Прва балканска војна: Разлика помеѓу преработките

[[Податотека:Flag of Greece (1828-1978).svg|22x20px]] '''Грција:''' <ref>Hellenic Army General staff: ''A concise history of the Balkan Wars'', page 287, 1998.</ref><br />2.373 загинати во акција <br />9.295 ранети<br />580 измрзнати<br />1.558 загинати или ранети<br />

[[Податотека:Flag of the Kingdom of Montenegro.svg|22x20px]] '''Црна Гора:''' <ref>Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97888-5.</ref><br />2.836 загинати во акција и починати од болести <br />6.602 ранети<br />

{{quote|'''Кај голем дел водечки државници во Србија ... може да се воочи убедувањето дека Ориенталното прашање не е докрај решено, и дека порано или подоцна, Турција ќе биде натерана сесè повеќе да се повлекува од Балканскиот Полуостров...'''|''Фон Баир''|Извештај, 1880 <ref>Извештај 55 Белград 18.10.1880 год., 14400.</ref>}}

Конгресот имал за цел да изврши ревизија на Санстефанскиот договор и да го спречи ширењето на руското влијание на Балканот. Исцрпени од претходната меѓусебна војна, Турција и Русија прифатиле одржување на нов мировен конгрес, кој го организирала Германија на чело со [[Ото фон Бизмарк]] <ref>Krasner, Stephen D. (1999). „Sovereignty: Organized Hypocrisy“. Princeton University Press. стр. 165. ISBN 069100711X.</ref>.

{{Цитат|'''Треба повторно да го воспоставиме неодржливото турско управување со јужниот Балкан. Иако ова е чисто одложување на крајот. Не останала виталност (б.н животна сила) повеќе во нив...''' <ref>Taylor, A. J. P. (1954). The Struggle for Mastery in Europe 1848–1918. Oxford University Press. p. 253.</ref>}}

{{Цитат|'''Грчкиот премиер Трикупис во 1899 година повеќе мислел на грчко-турска војна, отколку на балкански сојуз. Според него, грчки ривал на Грција во Македонија била Бугарија. Тој сметал дека расплетот на македонското прашање ќе дојде по една голема војна по 3, 5 или 8 години. Трикупис сметал дека Македонија ќе биде грчка или бугарска, зависно од победникот во војната. Доколку победат Бугарите, ќе успеат да го словенизираат населението до Тесалија. Ако победи Грција, ќе ги направи сите Грци до Источна Румелија.''' <ref>Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт...</ref>}}

На [[6 април]] [[1896]] година, штотуку признатиот бугарски кнез [[Фердинанд I]] се сретнал со српскиот дипломатски претставник [[Владан Ѓорѓевиќ]]. Фердинанд ја истакнал потребата од [[српско-бугарски односи|српско-бугарско зближување]] за што главен проблем претставувале нивните спротивставени интереси во Македонија. Во разговорот, Фердинанд потенцирал дека додека [[Срби]]те и [[Бугари]]те се расправале за ''раженот'', ''зајакот сесè уште бил во шума''. Во контекст на тоа Фердинанд истакнал:

{{Цитат|'''Во Македонија, главната маса од населението ниту се Бугари, ниту Срби, туку Словени и христијани, кои зборуваат јазик подеднакво далечен или ако сакате подеднакво близок на српскиот и на бугарскиот јазик, но, јазик, кој е посебен дијалект, ако не и посебен јазик. Наместо да се караме околу тоа, дали тој е дијалект на српскиот или бугарскиот јазик, ние треба заеднички да работиме и тоа овде (Цариград б.н) кај нашиот заеднички татко Султанот, за да им даде на своите верни поданици во Македонија такви реформи кои ќе им осигураат човечки живот и културен развиток... Ако тоа се реши, културата на Македонците ќе го реши прашањето кое што никоја сила не може да го реши, па дури ако Србите и Бугарите поради тоа ја фрлаат на коцка својата државна егзистенција''' <ref name="AMF CARI">'' Државен архив на Репубилка Македонија (ДАРМ), ф. Политичко Одделени (ПО), мф.446, Пов. Но. 228, Цариград, 26. III 1896.''</ref>}}

:''4) Со спогодбата да се запознае кнезот на Црна Гора и да се покани и тој да пристапи'' <ref> Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт...</ref>

По потпишувањето на договорот, [[Србија]] постојано барала поделба на [[Македонија]] 50:50 и, според [[Белград]], териториите западно од реката [[Вардар]] требало да иѝ припаднат на [[Србија]] заедно со [[Скопје]] и [[Куманово]], а источно од [[Вардар]] на [[Бугарија]], додека [[Солун]] требало да се наоѓа под заедничка управа. Меѓутоа, српско-бугарските односи биле влошени поради бугарскиот трговски аген [[Димитар Ризов]] од [[Скопје]]. Во почетокот на 1899 година, [[Владан Ѓорѓевиќ]] во Париз имал средба со бугарскиот дипломатски преставник каде јасно истакнал дека Македонското прашање за Србија преставува ''борба за живот или смрт''. Тој исткнал дека ако Србија и Бугарија не се договорат околу [[Македонија]], тогаш Србите ќе си го земат она што им припаѓа. Овој став, од страна на [[Александар Обреновиќ]] му бил презентиран и на Шишманов, бугарскиот дипломатски преставник во [[Белград]]. Набргу потоа, Шишманов имал аудиенција кај Милан. Во текот на средбата, Милан истакнал:

{{Цитат|'''Македонците лесно може да се амалгамираат со бугарскиот или српскиот елемент, бидејќи разликата меѓу двата јазика била многу мала... во Македонија можело да се сретнат чисти Срби или Бугари, но тие биле толку малку што не можат да го определат карактерот на Македонија, која од своја страна била словенска земја, ниту бугарска, ниту српска... Македонија требало да се подели помеѓу Бугарија и Србија.'''<ref>Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893 - 1903, Скопје, 2003.</ref>}}

Поради развојот на македонското револуционерно националноослободително движење кон крајот на 19 и почетокот на [[20 век]] грчката влада во [[Атина]] сметала дека нејзините интереси во Македонија се згрозени, отука Грците искажале спремност во помагање на Османлиите за уништување на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]]. Во 1900 година, овој став во [[Цариград]] бил изнесен од Маврокордатис пред османлиските власти. Од своја страна грчкиот конзул во престолнината на [[Османлиска империја|Османлиската империја]], Евгенијадис сметал дека Македонија треба да остане под османска власт сесè додека грцизмот не успее таму да ја заземе власта. Во [[1903]] г., поради случувањата во [[Македонија]] дошло до влошување на односите меѓу [[Бугарија]] и останатите балкански држави. Францускиот амбасадор во [[Лондон]] - Кабон, по средбата со српскиот крал и романскиот дипломатски преставник, истакнал:

По [[Илинденско востание|Илинденското востание]] било евинденто дека македонскиот народ предводен од [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] тргнал по свој сопствен пат кој не се вклопувал во визиите на балканските држави за иднината на Македонија. Отука тие ја засилиле воружената пропагнадна и започнала т.н [[Борба за Македонија]] која траела сесè до [[Младотурска револуција|Младотурската револуција]]. Овој конфликт е кулминацијата од дејствувањето на трите поголеми пропаганди во [[Македонија]], кој работеле за остварување на националистичките планови на нивните држави, а од другата страна била [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]], таа се залагала за самостојно работење и борба за извојување на човекови права и [[слобода]] преку едно внатрешно востание.

Во [[1908]] г., австрискиот министер [[Алојз Лекс фон Ерентал]] ја анектирал [[Босна и Херцеговина]]. Оваа област, врз основа на [[Берлински конгрес|Берлинскиот конгрес]], била под австриски мандат, но формално-правно таа сè уште била дел од [[Османлиска империја|Османлиската империја]] <ref>[http://92.55.94.23/learn/docs/9525f834-88d6-48c1-af92-ce14e030bcbc.pdf THE BALKAN WARS 1912–1913]</ref>. Областа била анектирана без консултации со останатите големи сили. Франц Јосиф I во царска прокламација од 7 октомври 1908 истакнал:

{{Цитат|'''Кога пред едно поколение Нашата Војска ја прекорачи Вашата земја, дедено ви е Вам уверување, дека не дошле како душмани, туку како Ваши пријатели со цврста волја, да ги остранат сите зла, кои Вашата татковина со години тешко ја притискале. Овие зборови, дадени Вам во оној сериозен момент, чесно е одржана. Нашат влада отсекогаш сериозно се трудела во мир и законитост внимателно да работи, а на Вашата татковина да иѝ донесе среќна иднина...''' <ref>Иван Божић, Сима Ћирковић, Милорад Екмечић, Владимир Дедијер, Историја Југославије, Просвета, Београд 1972. — скуп слика између страна 368-369. Чланак написан на основу факсимила објављене прокламације.</ref>}}

[[Русија]] била подготвена да влезе во војна, но под влијание на [[Франција]] се откажала од таквата намера. Во целата криза била вовлечена [[Бугарија]] и кнезот Фердинанд. На [[Австро-Унгарија]] ѝ бил потребен сојузник на [[Балкан]]от, кој би ја неутрализирал [[Србија]] во евентуална војна и [[Виена]] го избрала Фердинанд. Неколку дена пред самата анексија, во [[Виена]] биле водени тајни преговори меѓу [[Фердинанд I|Фердинанд]] и [[Франц Јосиф]]. Кнезот прифатил да биде австриски сојузник, под услов да се прогласи за цар и [[Бугарија]] да стане независна држава <ref>Guy Gauthier, Les Aigles at les Lions, Histoire des monarchies balkaniques, Éditions France-Empire, 1996.</ref>. Условите биле прифатени. По извршената анексија, Србија своите територијални апетити можела да ги задоволи само кон југ ([[Македонија]]) и југозапад ([[Албанија]]).

Воените сили биле под команда на Сулејман Вокши. Во јануари 1881 г. силите воспоставиле контрола на Косово и на одделни региони од северозападниот дел на Македонија. Но, во април 1881 г. османлиските војски ги разбиле војските на привремената влада и извршиле невиден терор на Косово и во цела Албанија. Илјадници Албанци биле уапсени и казнети со тешка робија, меѓу нив и Абдул Фрашери, член на Привремената влада. [[Младотурска револуција|Младотурската револуција]] од 1908 година, повторно ги раздвижила [[Албанци|Албанците]]. На Балканот, Албанците поради изгубените привилегии кренале две поголеми востанија <ref>[http://www.escholarship.org/editions/view?docId=ft7n39p1dn&chunk.id=introduction&toc.depth=1&toc.id=introduction&brand=ucpress Arabs and Young Turks - Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908–1918, Hasan Kayalı, UNIVERSITY OF CALIFORNIA PRESS, Berkeley · Los Angeles · London, © 1997 The Regents of the University of California]</ref><ref name=autogenerated1>[http://www.zvrk.rs/Mskola/Istorija/srpskaistorija/balkanski%20ratovi/index.htm Vladimir Ćorović, Istorija Srpskog naroda, (1885-1941), Balkanski ratovi]</ref>. Првото востание било кренато во 1910 година, а второто во јануари 1912 година. Албанците особено биле незадоволни од: ''зголемување на даноците, обврзна воена служба и разоружување на цивилното албанско население'' <ref>[http://dedgjoluli.org/history1911uprising.php The Highland Uprising of 1911 - Romeo Gurakuqi, University of Shkodra "Luigj Gurakuqi" - Department of History, Phoenix Shkodra 2002]</ref>.

