Наполеон Бонапарт: Разлика помеѓу преработките

|cor-type=franceФранција

|death_place=[[Лонгвуд (Света Елена)|Лонгвуд]], [[Света Елена (остров)|Света Елена]] ([[Британска империјаИмперија]])

'''Наполеон Бонапарт''' ({{lang-fr|Napoléon Bonaparte}}, {{роден на|15|август|1769}} - {{починал на|5|мај|1821}}) — [[Франција|француски]] император, основоположник на многу реформи на [[Француска Револуција|Француската Револуција]]. Тој е еден од најголемите воени генијалци во [[XIX век]]; ја освоил цела [[Западна Европа]] и [[Египет]], додека воведувал реформи во овие нови територии, цело време им гарантирал слобода на народотнародите и дека ќе го подобри начинот на живеење. Тој самиот се крунисал за император на Франција во [[1804]] година и вовел реформи очекувајќи да го обедини незадоволниот народ. Неколку од Наполеоновите реформи се во употреба и денес.

Наполеон e роден на [[15 август]] [[1769]] г. во [[Ајачо]], на [[остров]]от [[Корзика]] и e крстен како Наполеонe ди Бонапарте (во Франција неговото име станало Наполеон Бонапарт<ref>''Napoléon 1^er, Empereur des Français''</ref>). Тој е второто дете (од осумте деца) на Карло (ЧарлсШарл) Бонапарт и Летиција Рамолино Бонапарт, и двајцата од повисоката Корзискокорзиканско-Италијанскаиталијанска класа. Но, Наполеон никогаш не бил професионален војник. Карло бил адвокат кој се борел за Корзијскатакорзиканската независност, но откако Французите го освоиле островот во [[1768]], тој служел како обвинител и судија, и влегол во Францускатафранцуската аристократија како гроф. За време на влијанието на татко му, Наполеон се изучувал на трошок на кралот [[Луј XVI]], во Брине и Военото Училиштеучилиште, во [[Париз]]. Наполеон матурирал во [[1785]], на возраст од 16 години, и се приклучил на артилеријата како втор наредник.

Пред започнувањето на [[Француска Револуцијареволуција|Револуцијатареволуцијата]], тој станал полковникпоручник ([[1791]]) во КорзијскатаКорзиканската национална гарда. Во [[1793]], Корзика се декларирала како независна, а Бонапарт, Францускифранцуски патриот и Републиканецрепубликанец, побегнал во [[Франција]] со неговотосвоето семејство. Тој бил унапреден во [[капетан]], за опседнувањето на армијата на Тулун, врз основа на тоа [[морнарица]]та, потпомогната од Британската флота,

[[Жозефина де Боарне]], првата жена на Наполеон предизвикала револт во републиката. Заменувајќи го повредениот генерал на артилеријата, тој со голема војска ја истерал Британската флота од пристаништето, а Тулун паднал. Како резултат, Бонапарт бил промовиран како бригаден генерал на бригада на возраст од 25 години. Во [[1795]], тој гоја зачувал револуционернотореволуционерната управителствоуправа со разделување на бунтовничките толпи во [[Париз]]. Во [[1796]] тој се оженил со [[Жозефина де Боарне]], вдовица на аристократ, кој бил гилотирангилотиниран во Револуцијата, и мајка на две деца.

Умрел на 5 мај 1821 година.

Во август [[1798]] Француската флота под контрола на вице Адмиралотвицеадмиралот Франсоа Пол Бруе де Агаилие била разбиена од малата Британскабританска армада преводенапредводена од [[Хорацио Нелсон]] во битката кај Нил, кај местото [[Абу Оир Бај]] во [[Египет]]. Разбивањето го пропуштил Бонапарт, кој ја предводел експедицијата, а бил оставен во Египет. Во истовремеисто време разрушувањето на Францускатафранцуската флота ја гарантирало поморската власт на Британците на [[Средоземното Море]].

