Старогрчка митологија: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
embed {{Нормативна контрола}} with wikidata information
Ред 73:
=== Грчки пантеон ===
[[Податотека:Olympians.jpg|мини|десно|200px|Дванаесетте олимписки богови од [[Николас-Андре Монсје|Монсје]], датира од [[18 век]].]]
Според класичната митолошка ера, по победата над Титаните биле потврдени новите богови и божества над земјата. Врховен грчки бог, кој живеел на планината [[Олимп]] бил [[Зевс]], бог на небото и громот. Бројот на главните богови на планината [[Олимп]] бил дванаесет. Сепак, се смета дека ограничувачкиот број дванаесет, бил наметнет од страна на посовремените истражувачи на митот.<ref name="Stoll8">H.W. Stoll, ''Religion and Mythology of the Greeks'', 8</ref>Освен Олимписките богови како главни, постоеле и други, како [[Пан (митологија)|Пан]], кој бил бог на пасиштата, и кој бил роден со нозинозе на коза. [[Нимфа|Нимфи]] биле убави женски божества кои живееле во природата. Постоеле нимфи на планините, на реките, на шумите, на изворите и на дрвјата. Најпозната нимфа била [[Ехо (митологија)|Ехо]]. Според митот за неа, таа била казнета од божицата [[Хера]] поради нејзиното лукавство. Ехо ја занимавала Хера со многу разговори, сѐ со цел да му овозможи на [[Зевс]] да им се додворува на другите нимфи. Кога Хера го открила тоа, ја казнила никогаш да не проговори, туку само да ги повторува звуците што ке ги слушне. Нејзиното име Ехо и денес го означува поимот одглас, што го слушаме кога сме во планините.
 
Покрај тоа, се појавувале и темни сили на подземјето, како на пример Еринии, кои биле богови на одмаздата. Според [[Еврипид]], нивниот број бил три, според [[Хомер]], само една. Според митот, тие биле родени од љубовта помеѓу [[Никта]] и Ереб. Тие биле обвинетообвинети за голем број на злосторства кои биле извршени врз нивните блиски роднини.<ref name="BrRel">{{cite encyclopedia|title=Greek Religion|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica|year=2002}}</ref>
 
Почитта кон олимписките богови била даванаоддавана во нивните храмови, кои биле градени од страна на [[Старите Грци]], и посветувани на истите.<ref name="Cashford174">J. Cashford, ''The Homeric Hymns'', vii</ref>. Во суштина, митовите и легендите во грчката митологија за боговите се мошне карактеристични по изглед. Ова се должи на тоа што, боговите биле опишани физички како човекот<ref name="Burkert182">W. Burkert, ''Greek Religion'', 182</ref>. Боговите имале голем број на неверојатни способности. Тие не можеле да се разболуваат, да умираат, или пак да бидат ранети, освен од некојстрана на друг бог. Олимписките богови исто така биле безсмрттнибесмрттни и не старееле, односно во секое нивно изобразување или опишување, тие се претставени вона една иста возраст.<ref name="Stoll4">H.W. Stoll, ''Religion and Mythology of the Greeks'', 4</ref> Поголемиот дел од боговите биле поврзани со одредени аспекти на смиотсамиот човечки живот, при своето делување. На пример, [[Афродита]] била божица на љубовта и убавината, [[Арес]] бил бог на војната, [[Хад]] бил богот на мртвите, и [[Атина]], божицата на мудроста и храброста.<ref name="Stoll20">H.W. Stoll, ''Religion and Mythology of the Greeks'', 20ff</ref>
 
Најголемиот број од храмовите биле посветувани само на одредени богови и божества. За тоа наНа кој најчестобог се посветувал еден храм, најмногу влијание имало местото каде се градел храмот. Според една легенда, помеѓу [[Атена]] и [[Посејдон]] се појавилјавил голем конфликт заво однос на тоа кој да биде заштитник на градот [[Атина]] и чие име да го носи градот. За да се реши спорот, тие се согласиле да направат поклон на градот, иа победата да ја понесе оној споредчиј кој поклонот бипоклон бил покорисен. Тогаш [[Посејдон]] удрил со својот тризабец и низ [[Акропол]]ските ѕидини започнала да тече вода. По ова, Атена удрила во земјата, и од земјата пораснало маслиново дрво. Кога останатите богоибогови ја виделе нејзината мудрост, ја прогласиле за победник. Затоа, според истата легенда денескаденес грчката престолнина е наречена токмупо споредбожицата тој настанАтена.
 