Првото поголемо востание кое било кренато во пролета 1910 година, било задушено од казнена младотурска експедиција предводена од Шефкет Торгут Паша. Првото востание било помогнато од [[Црна Гора]] и [[Бугарија]]. Второто востание започанло во јануари 1912 година, со пари и оружје помогнале [[Србија]] и [[Црна Гора]] <ref>[http://www.rastko.rs/cms/files/books/474e828f5a0ad СРБИЈА, ЦРНА ГОРА И КОСОВО – ПРЕГЛЕД 1878-1914]</ref>. Востанието било предводено од Општ вистанички комитет, а водачи на востанието биле [[Хасан Приштина]], [[Бајрам Цури]], [[Неџиб Драга]], [[Риза Бег Креизи]] и други. Најважните востанички барања биле: обединување на четирите вилаети (Косовскиот, Скадарскиот Јанискиот и Скопскиот) во еден Албански вилает<ref>[http://www.srpskaanalitika.com/arhiva-3-2008.html Intervju Dr. Slavenka Terzića]</ref> и Албанците да добијат поголеми политички права во однос на неалбанското христијанско население. Востанието ја принудило [[Османлиска империја|Османлиската империја]] да прифати спроведување на 12 од 14 барања на албанските востаници. Повторното деградација на христијанското население како граѓани од втор ред во [[Османлиска империја|Османлиската империја]], од страна на балканските држави било искористено како еден од поводите за започнување на Првата балканска војна.

{{quote|'''Од почетокот на влошувањето на кризата на Балканот следниве две точки јасно се истакнати на царското министерство: 1. Дека избувнувањето на војната на Балканот е готово неизбежно 2. Неопходно е да се стори сесè за мирот во регионот, треба истовремено да се преземат мерки за локализација на војната во случај на негово избивање. Дури кога ќе бидат постигнати овие две цели, можеме да очекуваме директен контакт со виенскиот кабинет... Ако и понатаму продолжиме со проценка на овие значајнио акции, прво мора да укажеме на декларацијата за неповредливост на територијалниот статус кво и друго, мора да бидеме свесни на следните фактори: Општо е познато дека оваа декларација била нераскинливо поврзана со уште еден фактор - дека и големите сили ќе преземат одговорност за успехот на реформите. А кој ги спречи во тоа? Балканските земји. Не, тие само спроведоа истражување за значењето на договорените гаранции. Всушност било сосема спротивно. Големите сили не барале од Турција таква декларација и Турција одговорила дека нема да дозволи странска интервенција и дека сама ќе ги спроведе потребните реформи. Така што второто прашање кое се однесува на декларацијата - спроведување на реформите од страна на големите сили - останало нерешено поради Турција, која не дозволувала странска интервенција. Ова, по нашето мислење, ја поништува декларацијата за неповредливост на територијалниот статус кво, ние нема да бидеме препрека на балканските земји по ова прашање. Ако се размислува на овој начин, прашањето за статусот кво не е за нас од пресудно значење, во случај на негово кршење треба да се истакне следното: 1. Недостаток одинтерес на големите сили за територијално ширење 2. Како компезација, принцип на рамнотежа помеѓу балканските земји заоснован врз договорите кои претходеле на нивниот сојуз...'''|''Сазонов, Сергеj Димитриевич''|''Циркуларно писмо до руските претставништва во странство''<ref>Balkanski rat ili Ruska narandžasta knjiga, str. 19.-21.</ref>}}

Анексијата на [[Босна и Херцеговина]] од страна на [[Австро-Унгарија]] бил силен удар за Србија која со доаѓањето на [[Петар I Караѓорѓевиќ |Петар Караѓорѓевиќ]] на српскиот престол, ги прекинала блиските врски со [[Виена]]. Српските националисти, во претходниот период, се надевале дека [[Босна и Херцеговина]] ќе стане дел од српската држава. Меѓутоа со анексијата таквите желби сесè помалку имале реална основа. Настанала вистинска криза. Српските водачи се свртеле кон [[Руското царство]] за помош. Меѓутоа руската влада не била во можност да иѝ помогне на Србија и српските водачи биле принудени да го изменат првобитниот став кон анексијата и да дадат уверување дека Србија: ''ќе ја смени актуелната политика кон Австро-Унгарија и... од сега со неа ќе живее во добрососедски односи'' <ref>Barbara Jelavich, St. Petersburg and Moscow: Tsarist and Soviet Foreign Policy, 1814-1974, Bloomington: Indiana University Press, 1974, страна 266-265</ref>. Барбара Јелавич истакнува:

[[Босанска криза|Босанската криза]] била понижувачка за Србија и Русија. Од тој момент, [[Руското царство]] ја менува својата позиција кон [[Виена]] и ја напушта политиката на соработка со [[Австро-Унгарија]]. Русија отогаш била подготвена да договара и да подржува политика на повторно отварање на т.н [[Источно прашање]]. Но, Русија имала за цел да создаде фронт против [[Австро - Унгарија]], а не да потикне војна или поделба на османлиските провинции на Балканот. Меѓутоа, со активна подршка на руската дипломатија, балканските држави потпишале серија на документи со кој всушност се создал [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]] против [[Османлиска империја|Османлиската империја]].

{{Цитат|'''Балкански сојуз е два збора за кои од целото свое срце посакувам да добијат тело и крв, и што поскоро да станат стварност. А зошто сеуште не станале стварност. За тоа има многу причини: грешки од нашата историја (и српски и бугарски), и блиски и далечни, недостаток на зрели политички мисли меѓу оние кои управуваат со судбината или со нашите две држави, склоност кон судири и соперништво типично само за Словените. Како што се гледа, има многу препреки за реализација на оваа идеја. Треба да вооружи со храброст за меѓусебни остапки, ни треба храброст за меѓусебни остапки да ги заборавиме сите себични национални интереси и да мислиме само на едно: дека и бугарскиот и српскиот народ ќе бидат слободни, моќни само во братски марш напреди во цврст политички сојуз...''' <ref>Balkanski rat u slici i riječi, br. 6, 24. feb. (9. mart) 1913.</ref> }}

Обидите за создавање на сојуз помеѓу [[Бугарија]] и [[Србија]] започнале уште пред стивнувањето на [[Босанска криза|Босанската криза]], која била предизвикана од анексијата на [[Босна и Херцеговина]] од страна на [[Австро-Унгарија]] <ref>Стр. Димитров, стр. 300-304.</ref>. Преговорите се одолговлекувале три години (1909-1911) поради Македонија. [[Софија]] и [[Белград]] не можеле да се договорат околу поделбата на оваа османлиска провинција. [[Руското царство]] посредува во српско-бугарските преговори и обидот за постигнување на договор, меѓутоа руските дипломати одбиле да иѝ дадат на Бугарија гаранции во случај на романски напад <ref>Стателова, стр. 407-408, 410-413.</ref>. Меѓутоа, неколку околности ги забрзуваат преговорите и ја потикнуваат војната:

* Обидите на бугарската дипломатија да издејствуват од [[Цариград]] прекин на прогонството врз македонското егзархиско население, пропаднале <ref>Стателова, стр. 409-410, 422-423.</ref>.

* Во септември 1911 година избувнува [[Турско-италијанска војна|Турско-италијанската војна]]. Конфликтот го одвлекол вниманието и силите на [[Отоманската империја]] од [[Балканот]] за заштита на својата провинција [[Либија]]. Релативно брзо по анексијата на Босна и Херцеговина уште една голема сила, овој пат [[Италија]], го прекршила принципот на ''статус кво'', односно зачувување на суверенитетот и интегритетот на Отоманската империја <ref>Стателова, стр. 423-424.</ref>.

На [[29 февруари (настани)|29 февруари]] 1912 година Бугарија и Србија го склучуваат [[Српско-бугарски договор]], кои во следните месеци бил зацврстен со [[Воена конвенција кон српско-бугарската спогодба|Бугарско-српска воена конвенција]] потпишан помеѓу генерал штабовите на двете држави. Одделно од Србите, владата на [[Иван Гешов]] влегла во преговори со [[Грција]], кои резултираат со [[Бугарско-грчки договор|Бугарско-грчкиот договор]] од [[16 мај (настани)|16 мај]]. Неколку дена пред почетокот на воените дејствија [[Софија]] и [[Атина]] договараат и меѓусебна воена конвенција. Во меѓувреме, во август, е постигнат Бугарско-црногорски договор <ref>Стателова, стр. 434-438, 442-443.</ref>.

Кон крајот на летото на 1912 година се направени последните обиди за спречување на вооружениот конфликт. На [[25 септември (настани)|25 септември]], кога мобилизацијата на војските на балканските земји веќе е во тек, [[Австро-Унгарија]] и [[Руско царство|Русија]] издаваат декларација во која ги предупредуваат дека нема да дозволат промена на границите на Балканот, и ветуваат дека ќе ги обноват напорите за реформи во Македонија. Следниот ден црногорската војска ја напаѓа Скадарската тврдина. На [[30 септември (настани)|30 септември]], Бугарија испраќа нота од името на балканските сојузници во која ја повикува османлиската влада да обезбеди во рок од шест месеци автономија на етничките малцинства во империјата. Како одговор на ова барање, Цариград им објавил војна на сојузниците на [[4 октомври (настани)|4 октомври]] <ref name="karneg46">Карнегиева анкета, [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/glava1_3.html стр. 45-46]</ref><ref>Георгиев, Трифонов, стр. 20-21.</ref>. Бугарија и Грција на [[5 октомври (настани)|5 октомври]] и објавиле војна на империјат, а Србија два дена подоцна <ref> ЕБ, т. I, стр. 188-189.</ref>

{{quote|'''Балканските држави сигурно не тргнуваат во војна за да добијат нешто од ветувањата за реформи во Турција, туку со надеж дека ќе добијат политичка полна автономија за христијанските провинции или барем донекаде територијално да се прошираат... Конечниот успех на балканските држави ќе зависи секако од нивната воена подготвеност и во пронаоѓањето на заеднички интереси. Ако тој сојуз е создаден на солидни темели успехот ќе му биде сигурен, а ќе може да се спротистави како една целина, како една власт, на сите обиди однадвор. '''|''Обзор, згребски дневен лист''|10. октомври 1912 <ref>„Обзор“, који је излазио измеѓу 1860.

Балканските сојузници биле мали држави, кои финансиски зависеле од големите европски земји ([[Франција]], [[Германија]], [[Австро-Унгарија]]), со аграрна економија (со исклучок на Грција, која била ориентирана исклучиво кон надворешната трговија) и неразвиена индустрија, неспособна да издржи долготрајна војна. Последното особено било видливо за време на војната, кога бугарската и другите сојузнички армии немаат доволно облека, муниција и сл. <ref>Балканската война 1912-1913 (ДВИ 1961), стр. 67-72.</ref>. Османлиската империја има слични економски и финансиски слабости. Империјата по бројот на населението и површината на територијатабилае надмоќна во однос на балканските држави, меѓутоа таа предност била кородирала од слабата администрација, националните судири, слабата економија и недоразвитата транспортна мрежа <ref>Балканската война 1912-1913 (ДВИ 1961), стр. 73-74.</ref>.

|align=left|1912||7.235 <ref>Jackson-Lampe, str. 166.</ref>|| || ||

|'''1911''' ||644 ||533 ||+111 ||199||181||+18 ||140||125 ||+15 ||240 ||181 ||+59 <ref>Jackson-Lampe, strp. 234.</ref>

Во моментот, кога балканските сојузници ги мобилизирале своите војници, дел од османлиските сили веќе биле мобилизирани за војната против [[Италија]]. На 10 и 12 септември, османлиската власт извршила делумна мобилизација во своите европски провинции: Тракија, Македонија, Косово и Албанија, а на 18 септември е прогласена општа мобилизација <ref>ВБТ, т. I, стр. 312-313.</ref>.