[[Податотека:Europe map Napoleon 1811.png|мини|250п|десно|Империјата на Наполеон во 1811 година (Франција е прикажана со темно-синатемносина, а земјите-сателитесателити со светло-синасветлосина боја)]]

Исто така во [[1796]], Бонапарт бил ставен за командант на Францускатафранцуската армија во [[Италија]]. Неговата моќ и популарност во [[Франција]] го заплашиле Директориумот (тогашната [[влада]]), па затоа во [[1798]] година го упатиле во [[Египет]] каде што требало да ја попречи британската трговија со [[Индија]]. Но, оваа акција била осуетена со Нелсоновата победа кај утоката на [[Нил]]. Тој победил четири Австријскиавстриски генерали последователно, секој со супериорна надмоќност, и ги принудил [[Австрија]] и нејзините покраини да склучат мир. Склучил договор со [[Кампо Формио]] подсо услов да Франција сида ја чувазадржи завладеаната територија. Во северна Италија тој ја пронашол Кизалпинската (Италијанска) Република (подоцна позната како кралствотоКралството на Италија) и си ја засилил својата позиција во Франција со праќањето на милиони франци како богатство за владата. Во [[1798]], за да ја спречи трговијата на Британците со Истокот, тој водел експедиција на [[Отоманска Империја|Отоманскиототоманскиот]] Египет, кој го освоил. Неговата флота била уништена од Британскиотбританскиот Адмираладмирал [[Хорацио Нелсон]], без негово присуство. Без размислување тој вовел реформи во eгипетските права и закони, укинувајќи го [[ропство]]то и [[феудализам|феудализмот]] со гаранција за основните права. Француските образовани луѓе тој ги водел со себе на почетокот на научното учење за старата Египетскаегипетска историја. Во [[1799]] тој не успеал да ја освои [[Сирија]], но победил во една битка над Отоманците во Абу Оир (Абукир). На Франција, меѓувременово меѓувреме, и се спротиставуваласпротивставувала нова коалиција; [[Австрија]], [[Русија]], и помалку моќната подршкаподдршка од [[Британија]].

Бонапарт, не толку скромно, решил да ја остави својата армија и се вратил назад да ја спаси Франција. Во [[Париз]], тој се вклучил во заговорот против владата. Во државниот удар на 9-10 ноември, 1799 тој и неговите колеги ја преземалепрезеле власта и установиле нов режим - [[Конзулат]]от. По негово уредување, Бонапарт, како прв конзул, имал речиси [[диктаторство|диктаторска]] сила. Уредувањето било променето во [[1802]] година за Бонапарт цел да живот биде конзул и во [[1804]] година се прогласипрогласил за [[император]]. Секоја промена што ја вршел добивал голема согласност од избирачкото тело. Во [[1800]] година тој ја осигурал својата власт со преминувањето на [[Алпи]]те и разбивајќи ги Австријците кај [[Маренџо]]. Потоа тој преговарал за европски мир што ја установува реката [[Рајна (река)|Рајна]] за источна граница на Франција. Исто така се согласувал со [[папа]]та (Конкорд од 1801 година), што придонело Французите да имаат домашна спокојност и да ја прекинат расправијата со Римската [[Католичкакатоличка црква]] за време на Револуцијата. Во Франција, администрацијата била обновена, внатрешниот систем бил упростен, а сите училишта биле под централна власт. Француските закони биле стандардизирани со Наполеоновиот кодекс, или народен кодекс, и уште шест кодекси. Тие ги гарантирале правата и слободата од Револуцијата, вклучувајќи рамноправност меѓупред законот и слобода во религијата.

Во aприл [[1803]] година, [[Британија]], испровоцирана од агресивното однесување на Наполеон, ја продолжила војната на море. Две години подоцна [[Русија]] и [[Австрија]] се придружиле на Британија во нова коалиција. Наполеон тогаш ги оставил своите планови да завладее со Англија и ги насочил своите сили кон Австроавстро-Рускитеруските трупи, победувајќи ги кај [[Аустерлиц]] на [[2 декември]] [[1805]] година. Во [[1806]] година го заземалзазел кралството [[Наполи]] и го правиза крал го поставил својот постар брат Жозеф, ја конвертира ХоландскаХоландската Република во кралство за неговиот брат Луј, и ја установил Конфедерацијата на Рајна (повеќето германски покраини) со која што тој управувал. [[Прусија]] тогаш стапила во сојуз со Русија и ја нападнале конфедерацијата. Наполеон ги разрушил Прускитепруските трупи кај [[Сена]] и Ауерштед (1806) и Рускитеруските трупи кај Фриланд. Во Тилсит (јули 1807), Наполеон направил сојуз со цар Александар и значително ги намалил границите на Прусија. Тој уште направил и помали државички во својата империја: кралството [[Вестфалија]] за неговиот брат Жером, војводството Варшава и др.