=== Ера на боговите и смртниците ===
[[Податотека:Tantalus Gioacchino Assereto circa1640s.jpg|мини|десно|250px|[[Тантал (митологија)|Тантал]] бил подложен на огромни маки.]]
Меѓу ерата во која боговите живееле сами и ерата во која божествените дела кај човекот биле ограничени, постоела и ера во која боговите и луѓето живееле заедно. Најпопуларниот вид на расказ, во кој се среќаваат богови и луѓе, во себе ги вклучуваат една смрттна жена од машки бог, која завршува со раѓањето на еден херој или полубог. Во некои случаи било и обратно, кога женско божество се соединувала со смртен маж. За ова најголем пример е дадено во [[Хомерова химна на Афродита|Хомеровата химна на Афродита]], каде божицата преспилапреспала со Анхис и го родила [[Енеј (митологија)|Енеј]]. Свадбата на [[Пелеј (митологија)|Пелеј]] и [[Тетида (митологија)|Тетида]] (родителите на [[Ахил]]) е друг таков мит. Според него, на свадбата на Пелеј и Тетида биле поканети сите богови и божици освен [[Ерида (митологија)|Ерида]] (божица на неслогата). Поради тога Ерида многу се налутила и непоканета отишла на свадбата и меѓу божиците фрлила златно јаболко на кое било напишано „''За најубавата''“. Божиците [[Хера]], [[Атина]] и [[Афродита]], сметајќи секоја дека е најубава, се фрлиле по јаболкото и се скарале. [[Зевс]] тогаш им наредил да одат кај младиот јунак [[Парис]], кој требал да пресуди која од нив е најубава. [[Хера]] му ветила оромно богатство и власт, [[Атина]] мудрост и слава, а [[Афродита]] му ја ветила најубавата жена. Парис тогаш ѝ го фрлил јаболкото на [[Афродита]]. Со нејзина помош Парис ја одвел Елена во [[Троја]] и тоа било причина за [[Тројанска војна|Тројанската војна]].
 
Други видови на раскази дале некои многу важни митови, како оние за [[Прометеј]] на пример или [[Тантал (митологија)|Тантал]]. Митот за [[Прометеј]] е познат по тоа што тој на луѓето им го дал огнот<ref>There is scholarly thought that man already had fire, and it was taken away by Zeus. Cf. [[Martin Litchfield West|M.L. West]] commentaries on Hesiod, W.J. Verdenius commentaries on Hesiod, and R. Lamberton's ''Hesiod'', pp.95–100.</ref>. Како син на титанот [[Јапет (митологија)|Јапет]], Прометеј го украл огнот од [[Олимп]] и им го дал на луѓето. Како казна, по заповед на [[Зевс]], бил заковен на една карпа во [[Кавказ]] и подложен на постојани маки. Секој ден кај него доаѓал орел<ref>[http://www.theoi.com/Ther/AetosKaukasios.html The Aetos Kaukasios (or Caucasian Eagle) in the Prometheus Myth]</ref>, и му го јадел црниот дроб, кој пак зараснувал во текот на ноќта<ref>The liver is one of the rare human organs to regenerate itself spontaneously in the case of [[lesion]].</ref>. Тие маки, продолжиле во текот на 30.000 години, за да на крајот биде спасен од страна на [[Херкулес]].<ref>[http://www.theoi.com/Text/HesiodTheogony.html Hesiod, ''Theogony'']</ref>
 
Според еден друг мит пак, за [[Тантал (митологија)|Тантал]], тој бил секогаш добредојден на трпезата на боговите во [[Олимп]]. Но еднаш, тој успеал да го украде [[нектар]]от од трпезата и да го даде на луѓето<ref>[[Pindar]], TFirst Olympian Ode.</ref>, а со тоа и им раскажал голем број на тајни на боговите<ref>Euripides, ''Orestes'', 10.</ref>. И не само ова, туку Тантал го убил својот син Пелопс, за да ја докаже својата божественост. Телото од својот син го исекол и го ставил на трпезата на боговите од [[Олимп]]. Но боговите, освен [[Деметра]], ја разбрале вистината, па по заповед на Зевс, деловите од телото биле повторно повратени и Пелопс повторно станал жив, а Тантал бил подложен на огромни маки во подземното царство (''танталови маки''). Тантал бил тешко казнет на вечни маки со жед и глад. Во долниот свет морал да стои во вода до грлото, но штом ќе се обидел да се напие, водата се повлекувала, а над главата му висело секакво овошје, но штом ќе се обидел да касне од него, тоа се повлекувало<ref>This detail was added to the myth by the painter [[Polygnotus]], according to [[Pausanias (geographer)|Pausanias]] (10.31.12), noted in Kerenyi 1959:61.</ref> .
 