На 5 октомври, кога Бугарија и Грција извршиле напад врз Османлиската империја, во [[Лозана]] бил склучен мировен договор со [[Италија]] <ref>Encyclopedia Britannica: [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/297469/Italo-Turkish-War ''Italo-Turkish War 1911-1912'']</ref>, со што османлиските власти можеле да се вокусираатфокусираат на [[Балканот]]. Пред почетокот на Првата балканска војна, османлиските власти се соочувале со голем број на проблеми и војната со Италија, а воениот судир со четирите балкански држави за многумина во империјата бил неочекуван. Изет Фуад паша истакнува:

Османлиската врховна комада сакала да мобилизира 750 000 луѓе. Меѓутоа, поради лошата организација и проблемите во транспортот (недостиг на персонал во железницата и на товарни животни), мобилизацијата и концентрацијата на воените сили се одвивале бавно во споредба со балканските држави <ref name="erick80">Erickson, стр. 78-84.</ref>. До почетокот на воените дејствија, османската власт и команда успеале да соберат 430 000 војници со 930 топови <ref>История на Българите: Военна история, том V, стр. 417.</ref>, а според други извори - само 300 000 војници <ref>Большая советская энциклопедия: [http://web.archive.org/web/20050514201151/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/092/584.htm ''Балканские войны 1912-1913'']</ref>. Во текот на воените дејствија, османските сили се искачиле на 570 000 војници и 4 000 топови <ref name="въчков-93"/>. Османлискиот план за војна против балканските сојузници предвидувал:

: ''1) концентрација на главните сили на север против Бугарите и Србите во Тракија и Македонија''; и

: ''2) одбранбени операции против Грција и Црна Гора, за кои биле одвоени послаби воени сили.''

Против бугарските сили во [[Тракија (појаснување)|Тракија]], требало да настапи '''Источната армија''' на чело со Абдула Паша. До 4 октомври оваа армија одвај броела 120 000 војници, наместо предвидените 320 000 војници според предвидениот план <ref>ВБТ, т. I, стр. 505-506.</ref>. Во оваа армија влегувале нецелосните сили на I, II, III, IV и XVII корпус, војници од ''Одринскиот утврден регион'' (шест дивизии и дополнителни сили), ''Самостојната коњаничка дивизија'' и ''Крџалискиот одред''.

Според османлискиот план, до завршувањето на концентрирањето на Источната армија северозападно од [[Виза]], Одринската тврдина требало да ја заштити оваа османлиска армија од бугарските сили. Крџалискиот одред кои се состоел од две дивизии и еден полк, ја зазел реката Арда и требало да ги пресече бугарските сили од пристапот кон [[Егејското Море]] и на тој начин да ги заштити комуникациите помеѓу [[Цариград]] и [[Македонија]]. Османлискиот план за воени дејствија предвидувал опколување и странични напади врз бугарските сили меѓу Тунџели и Странџа <ref name="erick80"/>.

Планот предвидувал доколку османлиските сили успешно се пресметаат со бугарските војски, да се преземе офанзива врз Царството Бугарија по дватат брега на реката [[Марица]], освојување на Хасково и Трново ссСејменсо Сејмен (Симеоновград), како и потиснување на бугарската армија кон север во правец на [[Стара Планина]] <ref>ВБТ, т. I, стр. 428-429.</ref>. Меѓутоа, османлискиот план не го предвидел настапувањето на Третата бугарска армија во правец на [[Лозенград]] <ref name="erick80"/>.

Против српско-бугарската офанзива во Македонија била сконцентрирана '''Вардарската армија''' на чело со [[Зеки Паша]], кој сметал дека главниот српски напад ќе биде извршен во правец на [[Врање]]. Отука, Зеки Паша ги собрал своите главни сили (V, VI и VII корпсус - вкупно околу 58 000 луѓе) за против напад во реонот [[Штип]] и [[Куманово]]. '''Струмскиот корпус''' во јачина од 28 .000 војници .<ref name="vbt1-511">ВБТ, т. I, стр. 511.</ref>, трбало да изврши помошен напад во Кресненската клисура против Втората сојузничка армија и на тој начин д аго обезбеди десното османлиско крило во борбите околу [[Куманово]] и [[Врање]] .<ref>Erickson, стр. 173; .</ref><ref>Hall, стр. 47-48.</ref>.

Против грчките сили требало да се спротистависпротивстави '''Јанискиот корпус''' во јачина од 22 000 војници под команда на Еасат Паша кој имал задача да ги одбрани Епир и Јужна Албанија. VIII корпус во јачина од 29 000 војници и под команда на Хасан Тахсин Паша го преградил преминот помеѓу [[Тесалија]] и [[Солун]] <ref>Erickson, стр. 214-216.</ref> . Во Северна Албанија во борбите против црногорските сили и одбраната на Скадар биле сконцентрирани 25 000 војници <ref name="vbt1-511"/>. Сите османлиски сили западно од реката [[Места]] ја формирале '''Западната армија''' под команда на [[Али Риза Паша]] <ref>Erickson, стр. 163-164.</ref>.

За да се спротиставатаспротивстават на грчката поморска надмоќност, османлиските власти се обиделе да ги купат модерните германски оклопни крстосувачи ''Блухер'' и ''Молотке''. Меѓутоа, османлиските власти не можеле да си ја дозволата нивната висока цена и затоа се задоволиле со двата стари воени брод од класата ''Брандербург'', а двата брода биле именувани како ''Барбароса Хајредин'' и ''Тургут Реис''. Овие два брода и крстосувачите ''Хамидиие'' и ''Мисидије'' го сочинувале јадрото на Османлиската флота <ref>Erickson (2003), p. 131.</ref> до летото 1912 година, меѓутоа се наоѓале во тешка механичка состоја. Флотата имала задача да ги обезбеди османлиските комуникации во Црното, Мраморното и Егејското Море. Во почетокот на војната Отоманската империја имала десет авиони. Два од нив се наоѓале во близината на [[Солун]], а другите осум биле стационирани во [[Сан Стефано]] <ref name="turav">Жирохов, М. [http://www.airwar.ru/history/av1ww/turk/turk.html ''Турецкая авиация в Первой Балканской войне''] (от „Уголок неба. Авиационная енциклопедия“, 24.05.2009)</ref>.

Балканскиот сојуз мобилизација на своите војници објавил на 17-18 септември <ref name="EB1-188-189">ЕБ, т. I, стр. 188-189.</ref>. Четирите балкански држави на оружје кренеале 1,2 милиони луѓе со околу 2000 топа <ref name="въчков-93">Въчков, стр. 93.</ref>. За вкупниот број на активни војници и офицери постојат повеќе разлини бројки од 632 000 <ref>Рябинин, [http://militera.lib.ru/h/ryabinin_aa/02.html стр. 147]</ref> до 750 000 <ref>Encyclopaedia Britannica: [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/50300/Balkan-Wars ''Balkan Wars''] (21.04.2009)</ref>. Меѓутоа балканските држави имале проблем со транспортот на луѓе и опрема. Бугарскиот генерал [[Иван Фичев]] истакнува:

Прeдвоените договори на Бугарија, Србија и Грција предвидувале конкретни аранжмани за координација на активностите сојузниците, меѓутоа тие немале заеднички план за борбените операции, а секоја страна дејствува во зависност од потребите. Распределбата на балканските сили против империјата не била избалансирана и отука главниот товар против Турција паднал врз грбот на бугарската армија во [[Источна Тракија]]. Србите и Грците се насочиле своите војници во Западниот оперативен театар, кој поради оддалеченоста од центарот на османлиската држава е второстепен од воена гледна точка, но има огромно политичко значење, бидејќи од развојот на воените дејствија зависело кој ќе владее [[Македонија]] <ref>Криворов, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 15-16]</ref>.

Бугарската армија била мобилизирана во втората половина на септември и броела околу 600 .000 војници со 1 .116 топови <ref>Крапчански, стр. 161</ref>. Редoвните активните сили се состоеле од 336 000 војници и офицери, а останатите биле распоредени во волонтерски, гранични и други делови <ref>ВБТ, т. I, стр. 308-309.</ref><ref>Георгиев, Трифонов, стр. 39-41.</ref>. Од редовите на [[Македонска емиграција во Бугарија|македонската емиграција]], [[Обиди за возобновување и реосновање на ВМОРО|македонското револуционерно движење]] и бегалците од [[Османлиска империја|Османлиската империја]] кои не биле прифатени во редовната војска, било формирано [[Македонско-одринско ополчение|Македонско-одринското доброволство]] во јачина од 14 .670 души .<ref>Национално-освободителното движение на македонските и тракийските българи, том III, стр. 269-273.</ref>. Во периодот помеѓу 4-8 октомври <ref name="IBD-II-53">Георгиев, Трифонов, стр. 53.</ref> биле формирани три главни бугарски армии:

* '''Прва армија''' - 67 000 војници под команда на пешадискиот генерал Васил Кутинчев - распоредена на двата брега на реката Тунџели во реонот на Казалагач, а Штабот бил сместен во [[Јамбол]]. Во нејзиниот состав влегувале три пешадиски дивизии: 1-ва под команда на генерал-мајор Стефан Тошев, 3-та (генерал-мајор Иван Сарафов) и 10-та (генерал-мајор Стојо Брадистилов) <ref name="EB1-188-189"/><ref name="vbt-II-10-11">ВБТ, т. II, стр. 10-11.</ref> .

* '''Втора армија''', командант генерал-полковник Никола Иванов, во состав две пешадиски дивизии (8-ма, на чело со генерал-мајор Димитар Кирков, и 9-та на генерал-мајор Радој Сираков) Хасковскиот одред и Коњаничката зборна бригада, распоредени во реонот на [[Трново]] Сејмен-Харманли <ref name="EB1-188-189"/><ref name="vbt-II-10-11">ВБТ, т. II, стр. 10-11.</ref>.

* '''Трета армија''' - над 83 000 војници, под команда на генерал-полковник Радко Димитриев - распоредена источно од [[Јамбол]], со седиште во Стралџа. Во нејзиниот состав влегувале три пешадиски дивизии: 4-та под команда на генерал-мајор [[Климент Бојаџиев]], 5-та (генерал-мајор Павел Христов) и 6-та (генерал-мајор Православ Танев) <ref name="EB1-188-189"/><ref name="vbt-II-10-11"/>.

[[Податотека:Ivan Fichev.jpg|150px|мини|лево|Иван Фичев]][[Податотека:Щабът на бг армия -big.jpg|350px|мини|десно|Високиот воен совет на Бугарската армија во 1910 година.

Пред самиот почеток на војната, во престолнината на [[Србија]] преовладувала општа воена атмосфера меѓу обичните граѓани и речиси сите ја посакувале војната. Србите биле заморени од неуспешните војни кои ги воделе во последните 50 години. Весникот ''Хрватско движење'' објавува: {{Цитат|'''Вчера се пренесе низ градот неповолна вест. „Мириса на мир!“ Говореа Белграѓаните, засолнувајќи го својот нос со марамче. Ако на Србинот му дадете да бира: мир или колера? - тој со своите две раце би ја зграбил колерата... Кога ќе започне војната? Сите прашуваат; тоа го знаат само ладниот ветер кои пири од македонската страна и министерските столови, кои долго во ноќта се осветлени од електричното светло, но никои од овие не сака да проговори...''' <ref>Hrvatski pokret, 9-31 oktobar 1912.</ref>}}.