Наполеон во меѓувреме го утврдил Континенталниотконтиненталниот систем, француско наметнување на блокада во Европа против британските добра, создаден за да банкротираат, како што тој ги нарекувал “нацијата„нацијата на дуќанџиите”. Во 1807 година Наполеон ја освоил [[Португалија]]. Во [[1808]] година неговиот брат Жозеф го направил крал на [[Шпанија]] и доделувајќиму го доделил [[Неапол]] на неговиот зет, [[Жоашен Мира]]. По пристигнувањето во Шпанија Жозеф наишол на отпор, кој бил познат како [[Полуостровски војни]]. Наполеон кратко учествувал и постигнал победи, но по неговото заминување борбите продолжиле уште пет години, со Британскатабританската поддршка на шпанската армија и герилите. Полуостровските војни ја чинеле Франција 300.000 несреќни случаи, неискажана сума на пари и придонеле за евентуалното слабнење на наполеоноватаНаполеоновата империја.

Во [[1809]] година Наполеон ги победил Австријците кај Ваграм, припојувајќи ги и [[Илирија|илирските]] покраини (сега делови од [[Словенија]], [[Хрватска]], [[Босна и Херцеговина]], [[Србија]] и [[Црна Гора]]), а воедно ги укинал и папските земји. Исто така, се разведелразвел со Жозефина и во [[1810]] година се оженил со надвојвотката [[Марија Луиза]], ќерка на австрискиот император. Според поврзувањето на неговата династија со старите правила во [[Европа]] тој се надевал дека неговиот син, кој се родил набргу во [[1811]] година, ќе биде со поголемо задоволство прифатен од афирмираните монаси. Во [[1810]] година, неговата империја го добила своето најголемо ширење со завледејувањетозавладувањето на [[Бремен]], Либек и други делови од [[Северна Германија]], заедно со кралството на [[Холандија]], следејќи ја силната абдикација на Луј Бонапарт.

Битката кај [[Аустерлиц]] е една од најдобрите воени судири предводена од Наполеон. Се одвивала на местото близу селото Аустерлиц (сега Славков, [[Чешка Република]]) на [[2 декември]] [[1805]] година, меѓу француската војска од околу 68.000 и австро-руската војска околу 90.000. Некои ја нарекуваат „битката на тројцата императори”, бидејќи Наполеон, Францис I од Австрија и Александар I од Русија биле присутни на бојното болеполе.

Наполеон напредувал сè до Брно во крајот на ноември и тогаш се повлекол на неколку милји, надевајќи се дека рускиот командант, принцот [[Михаил Иларионович Кутузов]], ќе се обиде да го нападне, да му ја нападне страничната линија и дека ќе му ја пресече неговата линија на повлекување кон [[Виена]]. Антифранцуските сојузници тогаш го зазеле полето Процен западно од Аустерлиц, а на [[2 декември]] Русите успеале да го нападнат десното крило на војската на Наполеон, како што и се надевал. Овој напад и уште еден од Австријците на левото крило биле одбиени. Од оваа гледна точка, Наполеон ја испратил неговата центарнацентрална сила, под команда на маршалот НиколасНикола СоултСулт, против сојузничкиот центар, кој бил слаб за да ги издржи страничните потези. По жестоката борба, Французите ја разбиле австриската и руската борбена линија и ја комплетирале маршутатамаршрутата. Французите изгубиле 9.000 луѓе, а сојузниците околу 25.000. Како резултат од оваа победа тројната коалиција против Наполеон се распаднала.

Битката кај [[Маренџо]], е победата на Наполеон Бонапарт над австријскатаавстриската армија во Војната на Првата коалиција ([[1792]] - [[1801]]). Пролетта [[1800]] година, Бонапарт, првиот конзул на Француската Репубика, предводел офанзива против австријцитеАвстријците, кои ја окупирале Северна Италија. На 14 јуни, австријскиотавстрискиот генерал Михаил вонфон Мелас со војска од околу 30 .000 војници и стотина топови, го нападнале Наполеон кај Маренџо, северно од [[ЃеноваЏенова]]. Бонапарт, кој имал само 19.000 војници и 14 топа, бил принуден да се повлече. Мелас не успеал да ја продолжи неговата предност и французитеФранцузите по добивањето на засилување, контранападнале и победиле. Тоа била прва од серијата победи на Французите што довело до крајотзавршување на војната, следната година.

Битката кај [[Лајпциг]], наречена ''биткаБитка на нациите'', била одлучувачкиот судир на француската армија на Наполеон, со оние на [[Австрија]], [[Прусија]], [[Русија]] и [[Шведска]], водена од 16-19 oктомври, 1813 година, кај Лајпциг, [[Германија]]. Исплашен од коалицијата со загубата на виталната комуникација низ градот, Наполеон го чекал нападот на 16 октомври, но наредните денови на коалицијата, која била со огромна супериорност во однос на силата, иѝ се приклучиле новодојдени сили. Нападот започнал на 18 oктомври и рано изутрината во наредниот ден, по девет часа борба, Наполеон наредил повлекување преку реката Вајсе Елстер. Во конфузијата, мостот на реката се кренал предвремено, пред да заврши повлекувањето, оставајќи 30.000 француски војници да бидат земени во притвор во градот. Последиците на двете страни се проценети меѓу 90.000 и 120.000 жртви. Сепак битката кај Лајпциг ефективно ја елиминиралелиминирала наполеоноватаНаполеоновата моќ источно од Конфедерацијата на Рајна.