=== Ера на хероите ===
Ред 96:
==== Херкул ====
 
Според митот, [[Херкулес]] бил син на [[Зевс]] и смрттната [[Алкамена]], внука на [[Персеј]].<ref name="BrHer">{{cite encyclopedia|title=Heracles|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica|year=2002}}</ref>Најпознат е по своите дванаесет херојски дела. На само осумнаесет години го направил своето прво херојско дело, убивајќи го [[Немејски лав|Немејскиот лав]]. Оваа задача на Херкул му била дадена од страна на царот [[Евристеј]]. Второто херојско дело е убивањето на [[Лернејска хидра|Лернејската хидра]] (тело на змија и девет глави на дракон), па следувале заловувањето на Керинската кошута и Еримантската дива свиња, заробувањето на Критски бик, убивањето на Стимфалиските птици, гопобедата победилна тројанскиот цар Диомед, гоземањето зелна коланот на Хиполита и.т.н.
Херкул учествувал во [[Тројанска војна|Тројанската војна]] на страната на [[Спарта]]нците. Херкул бил почитуван и во етрурската и римската митологија. Кај старите Римјани тој бил познат под името ''Херкелер'' или ''Хераклеис''<ref name="Burkert211">W. Burkert, ''Greek Religion'', 211</ref>. Во [[Италија]] му се поклонувале како бог на трговијата, а му биле носени и подароци за спасување на човештвото од разни видови опасности.<ref name="BrHer">{{cite encyclopedia|title=Heracles|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica|year=2002}}</ref>Легендите поврзани во врска со Херкул биле пренесени во [[Рим]] преку грчките колонии, бидејќи во [[6 век п.н.е.]] Херкул претставувал значаен сегмент во етрурскиот пантеон. И во римската и во [[етрурска митологија|етрурската митологија]], тој бил поистоветуван со богот на војната.<ref name="мит">Цермановиќ-Кузмановиќ, А. & [[Драгослав Срејовиќ|Срејовиќ, Д]]. 1992. Лексикон религија и митова. Савремена администрација. Београд.</ref>
Ред 103:
[[Податотека:Firenze-piazza signoria statue03.jpg|мини|десно|180px|Персеј со главата на Медуза]]
 
Друг позначаен херој од ова време биле [[Персеј (митологија)|Персеј]]. Како син на Зевс и [[Данаја (митологија)|Данаја]], тој извршил голем број на херојски дела, но најпознат е по убивањето на [[Медуза (митологија)|Медуза]] и спасувањето на [[Андромеда (митологија)|Андромеда]] од морското чудовиште, кое било испратено од [[Посејдон]] за да ја казни на царицата [[Касиопеја (митологија)|Касиопеја]], која тврдела дека нејзината ќерка била поубава од олимписките божици. По порачка на царот [[Полидект]], брат на Диктис, бил испратен да ја убие Медуза.<Ref>Аполодор, Митологиска библиотека, II, 4, 1</ref>За ова, тој добил најголема помош од страна на [[Хермес]] и [[Атина]]. За да и ја исече главата на Медуза, Персеј морал да внимава таа да не го претвори во камен. Медузата била една од трите [[горгони]] во грчката митологија. Таа имала змии наместо коса и заби како на вепар. По отсекувањето на нејзината глава, од крвта настанал крилатиот коњ - [[Пегаз (митологија)|Пегаз]] .
 
==== Други херои ====
 
Други митови поврзани од ова време се митот за [[Пандора (митологија)|Пандора]] и нејзината радозналост, за [[Ендимион]], [[Адонис]], момчето [[Кипарис]], ткајачката [[Арахна]], кралот [[Мида]], [[Аталанта]] и [[Хипомен]], [[Ганимед]], [[Пигмалион]], [[Ифис]], [[Фаетон]], [[Аретуса]], [[Ниоба]], [[Нарцис]] и [[Ехо]], [[Девкалион]] и [[Пира]], од кои произлегла [[Хелен (митологија)|Хелен]], кој денеска се смета какоза татко на сите [[Грци]], митот за [[Тесеј]], [[Белерофонт]] и.т.н. Смртта на хероите исто така била честа тема на овие рани херојски митови.<ref>G.S. Kirk, ''Myth'', 183</ref>
 
==== Аргонаути ====
 
[[Аргонаути]]те претставувале група на херои кои во годините пред Тројанската војна, заедно со [[Јасон (митологија)|Јасон]] заминувале за да пронајдат [[Златно руно|Златното руно]]. Јасон собрал голема група од херои и го изградил бродот Арго. Хероите од тоа дело биле наречени Аргонаути<ref>Аполодор, I 9, 16</ref>Дел од тие херои биле [[Орфеј]], [[Херкул]], [[Кастор]] и [[Полидевк]], Аталанта и.т.н. Според некои податоци, нивниот број изнесувал околу 60 души.
 
