|
'''Аристотел''' ({{lang-el|Αριστοτέλης}} ; 384 − 322 пне.)<ref>That these undisputed dates (the first half of the Olympiad year 384/383 BC, and in 322 shortly before the death of Demosthenes) are correct was shown already by [[August Boeckh]] (''Kleine Schriften'' VI 195); for further discussion, see [[Felix Jacoby]] on ''[[FGrHist]]'' 244 F 38. Ingemar Düring, ''Aristotle in the Ancient Biographical Tradition'', Göteborg, 1957, {{p.|253}}.</ref> бил [[Грци|грчки]] [[филозоф]] и научник роден во [[Античка Македонија|македонскиот]] град [[Стагир]], [[Халкидик]], на северната периферија на [[Класична Грција]]. Неговиот татко, [[Никомах (татко на Аристотел)|Никомах]], умрел додека Аристотел сè уште бил дете, за подоцна Проксен да биде негов старател.<ref>{{cite web |title=Biography of Aristotle |url=http://www.biography.com/people/aristotle-9188415?page=1#early-life |publisher=Biography.com |accessdate=12 March 2014}}</ref> На осумнаесет години, тој се придружил на [[Платонова Академија|Платоновата Академија]] во Атина и останал таму сè до неговата триесет и седма година (приближно 347 пне). Неговите дела покриваат многу теми меѓу кои се [[Физика (Аристотел)|физика]], [[биологија]], [[зоологија]], [[метафизика]], [[логика]], етика, [[естетика]], [[Поетика (Аристотел)|поезија]], театар, музика, [[реторика]], [[лингвистика]], политика и власт и го претставувааат првиот сеопфатен систем на [[Западна филозофија|Западната филозофија]]. Набрзо по смртта на Платон, Аристотел ја напуштил Атина и по барање на [[Филип II Македонски]], го подучувал [[Александар III Македонски|Александар Велики]] почнувајќи од 343 година пне.<ref name="philosophy1972">Bertrand Russell, ''A History of Western Philosophy'', Simon & Schuster, 1972.</ref> Според ''[[Енциклопедија Британика]]'', "Аристотел бил првиот вистински научник во историјата... [и] секој научник му должи."<ref>{{cite book |title=The Britannica Guide to the 100 Most Influential Scientists |publisher=Running Press |author=Encyclopædia Britannica |year=2008 |page=12 |isbn=978-0-7624-3421-3}}</ref>
{{Инфокутија философ
|region = Западна филозофија
|era = [[Античка филозофија]]
|image = Aristotle Altemps Inv8575.jpg
|caption = [[Мермер|Мермерна]] биста на Аристотел. Римска копија на [[Бронза|бронзен]] оригинал од [[Лизип]]. ~ 330 п.н.е. Наметката од алабастер е современа.
|name =Аристотел
|birth_date =384 п.н.е.<br />[[Стагира]], [[Халкидски сојуз]]
|death_date =322 п.н.е. (на возраст од 61 или 62 г.)<br />[[Евбеја]]
|nationality =
|school_tradition = [[перипатетичка школа]]<br />[[аристотелијанство]]
|main_interests = [[физика]], [[метафизика]], [[поезија]], [[драматургија]], [[музика]], [[реторика]], [[политика]], [[етика]], [[биологија]], [[зоологија]]
|notable_ideas = [[Аристотелова логика]], [[силогизам]], [[хиломорфизам]], [[За душата|теорија за душата]]
|influences = [[Парменид]], [[Сократ]], [[Платон]], [[Хераклит]], [[Демокрит]]
|influenced = Речиси врз цела [[западна филозофија]] по неговото време; [[Александар Македонски]], [[Авицена]], [[Авероес]], [[Мајмонид]], [[Алберт Велики]], [[Тома Аквински]], [[Дунс Скот]], [[Клавдиј Птоломеј]], [[Никола Коперник|Коперник]], [[Галилејо Галилеј]], најголем дел од [[исламска филозофија|исламската филозофија]], [[еврејска филозофија|еврејската филозофија]], [[христијанска филозофија|христијанската филозофија]], [[наука]] и други.
}}
{{Аристотелијанство}}
Подучувањето на Александар Велики му донело многу можности и изобилство на материјали. Тој основал библиотека во Лицеј која што овозможила печатење на стотици негови книги. Фактот дека Аристотел бил ученик на Платон придонел за неговите поранешни погледи за [[Платонизам|Платонизмот]], но по смртта на Платон, Аристотел се впуштил во емпиристичките студии и се пренасочил од Платонизмот кон [[Емпиризам|емпиризмот]].{{sfn|Barnes|2007|p=6}} Тој верувал дека сите човекови поими и целокупното нивно знаење строго произлегло од нивното [[восприемање]]. Аристотеловото гледиште за [[Природни науки|природните науки]] претставува основа на многу од неговите дела.
'''Аристотел''' (384 – 322 п.н.е.) — [[антика|антички]] [[Филозофија|филозоф]] и [[полихистор]], ученик на [[Платон]], а учител на [[Александар III Македонски]]. Се занимавал со мноштво предмети, како [[физика]], [[метафизика]], [[поезија]], [[драматургија]], [[музика]], [[логика]], [[реторика]], [[лингвистика]], [[политика]], [[етика]], [[биологија]] и [[зоологија]]. Заедно со [[Платон]] и [[Сократ]] (учителот на Платон), Аристотел е еден од најважните личности на [[Западна филозофија|западната филозофија]]. Неговите списи сочинуваат сеопфатен филозофски систем, кој вбројува филозофски дисциплини како: [[етика]], [[естетика]], [[логика]], [[наука]], [[политика]] и [[метафизика]].
Аристотеловото гледиште за [[Аристотелова физика|физичката наука]] длабоко влијаело за формирање на средновековната ученост. Влијанието постоело и во [[ренесанса]]та и не било систематски заменето сè до [[просветителство]]то и теориите како [[Класична механика|класичната механика]]. Некои од Аристотеловите зоологиски набљудувања, како што е хектокотилната (репродуктивна) рака на октоподот, не биле потврдени или одбиени сè до 19-ти век во модерната [[логика]].
Аристотеловите погледи на [[Аристотелова физика|природните науки]] придонеле кон обликување на средновековното учебникарство, а нивното влијание допрело и до [[ренесанса]]та, иако тие подоцна биле заменети со [[Класична механика|Њутновата физика]]. Во зоологијата, дел од неговите гледишта биле земени за вистинити дури во XIX. век. Неговите списи го содржат најраното формално проучување на логиката, кое во XIX. век го зазело обликот на современата [[формална логика]].
Во областа на метафизиката, [[аристотелијанство]]тоАристотелизмот ималодлабоко огромно влијаниевлијаел врз [[Јудеоеврејско-исламскиисламските филозофии (800–1400)|филозофско-теолошките размисли во исламскитефилозофски и еврејскитетеологиски традиции]]мисли воза периодотвреме на [[средниот век]], аи продолжуваподолжил да влијае врз [[Христијанска теологија|христијанската теологија]], особено врз [[схоластика|схоластичката]] традиција на католичката црква. Аристотел бил добро познат помеѓу средновековните исламскимуслимански интелектуалци и почитуван како 'المعلم„Првиот الأول'учител“ –({{lang-ar|{{big|المعلم „Учителот“الأول}}}}).
Неговата етика, иако секогаш влијателна, се здобила со голем интерес со современото доаѓање на етиката. Сите гледишта на Аристотеловата филозофија остануваат да бидат предмет на активно изучување и до денес. И покрај тоа што Аристотел напишал многу елегантни расправи и дијалози, [[Цицерон]] го опишал неговиот книжевен стил како „златна река“.<ref>{{cite web |last=Cicero |first=Marcus Tullius |quote=''veniet flumen orationis aureum fundens Aristoteles'' |title=Academica Priora |publisher= |date=106–43 BC |url=http://www2.cddc.vt.edu/gutenberg/1/4/9/7/14970/14970-h/14970-h.htm#BkII_119 |location=Book II, chapter XXXVIII, §119 |doi= |accessdate=25 January 2007}}</ref> Се смета дека само третина од неговиот труд е зачувана.<ref>[[Jonathan Barnes]], "Life and Work" in ''The Cambridge Companion to Aristotle'' (1995), {{p.|9}}.</ref>
Неговата етика преточена во современ етички јазик, е позната како [[доблесна етика]]. Сите аспекти од аристотеловата филозофија продолжуваат да бидат предмет на академско проучување и денес. Иако напишал мноштво трактати и дијалози ([[Кикерон]] го опишува неговиот стил на пишување како „река од злато“),<ref>{{cite web
| last =Cicero
| first =Marcus Tullius
| coauthors =
| title =flumen orationis aureum fundens Aristoteles
| work =Academica
| publisher =
| date =106 BC – 43 BC
| url =http://www2.cddc.vt.edu/gutenberg/1/4/9/7/14970/14970-h/14970-h.htm#BkII_119
| doi =
| accessdate =25 January 2007}}</ref> се смета дека најголем дел од неговите списи се изгубени и само една третина од неговите оригинални дела се денес преостанати.<ref>[[Jonathan Barnes]], "Life and Work" in ''The Cambridge Companion to Aristotle'' (1995), p. 9.</ref>
== Живот ==
Аристотел е роден во [[Стагира]] (подоцна [[Казанџи Маало]], меѓу [[Ново Село (Касандра)|Ново Село]] и [[Извор (Касандра)|Извор]], [[Мадемско]], [[Егејска Македонија]]). Татко му [[Никомах (татко на Аристотел)|Никомах]] бил личен лекар на македонскиот крал [[Аминта III]]. Подоцна, и Аристотел служел на македонскиот двор, но како воспитувач и учител на [[Александар Македонски]].