[[Феудализам|Феудализмот]] и искористувањето на селаните со владеењето на Наполеон биле искоренети и била воспоставена слобода на религијата (освен во Шпанија). На секоја земја и бил дозволен [[устав]] и [[парламент]] со закон. Бил доведенвоведен француски систем на администрација и правосудство. Школите биле ставени под централна администрација, а јавните школи биле во замисла. Високото образование било отворено за сите оние кои ќе се квалификуваат, без разлика на класа или религија. Секоја држава имала академија за промовирање на науките и уметностите. Плати биле обезбедени за еминентни образовани луѓе, особено за научниците. Уставната влада останала само ветување, но се реализирал голем напредок и зголемена ефикасност.

Дури по падот на Наполеон, народите на Европа почнале да ги ценат бенифициитебенефициите кои неговиот систем им ги овозможувал.

Во [[1812]] година, Наполеон, чие сојузништво со Александар I пропаднало, лансирал инвазија на [[Русија]]. Напаѓачката армија располагала со околу 530.000 луѓе и 1.000 топови. Наполеоновата војска успеала да навлезе во [[Москва]], која ја напуштиле руските единици и голем дел од цивилното население. Наместо мир, напаѓачите доживеале отпор и зимското невреме сосема ги уништило. Кампањата завршила во катастрофално повлекување од [[Москва]] во 1813 година.

По повлекувањето од Русија, цела Европа се здружила против Наполеон. Иако тој брилијантно се спротиставувалспротивставувал, сепак, шанситенемал биленикакви невозможнишанси на успех.

Во април [[1814]] година, неговите маршали одбиле да продолжат со отпорот. Откако сојузниците го одбиле неговото доброволно симнување од тронот во корист на неговиот син, Наполеон безусловно абдицирал и бил прогонет на медитеранскиот остров Елба. Марија Луиза и неговиот син биле ставени во притвор на нејзиниот татко, императорот на Австрија. Наполеон никогаш повеќе не ги видел.

Наполеон сепак успеал да направи драматично враќање. Во март 1815 година, тој побегнал од Елба, стасал до Франција и ги придобил силите испратени да го заробат. Во Париз, тој донел нов, подемократски устав и неговите ветерани од претходните битки го поддржале. Наполеон барал мир од сојузниците, но тие го одбиле, па тој нападнал прв. Резултатот бил пораз во [[Битката кај Ватерло]], Белгија, на 18 јуни 1815 година.

По поразот кај Ватерло, во Париз, толпите го молеле да продолжи со борбата, но политичарите не му пружиле поддршка. Наполеон побегнал во РокфортРошфор, каде му се предал на капетанот на англискиот воен брод Белерефон.

Наполеон ја потпишал својата втора абдикација на [[22 јуни]]; на [[28 јуни]] кралот [[Луј XVIII]] бил повратенвратен на францускиот трон, со што завршиле т.н. [[Сто дена]]. Британските власти го прифатиле предавањето на поранешниот император на 15 јули; подоцна бил протеран на островот [[Света Елена (остров)|Света Елена]]. Толку бил голем поразот на Наполеон, што [[Ватерло]] останал како синоним за огромен пораз.

Причината за смртсмртта на Наполеон била оспорувана во бројни прилики и контроверзноста останува до ден -денес. Франческо Анотомарки, докторот на Наполеон, како причина за смртта на Наполеон наведува [[рак (болест)|рак]] на стомакот. Во [[1955]], во дневникот на Луис Мархенд, во значајна улога се појавува собарот на Наполеон. Неговите описи за Наполеон неколку месеци пред неговата смрт, остави многу заклучоци, но најмногу забележливите Стен Форшвуд и Бен Вајдер заклучиле дека тој е убиен со труење од [[арсен]]. Арсенот во тоа време се употребувал како отров кој не се забележува. Арсенот, исто така, се употребувал во тапети, како зелен пигмент, а се употребувал и во [[медицина]]та. Во [[2001]] година Паскал Кинц, од стразбурскиотстразбуршкиот судски институт во Франција, дал истражување за арсенската теорија со проучување на стадиумите на арсенот најдени во косата на Наполеон: тие биле 7-38 пати поголеми од нормалните.