=== Тројанска војна ===
Ред 131:
{{Главна|Одисеја}}
 
Тројанскиот период го вклучува и талкањето на [[Одисеј]] по светот. Ова е опишано во хомеровата [[Одисеја]]<ref name="HeliosTr">{{cite encyclopedia|title=Trojan War|encyclopedia=Encyclopaedia The Helios|year=1952}}</ref>. Одисеја го опишува враќањето на Одисеј во родната му [[Итака]], по крајот на Тројанската војна, како и случувањата со неговата сакана сопруга [[Пенелопа]] и неговиот син [[Телемах]], (која и покрај толку години му останала верна на својот сопруг) и нивниот син [[Телемах]]. ТоаПатувањето патувањена Одисеј траело околу дваесетдвадесет години, но во поемата се опишани само последните триесетина денови од тоа патувањепатувањето. Кога Одисеј се вратил на островот, тој успеал да си ја поврати власта во кралството, бидејќи истата му била зазеденазаземена од страна на просјаците. По пристигнувањето на островот, [[Одисеј]] бил познаенпрепознаен само од неговотосвоето куче. Идентитетот на Одисеј бил скриен со помош на [[Атена]], која го претворила во старец. Својот идентитет Одисеј го докажал повторно со помошта на [[Атена]], успевајќи да ја затекнезатегне стрелата од својот лак. На крајот, со истата таа стрела, тој со помош на Телемах ги убил сите оние кои пртходно му го зазеле кралството.
 
Тројанската војна претставувала голема инспирација на старогрчките уметници при нивното делување. Уметничките дела кои датираат од тој период ја покажуваат важноста на тројанскиот циклус за старогрчката цивилизација.<ref name="HeliosTr" />Овој митолошки период од Тројанската војна бил инспирација и наза голем број на уметници и поети од [[Западна Европа]].
 
== Грчките и Римскитеримските концепции на митот ==
 
Митологијата била во центарот на секојдневниот живот на [[Античка Грција]].<ref name="Johnson15">Albala-Johnson-Johnson, ''Understanding the Odyssey'', 15</ref> Грците денеска таа т.н. старогрчка митологија ја сметаат како дел од нивната историја. Старите Грци митовите ги користиле за да го објаснат настанувањето на светот, да ги објаснат различните природни појави, културни варијации, традиционалните непријателства и, пријателства и слично.
 
== Филозофија и мит ==
Ред 151:
[[Податотека:IngresJupiterAndThetis.jpg|thumbnail|right|180px|Јупитер, крал на боговите.]]
 
Римската митологија била главно заснована на грчката и [[Етрурска митологија|етрурската митологија]]. Во раната историја на [[Римска република|Римската Република]] биле увезени странски богови, особено од [[Грција]], кои извршиле големо културно влијание врз Римјаните. Покрај ова, Римјаните ги поврзувале нивнитесвоите домашни божества со грчките богови и божици. Како што римјаните сè повеќе контактирале со Грците, влијанието на грчката религија започнало сè повеќе да се чувствува. Старите римски богови се поистоветувале, а некогаш и синкретизирале со грчки богови. Така [[Јупитер (бог)|Јупитер]] бил сметан за исто што и [[Зевс]]. [[Марс (бог)|Марс]] за [[Арес]] и [[Нептун (бог)|Нептун]] за [[Посејдон]]<ref name="Gale88">M.R. Gale, ''Myth and Poetry in Lucretius'', 88</ref>. Се разбира, вистината е дека Јупитер имал изразени италски особини кои Зевс ги немал, и Јунона ја задржала нејзината етрурска воздржаност исто толку колку што примила од [[Хера]]. Грешка е да се мисли дека римските богови тотално се асимилирале со грчките, иако тие навистина биле поврзувани со нив. Пренесувањето на антропоморфните особини од грчките на римските богови, и распространетоста на грчката философија меѓу образуваните римјани, донеле сè поголемо запоставување на старите обичаи. Во [[1 век п.н.е.]] религиозната важност на старите свештенички функции рапидно се намалила, иако нивното граѓанско и политичко значење останало големо. Римската религија за време на царството имала тенденција да се концентрира на царската власт; неколку императори биле водигнати до степен на божество по нивната смрт.
 
Главната причина за забрана или уништување на римската или грчката митологија е ширењето на [[христијанство]]то.