* '''Прва српска армија''' - била сконцентрирана околу [[Врање]] (наијужниот регион на тогашна Србија, најблиску до Македонија). Таа е најсилната српска воена групација со приближно 90 000 борци. Тие формираале пет пешадиски дивизии (I Моравска, I Дунавска, I Дринска, II Дунавската и II Тимошка) и една коњаничка дивизија <ref name="vbt1-420">ВБТ, т. I, стр. 420-421, 500-501.</ref>. Главен командант бил српскиот престолонаследникот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар Караѓорѓевиќ]], меѓутоа клучна улога имале генералите [[Петар Бојовиќ]] и [[Радомир Путник]].

* '''Втора сојузничка армија''' - составена од една српска (I Тимошка) и една бугарска (7-та Рилска) дивизија со вкупна јачина од 50 000 борци под команда на српскиот генерал [[Степа Степановиќ]]. Оваа армија била распоредена на територијата на Бугарија, во реонот помеѓу на [[Дупница]] и [[Ќустендил]] <ref name="vbt1-420"/>.

* '''Трета српска армија''' - под команда на српскиот генерал [[Божидар Јанковиќ]] и во состав од три дивизии (I Шумадиска, I Моравска, II Дринска) и една бригада (со вкупно 60 000 војници). Оваа армија била распоредена во реонот помеѓу [[Куршумлија]] и [[Медвеѓе]] <ref name="vbt1-420"/>.

* '''Ибарски одред''' - составен од I Шумадиска дивизија и други сили во вкупна јачина од 12 .000 војници. Одредот бил распореден во околината на [[Кралево]] и требало да дејствува во правец кон [[Нови Пазар]] и [[Косовска Митровица]] <ref name="vbt1-420"/>.

* '''Јаворски одред''' - состевен од една самостојна бригада со јачина од околу 8 000 војници. Одредот зазел уште позападни позиции, кон [[Пожега]] <ref name="vbt1-420"/>.

Српскиот врховнен командант [[Александар I Караѓорѓевиќ]], во консултации генералите [[Радомир Путник]] и [[Петар Бојовиќ]], при распоредувањето на српските сили тргнал од претпоставката дека Османлиите во почетокот ќе применат пасивна одбрана на своите албански и македонски територии, било оценето дека најдобрата одбранбена линија се протегала на потегот [[Врање]]-[[Куманово]]-[[Штип]], според српскиот план за дејствување кон оваа одбранбена линија требало да тргне ''Првата српска армија''. ''Втората сојузничка армија'' имала задача да ја обиколи оваа линија од запад преку [[Крива Паланка]] и [[Кочани]], a ''Трета српска армија'' требала да дејствува на североисток кон [[Приштина]] и [[Скопје]]. ''Ибарскиот одред'' требало да навлезе во [[Косово]], додека пак ''Јаворски одред'' требало да остане на својата позиција и да дејствува во случај ако [[Австро-Унгарија]] се вмеша во војната, подцна овој одред се вклучолвклучил во воените операции на територијата на [[Новопазарски санџак|Новопазарскиот санџак]] .<ref name="vbt1-420"/><ref>Криворов, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 13-14]</ref>.

Српската воена авијација се состоела од само четири авиони кои своите воени дејствија ги започнале во последните денови на војната, при опсадата на [[Скадар]] <ref name="serbav">Жирохов, М. [http://www.airwar.ru/history/av1ww/serbia/serbia.html ''Сербская авиация в Первой Балканской войне''] (от „Уголок неба. Авиационная енциклопедия“, 24.05.2009)</ref>.

* '''Епирска армија''' (13 000 војници на чело со генералот Константинос Сапундзакис), со задача - офанзива во [[Епир]] и [[Албанија|јужна Албанија]] <ref>Erickson, стр. 216; Hall, стр. 59.</ref>. Двете воени групаци заедно имале околу 250 топa <ref name="въчков-93"/><ref name="IBTrud418">История на българите, том V: Военна история, стр. 418.</ref>.

Во последната фаза од војната, бројот на грчките војници се искачил на 215 .000 души <ref>Карнегиева анкета [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/prilozhenie_Ib.htm стр. 366]</ref>. ''Тесалиската армија'' имала четири авиони. Во 1911-1912 година, грчката држава повторно ги активирала своите андартските чети кои се бореле против [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] во т.н [[Борба за Македонија]]. Кон крајот на август 1912 година во [[Македонија]] влегле андартските вооружени чети на [[Михаил Анагностакос]], [[Панајотис Пападзанетеас]], Александрос Занас и многу други. Нивната активност била насочена во околината на [[Солун]] и [[Халкидик]] <ref>[http://www.scribd.com/doc/49281820/The-Macedonian-Struggle-1903-1912-by-Basil-K-Gounaris The Macedonian Struggle1903-1912.Pavingthe Way fortheLiberation Basil K. Gounari]</ref>. Со формирањето на [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]] и почетокот на Првата балканска војна, андартските чети активно се вклучиле ја помагале офанзивата на сојузничките армии.

Меѓутоа, [[Грција]] била особено важен фактор на [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]], поради релативно моќната морнарица. [[Бугарско-грчка воена конвенција|Бугарско-грчката воена конвенција]] од [[22 септември (настани)|22 септември]] 1912 година предвидувала, грчката флота на чело со адмиралот [[Павлос Кунтуриотис]]) да го спречи прееминувањето на османлиските војници од [[Мала Азија]] на [[Балканот]] преку [[Егејското Море]] <ref>Фуракис, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 17-18]</ref>. Грчката флота била поделена на две воени групации и една помошна, односно разузунувачка:

: ''Хидроавиони'': 1 <ref name="grav">Жирохов, М. [http://www.airwar.ru/history/av1ww/greece/greece.html ''Греческая авиация в Первой Балканской войне''] (от „Уголок неба. Авиационная енциклопедия“, 24.05.2009)</ref>

Во почетокот на војната, [[Црна Гора]] имала 30 .000 војници и 140 топови <ref name="EB1-188-189"/>. Малку подоцна кон нив се приклучиле и околу 4 500 доброволци од [[Босна]], [[Херцеговина]] и други области на [[Австро-Унгарија]], населени со словенско население. Главната цел на црногорската армија е освојување [[Скадар]], со што би се обезбедила доминацијата на Црна Гора во северна [[Албанија]] <ref>Hall, стр. 55, 57.</ref>. [48] За таа цел се определени три девизии со јачина од 22 000 војници (од вкупно четири дивизии) кои требало да ја нападнат главната тврдина преку северниот и јужниот брег на [[Скадарско Езеро|Скадарското Езеро]]. Четвртата дивизија и една бригада требало да дејствуваат кон [[Новопазарски санџак|Новопазарскиот санџак]] кои територијално ги одвојувал Црна Гора и Србија. Главен командант бил црногорскиот крал [[Никола I Петровиќ]], меѓутоа вистинската команда се наоѓала во рацете на началникот на црногорскиот генералштаб - генералотгенерал Лазаровиќ <ref>ВБТ, т. I, стр. 422-423.</ref><ref name="krivor1415">Криворов, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 14-15]</ref>.

Географските карактеристики и воено стратешките одлуки на противниците довеле до формирање на неколку театри на воените дејствија во периметар меѓу [[Цариград]], [[Варна]], [[Скадар]] и [[Арта]] (на Јонско Море). Обидите на османлиската воена команда да се стекне со стратегиска иницијатива во првите денови на војната не успеала, поради иницијативата ја диктирале балканските сојузници. Бугарската армија својот главен удар го нанесува во [[Источна Тракија]]. Бугарските и османлиските сили имале помали судири во [[Родопи]]те и Западна Тракија. Грчката и бугарската војска започанле со свое настапување кон [[Солун]], односно од север, по течението на реката [[Струма]] и од југ преку долината на [[Бистрица]]. Овие операции се поддржани од грчката флота во [[Егејското Море]]. Главниот дел од српската армија навлегува во [[Македонија]], оној дел кој подоцна ќе биде познат како [[Вардарска Македонија]]. Заедно со Црногорците, српските сили ги освоиле [[Санџак]] и [[Косово]] и си пробиле пат низ северна [[Албанија]]. Во [[Епир]], грчките и османлиските сили се бореле за тврдината [[Јанина]].

Во [[Источна Тракија]], од почетокот на октомври па сесè до затишјето на воените дејствија во ноември, помеѓу бугарските и османлиските војници се воделе три големи борби. Во текот на Лозенградската операција, 9-10 октомври, Источната османлиска армија на чело со Абдула Паша од [[Одрин]] и [[Лозенград]] започанала да настапува во правец на север. Абдул Паша испратил проглас во кој истакнал:

{{Цитат|'''Браќа по оружје и земјаци, одлучивме да го поразиме непријателот кој гази по светата замја на нашата татковина. Утрешниот и задутрешниот ден ќе бидат најсветите деннови на Бајрам за секој муслиманин. Конечниот пораз на непријателите кои толку години ја вознемируваат нашата земја и нашиот народ, и не ги оставаат во мир нашите браќа кои во Бугарија, мора да се смета за света должност на секој муслиманин. Затоа секој офицер и секој братски војник треба да се бори до крај за спас на нашата татковина во која секоја стапка е натопена со крв нашите предсти. Спасот на нашата татковина и на нашиот народ ќе зависат од храброста и одлучноста која што вие ќе ја прикажете во следните два дена. Мој храбри и непоколебливи пријатели! Верувам дека желбата за освета која ја чуствувате во своите срца ќе биде гаранција дека ќе ја исполните својата должност... Напред, драги мои деца! Запамтете дека ве чека среќа на земјата и рај после смрта. Со нас е Алах како и мухамедовиот дух и молитвите на калифата земски - нашиот драг султан.''' <ref>В. Георгиев – Ст. Трифонов</ref>}}

Но Источната османлиска армија не успеала да стигне до турско - бугарската границата кога Првата бугарска армија го одбила нападот и го блокира Одринскиот гранизон. Десното османлиско крило паднало под притисокот на Третата бугарска армија која извршила маневар кај [[Странџа]] и се нашла зад позициите на Источната османлиска армија. Главните борби се воделе кај селата Муратчал и Кајпа, Гечкинли, Селиолу, Ескиполос, Петра и Ериклер. Турските војнци почанле да ги напуштаат воените редови, а на 11 октомври, без борба бугарските сили ги окупирале [[Лозенград]] <ref name="peichev_224">Пейчев, стр. 224.</ref><ref>Атанасов, стр. 128.</ref><ref name="markov1.2">Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_1_2.html 1.2. Преломната изненада Лозенград]</ref>.

На 15 октомври, овие османлиски армии се судриле со Третата бугарска армија, која подоцна била подржана од Првата бугарска армија. Борбата продолќила во следните шест дена со променлив успех од двете страни. Од двете страни имало повеќе од 40 000 загинати и ранети војници. Под команда на бугарскиот генерал Ратко Димитриев, бугарските сили постигнале решавачки успех со пробивот на центарот на османлиската одбрана <ref name="sazdlalk279"/><ref name="markov1.3">Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_1_3.html 1.3. Битката между Бунархисар и Люлебургаз пречупва статуквото]</ref>.

И по овој успех, бугарските сили повторно не започнале со гонење на Османлиите. На 24 октомври, Првата и Третата бугарска армија ја обновиле офанзивата во правец на [[Цариград]]. Два дена порано, новата османлиска влада на чело со Ќамил Паша побарала од Франција и Русија молба за посредување на примирје со Бугарија, но [[Фердинанд I]] го игнорирал османлискиот предлог, како и руското предупредување да не се напаѓа престолнината на [[Османлиска империја|Османлиската империја]] .<ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_1_5a.html 1.5. Високата порта моли за милост]</ref>. На 4 и 5 ноември, бугарските војски ја нападнале Чаталџанската утврдена позиција која се протегала од Црното и [[Мраморното Море]] на 40 километри западно од Цариград. Бугарската иницијатива пропаднала, а од бугарска страна загинале 12 000 војници <ref name="mark21">Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_2_1.html 2.1. Бугарска иницијатива]</ref>.