Сечењето на коса во мали сегментсегменти иии анализирањето на секој сегмент поединечно доведува до тврдење за постоење на арсен во телото. Овие анализи од косата на Наполеон сугерираат на тоа дека големи, но не наеднаш дози биле конзумираниконсумирани во одреден интервал. Арсенот го ослабувал Наполеон и останувал во неговиот систем. Поскорашните анализи во журналот ''„Science et vie”'' покажуваат за зголемени концентрации од арсен, кои биле пронајдени во влакната на Наполеон и за кои се смета дека биле земени од 1805, 1814 и 1821 година. Главниот истражувач Иван Рикордел објавил статија дека ако арсенот е причинипричина за смртсмртта, Наполеон ќе умрел години порано. Арсенот во тоа време се употребувал како третман против [[сифилис]]. Овие откритија водат кон шпекулацишпекулации дека можеби и Наполеон страдал од таа болест. Лекарскиот режим на Наполеон од неговите доктори бил третман со антимониум калиум титрид и доза од 600mg жива хлорид за да ги намали неговите болки во деновите пред неговата смрт. Група од истражувачи од Сан Франциско шпекулирале дека неговиот третман доведува до негова смрт со предизвикување на сериозни недостатоци на калиум.

Во мај [[2005]] година, тим од швајцарски лекари тврделе дека причиннапричина за смртсмртта на Наполеон бил рак во стомакот, која е истата причина за смртсмртта и на неговиот татко. Неколку судски извештаи тврделе дека Наполеон пред да умре тежел 76 килограми, а година порано тој тежел отприлика 91 килограм, потврдувајќи го резултатот на аутопсијата на Анто Марки. Тим од лекари од универзитетот Монт-тер-Спертоли, предводени од професор Вионди, ги потвредилепотврдиле овие претпоставки. Во октомври 2005 година, се појавува ненадејно доцументдокумент во Шкотска кој претставува документ за аутопсија, кој повторно го потврдува Анто Марки. Поскорашните анализи од етимологија и патологија, тврдат дека болеста на Наполеон била рак на [[желудник]]от.

Наполеоновото влијание во [[Франција]] се забележува дури и денес. Спомени од него има насекаде низ Париз, посебно [[триумфална порта|триумфалнатаТриумфалната порта]] и центарот на градот кој биле изградени да ги одбележуваат сите негови победи. Исто така, државниот закон се нарекува кодексот на Наполеон, а и административниот и судскиот систем главно потекнуваат од Наполеон. Наполеоновите радикални реформи во сите делови на Европа и ја подготвувале земјата за револуција.

Во [[1806]] Наполеон Бонапарт, императорот на Франција ја започнува конструкцијата на триумфалнатаТриумфалната порта како спомен за неговите победи.

Триумфалната порта е висока 50м50 м и широка 45м45 м и се наоѓа во западниот дел на ШанЕлисејските Селизеполиња, во Париз. На ѕидовите од портата се испишани имињата на наполеоновитеНаполеоновите генерали и неговите победи.

Наполеон бил отмен човек, никогаш сигурен, никогаш задоволен. „Моќта е мојата господарка” велел тој. Тој знаел да биде шармантен, но посебно се ценела неговата лојалност кон својата фамилија и кон неговите постари соработници. Не дозволувал никому да му се меша во работата. Наполеон бил понекогаш тиран но секогаш со голем авторитет, и еден кој верувал во водење на власта со мандат на народот. Тој бил голем просветен монарх, голем генијалец кој ги променил француските институции и се обидел да направи реформацииреформи во сите институции во Европа. Тој се обидел на Европа да иѝ подари постојан закон. Наполеон бил голем стратешки генијалец. Во Света Елена тој рекол „Ватерло ќе ги избрише спомените од сите мои победи“. Тој не бил во право, за добро или за лошо, тој е најзапаметен како генерал, а не по неговата напредна власт, и со право е наречен Наполеон Велики.

Култот за Наполеон како „човек од судбината” започнало уште одво времето на неговиот живот. Всушност тој неговиот култ го започнал за време на неговата прва италијанска кампања со систематско публицирање на неговите победи. Како прв конзул и император ги повикува најдобрите писатели, артисти и уметници да ги величатвеличаат неговите дела и придонел доза градење на култот во кој самиот се претставува како најголемата слава на Франција. Тој главно ја започнал револуцијата во Франција и понудил бенефиции кон Европа. