wikidata information
Нема опис на уредувањето
Ред 2:
[[Податотека:Encyclopedie de D'Alembert et Diderot - Premiere Page - ENC 1-NA5.jpg|thumb|right|200px|''[[Енциклопедија или универзален речник на науките, уметностите и занаетите|Енциклопедијата]]'' — книга која го обележува француското просветителство.]]
{{Истфил}}
'''Просветителство''' — духовно движење кое започнало некаде након крајот одна [[17 век|XVII век]] (а официјално започнува малку подоцна - во [[1715]] година). Ова движење имало влијание што се чувствувало и во [[19 век|XIX век]]. Целта на просветителството, како што и самиот збор кажува, е расветлување на тајните кои отсекогаш биле догма за човештвото. Тоа навлегло во речиси сите области на [[култура]]та и духот.
 
Носител на идеите на просветителството била [[Граѓанска класа|граѓанската класа]], која почнала да се еманципира уште во [[ренесанса]]та. Токму затоа [[литератураКнижевност|книжевноста]]та во просветителството е антирелигиозна и антифеудална. Во услови кога [[Апсолутизам|апсолутизмот]] на владетелите во [[Европа]] со помошта на [[црква]]та ги потенцира [[Општествена класа|класните]] антагонизми, граѓанската класа со својата материјална моќ и со интелектуалната супериорност се чувствувала повикана да го смени светот. Во литературата од овој период доминираат граѓански теми, додека [[Класицизам|класицизмот]] инсистира на литература која ќе го опише животот на дворот, односно [[аристократија]]та.
 
Апсолутистичките [[Монархија|монархии]] (особено на [[Луј XIV]] во [[Франција]]) ги исцрпиле сопствените народи и материјално ги осиромашиле. [[Англија]] била најнапредната земја во [[Европа]], бидејќи во [[1688]] година, во рамките на т.н. [[славна револуција]], [[буржоазија]]та ја победила апсолутната монархија. Значителни промени во Франција ќе внесе (по смртта на Луј XIV) [[Филип Орлеански]], но вистинската промена во [[Општество|општествениот]] живот на Франција ќе се случи по [[Француска буржоаска револуција|француската буржоаска револуција]] во [[1789]] година. Сепак, карактеристично е што просветителството го потпомагаат и некои од владетелите - [[Фридрих II]], [[Марија Терезија]] и нејзиниот син [[Јосип II]], [[Катарина II]], кои докажуваат со тоа дека се вистински приврзаници на просветителскиот апсолутизам.
 
Еден од основните белези на просветителството е обземеноста со [[наука]]та. [[18 век|Осумнаесеттиот век]] некои го нарекуваат и век на [[философија|филозофија]]та. Во овој период се формираат многу науки: [[политичка економија]], [[статистика]], [[социологија]], [[Психологија|емпириска психологија]] и споредбеното проучување на културата. Меѓутоа, философијата во просветителството значи социологија, [[право]] и [[политикологија]], а не философијафилозофија во класичната смисла на зборот.
 
Први придвижници на просветителството се [[ГроциусГротиј]] и [[Спиноза]] од [[Холандија]]. [[Томас Хобс]], [[Дејвид Хјум]] и [[Џон Лок]] од Англија ја развиваат [[Емпириска философијаЕмпиризам|емпириската философија]], а [[Исак Њутн]] се појавуваистакнува со своите пронајдоци во [[физика]]та. [[Теорија на државатаПолитика|Теоријата наза државата]] на Лок, како и неговото сфаќање за природниот човек, влијаеле врз повеќе писателимислители на просветителството. [[Просветителство во Франција|Просветителството во Франција]] се јавува под влијание на [[Просветителство во Англија|англиското]], но тоа е многу порадикално. Претставниците на просветителството се движат во насока на [[Материјализам|материјализмот]]. [[Просветителство во Германија|Германското просветителство]] го подготвуваат [[Томазиус]], [[Волф]], [[Лесинг]] и [[Базедов]].
 
Во областа на правниот и општествениот живот, во 17XVII век се развива идејата за т.н. "природно„природно право"право’, која бара ослободување на социјалниот живот од верските, националните и традиционалните белези. Ова отворало решение за проблемот на жестоките верски граѓански војни кои го уништувале просперитетот на [[Европа]], поттикнувајќи ја основата за модернотосовременото меѓународно право. Просветителството во 18XVIII век врз авторитетот на Лок ја поттикнува идејата за здравиот разум во оваа област. ФилософскиотФилозофскиот дух, кој поттикнувал на договор и на разумна согласност на сите граѓани за остварување на сеопштата среќа и благосостојба, всушност може да се смета како форма на [[Хуманизам|хуманистички]] стремеж за реализирање на достоинствен живот без насилство, без [[деспотизам]].
 
Проучувачите на периодот на просветителството сметаат дека во него доминирал интересот за науките и дека интелектуалците, пред сè, биле обземени со идеите, а не со [[уметност|уметностите]]и. Писател во 18XVIII век значело многу за да се обезбеди основната егзистенција. [[Мецена|Меценството]], пак, како понижувачко, било одбивано од страна на слободоумните мислители и автори.
 
== Просветителството во Македонија ==
 
Просветителството во [[Македонија]] започнало кон крајот на [[17 век|XVII век]] и траело се до крајот на [[19 век|XIX век]]. Главна карактеристика на македонското просветителство биле отворањето на училишта на народен [[македонски јазик]] во црквите и манастирите. Покрај отворањето на училиштата, во текот на просветителството во [[Македонија]] за прв пат се започнати собирањето на народно творештво, пишување и печатење на драмска, уметничка и [[поука|поучна]] литература на народен јазик. Најпознати предводници на просветитетлството во Македонија се: [[Кирил Пејчиновиќ]], [[Јоаким Крчовски]], [[Јордан Хаџи Константинов - Џинот|Јордан Хаџи Константинов-Џинот]], [[Теодосиј Синаитски]], [[Григор Прличев]] и други. Првата печатница била отворена во Солун 1838 година.
 
== Надворешни врски ==
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Просветителство“