Во меѓувреме, на 9 и 18 октомври, бугарските сили кај [[Одрин]] ги одбиле двата обида на Османлискиот гарнизон. До средината на ноември, Втората бугарска армија целосно ја блокирала тврдината. Опсадата на Одрин траела следните четири месеци <ref>ЕБ, т. IV, стр. 695.</ref>. Успешната офанзива на бугарските сили во Тракија ја принудила османлиската воена команда да ги задржи засилувањата, кои првенствено требало да се испратаиспратат против српските и грчките сили, за одбрана на Тракија и [[Цариград]] <ref>ВБТ, т. VI, стр. 1, 4.</ref>.

На 7 октомври, Првата српска армија започнала офанзива од [[Врање]] и навлегла во [[Македонија]] <ref>ВБТ, т. VI, стр. 68.</ref>. Пред навлегувањето во Македонија, српските војници имале перцепција дека на оваа територија живеело српско населени, меѓутоа сотојбата била поинаква. Карнегиевата анкета дошла до заклучок дека:

{{Цитат|'''Српскиот војник, како и грчкиот, црврсто верувал дека во Македонија ќе пронајде сонародници, луѓе кои го говорат неговиот јазик и кои ќе го поздрават со ''да живее''. Меѓутоа наишол на луѓе кои говореле поинаков јазик, кои извикувал ''ура!'' Или погрешно разбирал или ништо не разбирал. Теоријата за постоењето на српска Македонија и грчка Македонија која ја научил во младоста била погрешна. Но неговото патриотско убедување дека Македонија треба да биде грчка или српска, останало недопрено. Несомнено, Македонија за него била онаква каква што била во времето на Душан Силниот или во времето на визатинските цареви. Бугарските агитатори и активисти кај населението ја всадувале идејата дека се Бугари. Меѓутоа агитаторите треба да се протераат од земјата и таа ќе биде она што од секогаш била, српска или грчка. Кој биле тие агитатори кои го принудиле народот да го заборави српскиот и грчкиот јазик? Најпрво, тоа биле свешениците, потоа учителите, и најпосле, револуционерните елементи кои под стариот режим основале една организација (б.н ВМРО), потоа предводниците на бандите и нивните членови, селаните кои ги снабдувале со храна и пари - со една реченица целокупното машко население во зависност од тоа колку било образовано и информирано...''' <ref>Carnegie, str. 51., 52..</ref>}}

Следниот ден, Тимошката дивизија (од Втората сојузна армија) се упатила од Ќустендил и ги освоила [[Крива Паланка]], [[Страцин]] и [[Кратово]], меѓутоа на 10 октомври западно од [[Кратово]] <ref>ВБТ, т. VI, стр. 137.</ref>, напредувањето на Тимошката дивизија било запрено до страна на Петнаесетата османлиска дивизија. Во исто време, главните сили на Вардарската османлиска армија и Првата српска армија се судриле во [[Кумановска битка|битката кај Куманово]]. Следниот дена (11 октомври), Првата српска армија го разбила турскиот центар <ref>ВБТ, VI, стр. 76-88, 90-91.</ref>. По оваа битка во српски раце, заедно со [[Куманово]] се нашла и вантрешноста на Македонија, како и железничката линија што ги поврзвала [[Солун]] -и [[Косово Поле]].

На 13 октомври српските, на чело со Александар Караѓорѓевиќ, влегле во [[Скопје]] .<ref>Рябинин, [http://militera.lib.ru/h/ryabinin_aa/05.html стр. 207]</ref>. По три дневни борби (21-23 октомври) во планините северно од [[Прилеп]] биле разбиени османлиските сили, оставени од Зеки паша, и го освоиле градот. Поразените османлиски војници се повлекувале кон [[Битола]]. Еден дел од нив останале изолирани во долината на [[Црн Дрим]]. Во [[Битола]], осмалиските сили се соочиле со притисок од две страни, српските сили од север и грчкото настапување од правец на [[Острово]] и [[Лерин]]. Во битката кај селото Екши Су, недалеку од Лерин, на 23-24 октомври Петата грчка дивизија била поразена и одбиена кон [[Кожани]] од страна на Шестиот османлиски корпус под команда на Џавит Паша. Во [[Битка кај Битола (Прва балканска војна)|Битката кај Битола]] на 4 и 5 ноември, Вардарската османлиска армија билла поразена. На 7 ноември српските сили влегле во [[Битола]]. Во почетокот на декември, откако изгубиле добар дел од своите сили, Зеки Паша се повлекол во [[Корча]] и [[Берат]] до јужна [[Албанија]] <ref>ВБТ, т. VI, стр. 163-166, 207-211.</ref><ref>Рябинин, [http://militera.lib.ru/h/ryabinin_aa/05.html стр. 216-218]</ref>.

По победата над Вардарската османлиска армија и повлекувањето на нејзините остатоците во јужна Албанија, српската команда оделила значителни сили за помош на своите сојузници во Тракија и Албанија. Уште во октомври 1912 година, пред битката кај Битола, под ѕидовите на [[Одрин]] биле префрлени Тимошката и Дунавската дивизија под команда на генералот Степа Степановиќ <ref>Hall, стр. 41.</ref>. Други три српски дивизии ја зајакнале црногорската опсада на [[Скадар]] во почетокот на 1913 година <ref name="vbtvi237">ВБТ, т. VI, стр. 235-237.</ref>.

Од октомври па до средината на ноември, грчката воена флота контролирала голем број на егејски острови, вклучувајќи ги [[Тасос]], [[Самотраки]], [[Тенедос]], [[Хиос]], [[Лезбос]]. По воспоставувањето на база на островот [[Лемнос]] .<ref>Hall, стр. 64.</ref>, на 14 октомври грчкиот адмирал Павлос Кунтуриотис ги блокирал [[Дарданелите]] и ги прекинал османлиските поморски комуникации помеѓу [[Мала Азија]] и [[Македонија]] <ref name="furakis"/>.

По освојувањето на Солун, кон крајот на октомври сојузниците ги користеле егејски правци (во солунското пристаниште) за испраќање на свои војници во [[Источна Тракија]] (Седмата рилска дивизија) <ref>ВБТ, т. VII, стр. 62-63.</ref> и во [[Албанија]] (против [[Скадар]]) <ref name="vbtvi237"/>.

Грчкиот успех бил олеснет од фактот дека во првите недели на војната османлиската команда главнината од своја флота ја користела за заштита на војниците и воените набавки преку [[Црното Море]], а во почетокот на ноември и за одбивање на нападот на бугарската армија кај [[Чаталџа]] со помош на тешката бродска артилерија <ref name="bwnamore1114">Балканская война на море, стр. 11-14.</ref> . Зачувувајќи ја контролата над теснец, османлиската морнарица непречено пренесувала војски против бугарските сили, од [[Мала Азија]] во [[Источна Тракија]] <ref name="markov1.3"/>.

Дури на почетокот на декември, по примирјето на фронтот кај Чаталџа, османлиската флота направила обид за пробивање на блокадата на Дарданелите, но во битката кај Ели (3 декември 1912 година), обидот пробаднал. Месец дена подоцна, бил вториот обид за деблокада, при што дошло до битката кај Лемнос (5 јануари 1913 година) <ref name="furakis">Фуракис, [http://www.vi-books.com/vis/vis6/vis6.4/vis6.4.pdf стр. 19-20] (27.2.2008)</ref>. Само крстосувачот Хамидије успеал да ја пробие блокадата и до крајот на војната, постојано ја вознемирувал грчката трговска морнарица и воени транспортни бродови во [[Егејското Море|Егејското]], [[Средоземното Море|Средоземното]], [[Јонското Море|Јонското]] и [[Јадранското Море]] <ref>Венедиков, Й., стр. 952-954</ref>.

На 19 и 20 октомври, Тесалиската армија извојувала решавачка победа кај [[Ениџе Вардар]], со што и бил отворен патот кон [[Солун]]. Недела дена подоцна, 27 октомври, османлискиот командант Тахсин Паша го предал градот на принцот Константин <ref name="strdimitr334">Стр. Димитров, стр. 334-335.</ref><ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_1_4.html 1.4. Напредување кон Солун]</ref>. По падот на Солун била испратена една грчка телеграма во која било истакнато:

{{Цитат|'''Освојувањето на Солун се очекува во последните 24 часа, меѓутоа објавувањето дека грчката војска вчера вмарширала во градот доведе до силни изливи на емоции и радост. Најпрво Атина, а потоа и останатите делови на Грција, после големите случувања почуствуваа неопишливо олеснување кое избива од душата на целата (грчка б.н) нација. Никој не можеше да верува дека во војната против Турција грчката војска толку брзо победоносно ќе влезе во овој најголем македонски град. А оваа победа - чии губитоци после долгите и тешки борби сразмерни на нејзиното значење, посебно во овој период на годината кога непријателот, повлекувајќи се, ги уништи мостовите па војската се бореше со надојдената река - добива уште на значење поради иронијата со која европското мнение во почеткот ја прими објавата на грчко - турската војна и поради бројноста на непријателските војници против кој се бореше нашата војска. Грчките војници први го ослободија македонскиот град, како некогаш турските, но во суштина, секогаш грчки провинции, па нивното население, кое до вчера беше под турска доминација, сега конечно може слободно да диши. Робовите можат да ги кренат главите и да ја слават својата слобода. Грчката крв која е пролеана во оваа борба дојде како капка роса за да го оживее овеаното цеќе на македонската слобода. Поради тоа никој не е тажен. Родителите кои ги изгубиле синовите во светатат борба за својата земја ја благословуваа својата среќа, а ако некоја мајка пролеала солза, тоа било само затоа што разбрала дека смрта на нејзиниот сакан син ја донесе слободата на илјадници наши браќа. А ако помладите браќа искажуваа тага, тоа беше само затоа што самите немаа среќа да учествуваат во таа племенита победа. Остварувањето на идеалот на нацијата, барем за некој сонародници, создава општо чуство, на неограничена радост. Секое грчко чуство, секоја грчка душа, каде и да се наоѓа на планетата, сега се свртени кон полињата на Македонија. Со влегувањето во Солун, грчката војска додаде уште една славна страница во грчката историја и стекна ново почитување на својата сила.''' <ref>Емброс, Атина, 27. октомври1912октомври 1912.</ref>}}

Од север кон [[Солун]], настапувала Седмата бугарска дивизија која стигнала неколку часа по пристигнувањето на грчките сили. Офанзивата на Седмата бугарска дивизија започнала на 5 октомври со освојувањето на [[Царево село]] и [[Горна Џумаја]]. Десната колона на 11 октомври го освоила [[Кочани]], а централната и левата колона ја зазеле Кресненската клисура на 14 октомври, при што бил поразен Струмскиот османлиски одред <ref>ВБТ, т. VI, стр. 100-104, 106-111, 113-120.</ref>. Следниот ден, офанзивата била запрена со наредба командантот на Втората сојузна армија, генералот Степановиќ.

Три дена подоцна, на 18 октомври, заменик командантот на бугарската армија, генералот Савов ја поништил наредбата на српскиот генерал и издал наредба за настапување кон Солун. На 22-23 октомври, бугарските сили ја преминале Рупелската клисура, а на 27 октомври се наоѓале кај [[Ајватово]] на 12 километри од [[Солун]] <ref>ВБТ, т. VI, стр. 122, 126-127, 131-136, 182-184, 190-193.</ref>. При овие операции, источното крило на Рилската дивизија била обезбедувана од Родопскиот одред кој го зазел преминот на 11 октомври, Неврокоп (18 октомври) и Сер (25 октомври). По падот на [[Солун]], Родопскиот одред учествувал во офанзива кон исток во правец на [[Скеча]] и Ќумурџина <ref>ВБТ, т. VI, стр. 32-44, 50, 171-181.</ref>.

Во првите недели на војната, бугарските сили кои биле распоредени во централниот и источниот дел на [[Родопи]]те, Хасковскиот одред и левото крило на Родопскиот одред (Првата бригада на Втората пешадиска дивизија и Деветиот полк) имале задача да ги покриваат Чепеларе - Хасково - Пловдив во случај на евентуална контраофанзива на османлиските сили со што би се загрозила позадината на бугарските сили кои дејствувале во [[Источна Тракија]] <ref>Иванов, стр. 43-44{{Br}}ВБТ, т. VI, стр. 51.</ref>. Затоа до почетокот на ноември, дејствувањето на бугарските сили во Родопите имале ограничен опсег и имале за цел заземање на погодни позиции за одбрана.

На 8 октомври 1912 година, Хасковскиот одред однел победа над Крџалскиот корпус и влегол во [[Крџали]]. Османлиските сили под команда на Мехмед Паша Јавер се повлекле во Мастанли. Бугарските сили не ги гонеле непријателите, а по неколку дена поголемиот дел од Хасковскиот одред бил префрлен кај [[Одрин]], за да земе учество во опколувањето на тамошната тврдина. За одбрана на средното течение на [[Арта]] биле оставени малубројни сили, од Крџалискиот бугарски одред, кои успеале да го одбијат контранападот на Мехмед Паша Јавер во почетокот на ноември <ref>Иванов, стр. 59-60{{Br}}.<ref>Михов, стр. 41-42, 180-181{{Br}}.<ref>Erickson, стр. 149-150.</ref>.

До 8 октомври, Родопскиот одред успеал да го освои Довлен со целата Тамрашка област. До 13 октомври, одредот ги контролирал Пашмакли и околните села, а неколку дена подоцна направил неуспешен обид за прекинување на железничката пруга кај селото [[Бук]], меѓу [[Драма]] и [[Скеча]]. Одредот се зацврстил на заземените позиции и на 19-21 октомври го одбил османлискиот контранапад кај [[Голем Палас]] и [[Смилјан (Бугарија)|Смилјан]] <ref>ВБТ, т. VI, стр. 22, 29-30, 51-61.</ref>.

Во почетокот на ноември, по освојувањето на [[Солун]] од страна на грчките сили и протерувањето на главните османлиски сили кон Цариград, главната бугарска команда издала наредба за чистење на Родопските планини од османлиските војници како и освојување на Западна Тракија. Крџалискиот одред на генералот [[Никола Генев]], зајакнат со Третат бригада при [[Македонско-одрински доброволни чети|Македонско-одринските доброволни чети]], 4 ноември презел офанзива и во наредните четири ги разбива османлиските сили кај Мастанли и Балкан Торес <ref>Иванов, стр. 162 сл.</ref>. На 8 ноември, одредот ја освоил [[Ќумурџина]] и по краток одмор ја продолжува офанзивата во правец на пристаништето [[Дедеагач]] <ref>ЕБ, т. I, стр. 185, 190.</ref>.

Прогонуван од војските на генерал Генев, Мехмед Паша Јавер со своите главни сили во јачина од 9 000 војници и 8 топа бил принуден да се повлече на југоситок во правец на османлиската база на Галипоскиот полустров. Меѓутоа кај Мерхамли, на десниот брег на [[Марица]], на 14 ноември османлискиот корпус бил пресретнат од одредот на полковник Александар Танев (една коњичка бригада и една бригада на [[Македонско-одрински доброволни чети|Македонско-одринските доброволни чети]] и по кратка борба, Мехмед Паша Јавер бил принуден да капитулира <ref>Иванов, стр. 176-178.</ref>.

Како резултата на победите кај Балкан Тореси и Мерхамли, бугарските сили ги освоиле [[Родопи]]те и [[Западна Тракија]]. На тој начин била осигурана поздаината на армиите кај [[Чаталџа]] и [[Одрин]], а биле обезбедени и снабдувачките линии во во пристаништето Дедеагач и железницата во Димотика и Чорлу <ref>ЕБ, т. III, стр. 675.</ref>.

На 26 септември 1912 година, црногорските војски под команда на престолонаследникот кнезот Данило и генералот [[Митар Мартиновиќ]] настапуваат од двете страни на [[Скадарско Езеро|Скадарското Езеро]] и на почетокот на октомври пристигнале пред [[Скадар]], кој бил бранет од дваесет и четири илјади османлиски војници и отбранявана од 24 иљади турска армија и пет илјади албански доброволци чело со [[Хасан Риза Паша]] и [[Есад Паша Топтани]]. Првите два напад (на 11 и 15 октомври) биле некоординирани и со тешки загуби, бидејќи Црногорците немале доволно пешадија и артилерија. Со српска помош во почетокот на ноември тие ги прекинале врските на Есад Паша со централна Албанија, но не успеале целосно да го блокираат [[Скадар]] и да запрат снабдувањето на гаризонот <ref>Hall, стр. 55-57.</ref>.

Битката за [[Косово]] започнала на 2 октомври со напад на албанските против српските сили кај границата. На 7 октомври, Третата српска армија под команда на генералот [[Божидар Јанковиќ]] го пробила својот пат кај [[Подуево]] во долината на реката [[Лаб]]. На 9 октомври, српските сили влегле во [[Приштина]]. Османлискиот приштински одред (со многу албански доброволци во него) го дал последен отпор во преминот кај [[Качаник]], но отстапува при веста за падот на [[Скопје]] на 13 октомври<ref>ВБТ, т. VI, стр. 138-139.</ref>.

Во тоа време (во средината на октомври) Црногорската источна дивизија, под команда на генералот [[Јанко Вукотиќ]], во соработка со Јаворскиот српски одред, ги освојува западниот дел на Новопазарскиот санџак со градовите Плевља и Бело Поле. Српската ибарска група на 10 октомври го освоила [[Нови Пазар]]. Малубројните османлиски сили се повлекле во западниот дел на [[Косово]], прогонувани од црногорските сили. На 20 октомври, црногорските сили го освоиле [[Пеќ]], а два дена подоцна заедно со Третат српска војска влегле во [[Ѓаково]] <ref>Hall, стр. 54, 58.</ref>.

Успесите во [[Македонија]] и [[Косово]] и блокирањето на Скадарскиот гарнизон им овозможиле на српските трупи да навлезат во северна и централна [[Албанија]]. По пат, тие наипле на отпор само од албанските герилци. На 4 ноември, десната колона на Третата српска армија стигнала до градот Лежа (Леш, Алесио) и се соединиле со црногорските сили во регионот. Левата колона стигнала до [[Тирана]], а на 15 ноември било освоено пристаништето [[Драч]] <ref>Hall, стр. 54.</ref>. Иистиот ден (28 ноември по нов стил) албанскот национално собрание во [[Валона]] прогласило независност на Албанија и ги повикало големите сили на помош против странските војници кои навлегле во земјата <ref>Stickney, стр. 19-20.</ref>.

Во [[Епир]] на 21 октомври, грчките сили по освојувањето на [[Превеза]] успеале да го контролираат Абракискиот залив. Во средината на ноември тие пристиганле пред [[Јанина]]. По освојувањето на Солун, биле префрлени дополнителни три дивизии. Со нивна помош Јаниската тврдината била блокирана од три страни <ref name="strdimitr334"/>.

Бугарскиот бродови успеале да ја пронајдат само обезбедувачката османлиска ескадра предводена од крстосувачот Хамидије. Сите бугарски торпедоносци стрелаат кон Хамидије, меѓутоа успешен истрел извршил торпедоносец "Дрзок". Хамидије бил тешко оштетен и се спасил едниствено поради интервенцијата на османлиските кораби <ref>Георгиев, Трифонов, стр. 62-63.</ref><ref name="gkhamidie">Георги Купов, Торпилирането на крайцера "Хамидие", стр. 55-77.</ref>. По оваа битка, блокадата на бугарскиот црноморски брег била укината. До 18 ноември, османлсиката флота се насочила кон [[Дарданели|Дарданелите]]<ref>Балканская война на море, стр. 15-16.</ref> и по безуспешните обиди за пробивање на грчката блокада, се фокусирала во поддршка на копнените операции на османлиската армија во [[Источна Тракија]].

Во Првата балканска војна борбената авијација сеуштесè уште била во својот зародиж. Авионите првенствено биле користени за разузнавање на поголем простор (до 60 километри). Бомбардирањата на непријателските позиции се извршувале со рачно изработени бомби и гранати, самото бомбарадирање имало за цел да влијае врз моралот на непријателот отколку нанаесување на голама физичка штета .<ref name="bulav"/><ref name="serbav"/><ref name="grav"/><ref name="turav"/>Воздушни борби нема, бидејќи авионите не се опремени со оружје <ref>Жирохов, М. [http://www.airwar.ru/history/locwar/europe/1912/1912.html ''Авиация в Балканской войне 1912-13 гг. '']</ref>.

Први во акција атспаиле грчките воздушни сили во [[Тесалија]]. На 6 октомври 1912 година грчки авион ги бомбардирал османлиските позиции. По заземањето на [[Солун]], грчкте воздушни сили биле пренесени во Превеза, од каде требало д аим помогнат на грчките војнци кои дејствувале против тврдината [[Јанина]] <ref name="grav"/>.

Бугарските воздушни сили биле сместени на еден километар југоисточно од [[Свиленград]]. Во периодот помеѓу 16 октомври - 17 ноември, бугарските авиони извршиле 15 полетувања, нивните задачи се состоеле од борбени задачи кои најчесто вклучувсле разузунување на [[Одрин|одринскиот реон]], како и реоните на Караагач, Јуруш, Ескикадин, Доганџа, Емекчикој, и потегот меѓу Марица и Тунџели <ref>Миланов, стр. 36.</ref>. Првото бугарско воздушно бомбардирање врз османлиските позиции кај Одрин било извршено на 17 ноември <ref name="bulav"/>.

{{quote|'''Од сите страни во ист момент слушнав дека нашите војници дав дена не добиле леб. Веднаш спроведов истрага. Од мене ја криеле вистината дека Хадемкој Рамнодушниот ги испланирал залихите на тој начин за да ни наштети. А нашите јадни војници се до последниот момент не се жалеле. Какви храбри луѓе. Луѓе од исклучителен ков. Кога ќе се потпише мир, ќе се одигра голем воен фудбалски натпревар помеѓу нас, помеѓу абдулахистите (Абдулах Паша, командант на Источната османлиска армија б.н) и назимистите (Назим Паша, османлиски министер за војна б.н). Каква шанса, каква среќа да не припаѓаш на ниедна страна! Ова приказна за ускратувањето на леб за војниците сесè почесто се потврдува. Од сите страни, од сите корпуси, сите го напаѓаат Хадемкој Рамнодушниот. Ова е лудило. Командантот побудалел, воените заповедници полуделе, сите сме полуделе. Некои луѓе три дена не пробале леб. Железницата е близу, главниот град е веднаш зад нас... Дали некогаш во животот сте се наоѓале меѓу 21 000 луѓе кои четири дена не јаделе леб? Е, јас сега сум во таква состојба...'''|''Изет Фуад Паша''|15-16 декември 1912 <ref>Изет-Фуад Паша, стр. 255.</ref>}}

По еднонеделни преговори, на 20 ноември кај Чаталџа бил склучен договор за запирање на воените дејствија меѓу Бугарија, Србија и Црна Гора, од една страна, и Османлиската империја од друга. Според условите на примирјето армиите на завојуваните страни ги задржале своите позиции. Примирјето не било подпишано од [[Грција]], која ги опседнувала османлиските сили кај Јанина и барала овој град да им биде предаден. Сепак грчките претставници учествувале во мирната конференција, која била отворена на 3 декември во [[Лондон]] и се одвивала паралелно со конференција на амбасадорите на големите сили <ref name="stat452">Стателова, стр. 452-455.</ref>.

Во текот на преговорите, османлиската влада понудила [[Македонија]] и [[Албанија]] да добијат автономија <ref>Стр. Димитров, стр. 335-337.</ref>, но планот бил отфрлен од сојузниците кои ги сакале сите територии западно од линијата Мидија - Енос. Под притисок на големите сили владата на Ќамил Паша се согласила на отстапки, но пред да го стори тоа, владата паднала. Новата влада, која дошла на власт по Младотурскиот преврат во [[Цариград]] на 10 јануари, подготвувала контраофанзива во [[Источна Тракија]] и не испратила одговор на сојузничките услови. Неколку дена подоцна, на 16 јануари, преговорите во [[Лондон]] биле прекинати <ref>Стателова, стр. 458-460.</ref>.

{{quote|'''Кажуваат дека некои војници кај штабот викале: Бегајте! Што ќе барате тука? Готово е. Секој на своја страна! Така некои војници побегнаа од фронтот. Настана непотребна паника. Војниците, кои ги ширеа тие гласини, беа Бугари. Јас мислам дека тоа е вистина. Имаше Грци и Бугари во нашата војска. Беа наши државјани. Меѓутоа тие беа турски предавници. Многу од нив со години се бореа против нас. Ова ни е лекција. Нашата власт мора илјадници пати го доживеала тоа така што не би смееле да примаме во војската никој освен муслиманите. Меѓутоа тие (унионистите б.н) кажуваат: Таков е уставот. Тоа не може така. И тие се наши граѓани. Тие се со нас и во добро и во лошо. И тоа беше вистина, меѓутоа состојбата беше ваква. Секогаш Турчинот беше тој што го плаќаше крвавиот данок. Секогаш тој плаќаше со својот живот. Турската нација изумираше... Некој кажуваат дека паниката ја предизикале унионистите, кој наводно викале Бегајте! Нашата војска во Румелија ја победија Србите. Војската се повлече длабоко во Албанија. Кажуваат дека албанските баталјони побегнале од фронтот. Србите ги навлекле Албанците да го направат тоа. Тоа беше вистина. Грците ја изведоа опсадата на Јанина. Таму Вехир Паша и неговиот брат Есад Паша даваа жесток отпор. Нивниот главен командант, Али Фуад, покажа големо јунаштво и беше ранет. И албанските војници дезертираа од Јанина. Турските војници беа гладни и болни. Храбрите војници долго ја бранеа Јанина, меѓутоа на крајот и таа падна. Хасан Риза Паша покажа големо јунаштво во Скадар. Благодарение на него, опсадата на овој град траеше мошне долго. Хасан Риза беше извонреден војник. На крајот албанскиот Есад Паша, кој уште одамна го принуди Абдул Хамид на абдикација, нареди Хасан Риза да се погуби. Неговата смрт беше голема загуба за Турците. Есад беше прав никаквец. Подоцна, по стекнувањето на независноста, Албанците го убија, меѓутоа што со тоа добија? Скадар падна. Командантот на Солун, албанецот Ташин Паша безусловно го предаде Солун без борба. КАжуваат дека за тоа зел пари од Грците. Синџирот на случувањата покажува дека сите несреќи ги предизвикале Албанците. Одличен начин за да се покаже што значи поставувањето на надворешен елемент на важни места. Овој кабинет навистина беше глуп.'''|''Риза Нур''| ''Сеќавања'' <ref>Риза Нур, Сеќавања</ref>}}

По одбивањето на Грција да се приклучи кон Чаталџанското примирје, нејзините војници го продолжиле настапувањето во Епир, но долго време немале успех. Првите два напад над Јанинската тврдина (во почетокот на декември 1912 и на 7-9 јануари 1913 година) биле одбиени од османлискиот гаризон. Третиот напад кој се случил на 21 февруари 1913 година завршил со одлучна грчка победа. Поголемиот дел од османлискиот гаризонот на чело со Есад Паша се предал. По падот на Јанина, Грчките сили го освоиле целиот [[Епир]] <ref>Erickson, стр. 293-304.</ref>.

Примирјето од 20 ноември 1912 година не било почитувано ниту во северна [[Албанија]]. По преземањето на градот [[Елбасан]], во почетокот на декември, српските сили ја запреле својата офанзива во правец на југ од реката [[Шкумба]] со намера да се освојат териториите на север од неа. Областа јужно од реката останале под контрола на остатоците од Вардарската османлиска армија (корпусот на Џавид Паша), кој се повлекол во јужна Албанија по поразот кај [[Битола]]. Во окупираните албански територии се развило силно герилско движење против србските сили. Во март, српските војски ја минале реката Шкумба, за да ги разбијат албанските чети. Иако Џавид Паша бил засилен со неколку илјади борци од Јанискиот гарнизон, бил поразен и се повлекол кон градот [[Берат]] на 30 март <ref>Hall, стр. 85.</ref>.

Црногорските сили кои го опседнувале [[Скадар]], биле засилени од српски војници, но двата обиди за освојување на тврдината (на 25-27 јануари и на 18-19 февруари 1913 година) пропаднале <ref>ВБТ, т. VI, стр. 234-237.</ref>. Веднаш по примирјето од 1 април, [[Србија]] ги повлекла своите војници од [[Албанија]] под притисок на [[Австро-Унгарија]], која се плашела дека српскиот излез на [[Јадранското Море]] ќе загрози нејзините поморските комуникации. Црногорските војници ја продолжиле опсадата на [[Скадар]] и на 10 април влегле во тврдината, која била напуштена од османлиско-албанскиот гарнизон, меѓутоа под притисок на големите сили, црногорските војници биле принудени да го напуштат [[Скадар]] <ref>Hall, стр. 73; .</ref><ref>Boekh, стр. 46-47.</ref><ref>ВБТ, т. VI, стр. 238-239.</ref>.

Со прекинот на лондонските преговори за мир, Младотурската влада сметала дека ќе дојде до делумен пресврт во војната, со што [[Османлиската империја]] ќе ја задржи контролат над [[Источна Тракија]]. За време на примирјето, Младотурската влада поќнала да собира значителни сили кај своитре утврдени позции кај [[Чаталџа]] и [[Булаир]] (на преминот на Галиполскиот полуостров). Планот на новиот османлиски командант, [[Ахмед Изет Паша]], за одблокирање на [[Одрин]] предвидувал троен напад. Главниот удар треба да биде нанесен во Булаир од Галиполската армија. Ударот требало да биде помогнат со десант на брегот на Мраморното Море во тилот на бугарските сили. Чаталџанската османлска армија требало да го изврши вториот помошен удар <ref>ВБТ, т. VII, стр. 166-168.</ref>.

Во очекување на османлиската контраофанзива, бугарската команда ги зајакнала позициите на Првата и Треатат бугарска армија при [[Чаталџа]] и по брегот на [[Црното Море|Црното]] и [[Мраморното Море]]. Кај [[Одрин]], Втората бугарска армија била засилена со две дивизии и опсадна артилерија од Србија. За заштита на тилот на трите армии, во средината на декември 1912 година била создадена Четврта бугарска армија на чело со генерал [[Стилијан Ковачев]]а. Во нејзиниот состав влегувале и две пешадиски дивизии, кои во првата фаза на војната делуваат во Источна Македонија и Родопите, Седмата рилска и Втората тракиска дивизија, делови од [[Македонско-одрински доброволни чети|Македонско-одринските доброволни чети]], Коњаничка дивизија и една Зборна коњичка бригада <ref>Erickson, стр. 273-274.</ref>.

На 26 јануари 1913 година, османлиските војски започнале офанзива од Галиполи. Истовремено, кај Шаркој со осум илјади војници бил извршен десант. Во решавачката битка кај Булаир, Галиполската османлиска армија била поразена од Седматата рилска дивизија. Два дена подоцна Десетиот османлиски корпус под команда Хуршид паша се повлекува од плацдармата, заземена кај Шаркој. Бугарската крајбрежна стража одбила уште неколку помали десанти во Источна Тракија. Османлиската офанзива кај Чаталџа започнува три дена пред офанзивата во Булаир, на 23 јануари <ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_3_1.html 3.1. Сражението „кланица“ при Булаир и Шаркьой]</ref>. По борбите со променлив успех, во почетокот на февруари, бугарските војници се повлекле на 10-20 км западно од Чаталџа .<ref>Erickson, стр. 273-274.</ref>.

На 11-13 март 1913 година бугарско-српските сили ја освоиле Одринскта тврдина. Османлискиот командант Шукри Паша се предал со шеесет илјади својата армија. Истовремено со напад на Одрин, Првата и Третата бугарска армија настапуваат против Чаталџа и ги протерале османлиските сили пд територијата која ја зазеле во јануари. На 31 март, завојуваните страни склучиле примирје кое стапило во сила следниот ден <ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_3_4.html 3.4. Бойните действия временно се прекратяват]</ref>.

{{quote|'''... Во името на законот на природата, во името на историјата, во име на здравиот разум, ве преколнуваме, браќа, да го прифатите следното известување: Mакедонија е населена со хомоген словенски народ кои има своја историја, свој начин на живот, кои во минатото имал своја држава, свои идеи, и според кои тој има право сам да одлучува. Македонија треба да биде независна држава внатре во своите етнички, географски и културно-историски граници, со влада одговорна пред народно собрание. Македонската држава треба да биде посебна и рамноправна единица внатре во Балканскиот сојуз со заедничка царинска граница. Во црковните прашања во Македонија е неопходно повторно да се воспостави старата автокефална Охридска црква која потоа би воспоставила канонски односи со другите православни цркви... Браќа сојузници - ослободители! Се надеваме дека нашите зборови ќе најдат пат до вашето срце и душа, и дека ќе го следите примерот на великодушната Русија и во интерес на сопствената историја, неодложно ќе го подржите создавањето на македонската држава со што ќе биде сочуваан мирот и складот помеѓу себе. Ова решение потекнува од големата словенско-хеленска идеја за Балкански сојуз, а во интрес е и на светската култура и правда.'''|''Димитрија Чуповски''|''Mеморандум на група македонски интелектуалци''<ref>Одбрани текстови за историјата на македонскиот народ, стр. 810-812.</ref>}}

[[FileПодатотека:Karta Makedonija 1913.jpg|thumb|right|350px|Картата на Македонија изработена од Чуповски во 1913 година]]

#'' енергично застапување на братска Русија во полза на Македонците'';

# ''уништување на бугарската, на српската и на грчката пропаганда во Македонија'';

# ''обновување на црковната независност'';

# ''слободен развиток на националната свест, т.е. на свеста дека Словеномакедонците се еден и неделив народ'';

# ''отворање училишта на македонски јазик'';

# ''македонската интелигенција треба еднаш засекогаш да ја прекине срамната продажба на својата совест и чест на бугарските, на српските и на грчките пазари''; и

# ''широка внатрешна самоуправа на Македонија''.

Организацијата му била доверена на [[Александар Протогеров]] и полковникот [[Петар Дрвингов|Петар Д'рвингов]]. Тие, уште пред почетокот на војната, требало да навлезат во Османската држава, односно Македонија, со цел да развијат известувачка служба и во содејство со месното население да ја попречуваат мобилизацијата и концентрацијата на османските војски <ref> Виолета Аковска и Никола Жежов „ПРЕДАВСТВАТА И АТЕНТАТИТЕ ВО МАКЕДОНСКАТА ИСТОРИЈА“, Скопје, 2004.</ref>

Во почетокот на Првата балканска војна во [[Македонија]] биле формирани два српски четнички одреди, кои биле под српската Врховна команда: [[Козјачки одред|Козјачкиот]], кој дејствувал во реонот на [[Скопска Црна Гора]], па сесè до [[Крива Паланка]] со 11 чети, [[Прекувардарски одред|Прекувардарскиот]], кој се состоел од 16 чети;

Покрај Козјачкиот горски штаб кој станал главен за цела Македонија, биле создадени горски штабови за [[Порече]] и за [[Азот]]. Командант на Поречкиот штаб бил потпоручникот [[Милан Ковиниќ]], а во Азот, [[Милан Ѓокиќ]]. Со оглед на тоа дека Поречкиот и Азотскиот штаб формирале чети и во околиите на [[Кичево]] и на [[Дебар]], таа формација (16 чети) е наречена Прекувардарски одред. Составот на четите бил од 10 до 15 луѓе. Вкупната бројна состојба на четниците според формацискиот состав на двата одреда изнесувала околу 400 луѓе <ref>Македонска енциклопедија, МАНУ, Скопие, 2009 г., стр. 382-383.</ref>.