Во [[335 п.н.е.]] се враќа во [[Атина]] и формира своја школа наречена [[Ликеј]]. Со тоа тој и формално раскрстил со учењето на Платон, велејќи: „Платон ми е драг, но вистината подрага.“
Кон крајот на животот на Александар, Александар почнува да се сомнева во заговори против него и му се заканува на Аристотел во своите писма. Аристотел не го крие својот презир кон Александровите претензии да го сметаат за бог, па вториот го убива Аристотеловиот внук [[Калистен]] како предавник.
== Филозофија ==
Аристотел е ученик на Платон, но за разлика од него, Аристотел одбивал да признае какво и да е наднебесно царство на идеите. Општото и поединечното се во единство. Тој забележал, ако идеите се совршени и најубави, што со таквите идеи како ѓубре и сл., а ако идеите се сосредоточеност на [[битие]]то, што станува со негативните идеи, на пример, нечовекот? итн.
Аристотел ја определува [[филозофија]]та како [[наука]] за постојното како постојно ([[онтологија]]). Таа треба да го опише постојното независно од ваквите или онакви негови пројави, а потоа да го објасни.
За Аристотел сè што постои претставува единство на [[материја]] и [[форма]]. Меѓутоа, Аристотел апстрахира материја без форма или, како што тој ја вика прва материја. Таа е општ материјал од кој се гради сè. Кога првата материја на некој начин ќе се оформи тогаш се добива втора материја. Секоја втора материја (секое постојно), како единство на материја и форма, може да биде материја за некоја друга форма, на пример, [[глина]] за [[тула]], тула за [[куќа]], куќа за [[улица]], улица за [[град]] итн. Колку е пооформена некоја ствар, таа има помалку материја, а повеќе форма. Чистата форма е без материја. Таа форма е всушност [[Бог]], прв двигател, во исто време неподвижен двигател, зашто ако се движи не ќе биде прв, туку ќе има некој попрв од него кој ќе го движи што е противречно на прв двигател. Чистата форма е исполнета со некаква нематеријална содржина, имено со мисла која себеси се мисли. Аристотел смета дека познанието нужно почнува со сетилното восприемање, па преку претставување и искуство оди до научното познание. Меѓутоа, за да ја реши тешкотијата што се појави и кај мислителите пред Платон, имено онаа за единството на општото и поединечното, Аристотел направи скок: општото и нужно знаење, како што е научното, тој го става во врска со неподвижниот двигател (чистата форма, Бог) преку рационалната душа, која му е својствена само на [[човек]]от. А постои и растителна и анимална (животинска) душа, кои, за разлика од рационалната душа која е чисто духовна, се телесни, па зависат од состојбата на телото на растенијата и животните.
За Аристотел слободниот човек наоѓа врвна потврда на себеси во [[Политика|политичката]] дејност каде се здобива со слава и признанија, а најдобра форма на политичко водство е [[политеја]]та во која владеат најспособните и [[морал]]но најиздигнати граѓани од средниот слој на населението.
== Поврзано ==
* [[Органон]]
* [[Физика (Аристотел)]]
* [[Никомахова етика]]
* [[Аристотелијанство]]
== Наводи ==
{{рв|Aristotle}}
{{наводи}}
{{Нормативна контрола}}
[[Категорија:Аристотел| ]]
[[Категорија:Старогрчки филозофи]]
[[Категорија:Старомакедонски филозофи]]
[[Категорија:Егејци]]
|