Дел од четите на ВМРО земале дирекно учество во [[Битка кај Куманово (Прва балканска војна)|битката кај Куманово]], а четата на [[Милан Ѓурлуков]] помогнала во освојувањето на преминот кон [[Прилеп]]. Костурската здужена чета која била составена од четите на [[Васил Чекаларов]], [[Христо Силјанов]] и [[Иван Попов]], по почетокот на воените дејствија, запонале со акција на потегот [[Лерин]] - [[Костур]] <ref>Македоно-одринското опълчение 1912-1913 г. Личен състав, Главно управление на архивите, 2006, стр. 580, 892.</ref>. Одредите на [[Петар Чаулев]], [[Христо Силјанов]] и други војводи, во [[Охридско]] заробиле стотина османлиски војници, а во [[Костурско]] 2 500 војници <ref>Гоцев, стр. 21-24.</ref>.

{{quote|'''Конечниот пораз на Турција нема да биде крај на балканската трагедија... Државите кои го основале Балканскиот сојуз почнале освојувачка војна за територии. И сосема е природно, кога ќе се земе во предвид световното ривалство помеѓу овие народи и нивниот ограничен менталитет, дека најкритичниот момент во развојот на случувањата јужно од Дунав ќе биде моментот кога сојузниците ќе треба да го поделат воениот плен... Под рушевините на европска Турција остана нов вулкан кој за секогаш ќе го тресе европскиот мир. Оваа ситуација не може да се излечи со полумерки и платонски интервенции. Европа има морална обврска да покаже огромна сила за на време да ги спречи надметнувањата и борбите кои го разоруваат балканскиот свет...'''|''Мискареа''|''Букурешт 20 март 1913'' <ref> Miscarea, Bukurest, 20. mart/ 2. april 1913.</ref>}}

Состаноците на Лондонската конференција на 18 април 1913 година <ref name="giza34">Гиза, [http://www.promacedonia.org/ag/ag_3_4.html 3.4. Лондонската конференция]</ref> биле обновени во услови на засилен анатгонизам меѓу балканските сојузници за распределбата на освоени османлиски територии. Во февруари и мај се случиле спорадични судири меѓу бугарските и грчките војници североисточно од [[Солун]]. Србија и Грција се подготвуваат за заедничка борба против Бугарија <ref>Саздов, Лалков, стр. 289.</ref><ref>Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_3_2.html 3.2.]</ref><ref name="mark44"/>. Во предвчерието на [[Втора балканска војна|Втората балканска војна]], британскиот министер за надворешни работи Едвард Греј поставил ултиматум за завршување на преговорите со [[Османлиската империја]] до крајот на месецов. Мировниот договор бил потпишан на 17 мај 1913 година во палатата ''"Сент Џејмс"'' <ref name="giza34"/>. Договорот ставил крај на војната помеѓу [[Османлиската империја]] и [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]]. Империјата се откажала од сите права на запад од линијата Мидија - Енос, Источна Тракија и од суверенитетот над островот Крит. Договорот гарантира создавањето на албанска држава, во која влегувал и Скадар. Други прашања - поделбата на Македонија, статусот на островите во Егејското Море, воените репарации, биле оставени отворени <ref name="mark44">Марков, [http://www.kroraina.com/knigi/gm_bw1/gm_4_4.html 4.4. Лондонският договор за мир]</ref><ref>Boeckh, стр. 54.</ref>.

{{quote|'''Сите поголеми места во новоослободените краишта беа полни со бедни, голи и боси, гладни и жедни сирачиња. Нивните хранители и бранители заминале во царската војска да се борат, а жените, старците и децата останаа без заштита и тие од страв ги оставија своите домови и се во нив, бегајќи во градовите верувајќи дека таму ќе најдат заштита. Гонети од глата, присилени се да просат за корка леб. И отука во новоослободените градови, човек неможе да мине низ улица, а да не му здосадат молбите на турските сираци, нешто да им подели. Еден офицер ми изнесува една ваква слика од Кавадарци: Кавадарци ги полни турските сирачиња кои умираат од глад. На еден агол седнал еден српски војник... на еден камен, во крилото зел две момчиња, Турчиња, еден на едното друг на другото колено, со двете раце ги прегрнал, во едната рака држи таин (војнички леб), а во другата нож. Со ножот го сече таинот, првиот залаг му го дава едното, другиот на другото Турче, а третиот го зема за себе. Јас застанав отсрана и срцето ме заболе, што при рака немам фотографски апарат, да ја сними оваа величествена слика на љубовта на српскиот војник кон децата на победениот непријател и неговото сочувство кон нивната несреќа '''|''Српски војник им помага на турските деца'' <ref>Балкански рат у слици и ријечи 12, 7. (20.) април 1913.</ref>}}

За загубите на [[Османлиска империја|Османлиската империја]] нема сигурни податоци. Нејзините загубите се проценуваат на околу 100 .000 или 340 .000 луѓе (вклучувајќи 225 .000 убиени, умрени од болести и ранети, околу 115 .000 заробени) <ref>Erickson, стр. 329.</ref>.

Првата балканска војна нанела голема штета врз жителите на областите низ кои поминале војниците. Во [[Тракија]] и [[Родопи]]те биле уништени голем број села (турски, грчки и бугарски) <ref>Георгиев, Трифонов, стр. 115-116, 128, 133.</ref><ref>Карнегиева анкета, [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/glava3_2.html стр. 117-120]</ref> . Од Лозенградскиот округ избегале околу 50 000 Турци. Десетици илјади Бугари биле принудени да побараат заштита во областите завземени од бугарската војска <ref>Трифонов, Тракия, [http://www.promacedonia.org/giliev/st/st_1_3.html стр. 32-34, 37]</ref>. Муслиманското население во Македонија било подложено на репресија од Македонците и од сојузничките војски, што довело до многу илјадни бегалски бранови кон поголемите градови ([[Скопје]], [[Битола]] и [[Солун]] ) и кон [[Мала Азија]] <ref>Карнегиева анкета, [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/glava2_1.html стр. 67-71], [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/glava4_1.html стр. 144]</ref>. Опустошувањата, прекинот на трговијата и репресијата врз мирното население, извршени и од двете завојувани страни, довеле до масовен глад во текот на зимата и пролетта 1913 година, кој ги зафатил Одринско, делови од Родопите и регионот на Ќумурџина <ref>Трифонов, Тракия, [http://www.promacedonia.org/giliev/st/st_1_3.html стр. 36]</ref><ref>Георгиев, Трифонов, стр. 115, 119, 122, 135;{{Br}}Карнегиева анкета, [http://www.kroraina.com/knigi/karnegi/glava3_1.html стр. 104-107]</ref>. Епидемијата на колера и дизентеријата ги одзеле животи на многу жители во [[Источна Тракија]] и [[Бугарија]] во есента 1912 година.

Победниците започнале политика на национална и верска асимилација во новоосвоените територии. Под раководството на Бугарската православна црква во јануари-февруари 1913 година биле покрстени илјадници помаци од [[Родопи]]те (вклучувајќи ги оние од старите предели на Царството Бугарија) и од [[Порече]] на [[Места]] и [[Струма]] во Македонија <ref>Георгиев, Трифонов, стр. 117-121, 126-131.</ref>. Албанците во Косово и Македонија, кои се спротиставиле на српските и црногорските војски, биле подложени на масовни колежи <ref>Hall, стр. 137-138.</ref>. Во [[Вардарска Македонија]] уште од есента 1912 година српските окупациски власти извршиле притисок врз Македонците да се изјаснуваат како Срби. Управувањето, утврдено од [[Обиди за возобновување и реосновање на ВМОРО|ВМОРО]] во [[Охрид]], [[Велес]] и други градови, било растурено, многу дејци на револуционерната организација биле уапсени или убиени. На гонења биле подложени и егзархиски свештеници и учители, на чие место дошле Срби. Егзархиските училишта биле затворени, а српските чети извршиле насилно разоружување на месните милиција, придружено со тепање и убиства. Грците во југозападна Македонија спроведуваат слична политика спрема Македонците <ref>Гоцев, стр. 30-35.</ref><ref>Гоцев, стр. 35-36.</ref>.

Сојузничкиот антагонизам околу [[Македонија]], довел до распаѓање на [[Балкански сојуз|Балканскиот сојуз]] веднаш по склучувањето на мирот со Османлиите. Напорите на Русија да ја исполни својата улогата на арбитер, определена со договорот меѓу Бугарија и Србија, пропаднал <ref>Саздов, Лалков, стр. 276, 290.</ref>. На 19 мај 1913 година (два дена по потпишувањето на Лондонскиот мир) бил склучен грчко-српскиот договор со кој двете страни ја гарантирал заедничка граница во Македонија, како и попречување на бугарските стремежи за промена на ''статус квото''. На 16 јуни, бугарската армија ги нападнала позициите на Србите и Грците со што започнала [[Втората балканска војна]] <ref>Стр. Димитров, стр. 344-346.</ref>.

|||<small>[[3 декември (настани)|3]]-[[24 декември (настани)|24 декември]]</small>||<small>[[Лондонска мировна конференција]]. Сојузниците ги побарале османлиските провинции во [[Европа]], западно од линијата Енос-Мидија и островот [[Крит]]. Портата предложила на [[Македонија]] да иѝ се даде автономија и одбила да ги остапи териториите. На [[Божиќ]], преставниците на Портата се повлекле од преговорите, меѓутоа големите сили извршиле притисок и барањето на балканските сојузници било прифатено. Било истакнато дека [[Албанија]] треба да стане независна држава.</small>

* [http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:savez-u-vozu Историјска библиотека:Савез склопљен у возу]

* [http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/feljtoni.120.html?item_id=798 1912. Први балкански рат („Вечерње новости“, фељтон, септембар 2012)]

* [http://www.srpskadijaspora.info/vest.asp?id=17159 Sto godina od Prvog Balkanskog rata]

* [http://www.politika.rs/rubrike/Tema-nedelje/Sto-godina-od-Prvog-Balkanskog-rata/Rat-je-dobijen-posle-nekoliko-sedmica.sr.html Рат је добијен после неколико седмица („Политика“, 7. октобар 2012)]

* [http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Knjeginja-Dolgorukova-lecila-Srbe.sr.html Књегиња Долгорукова лечила Србе („Политика“, 21. октобар 2012)]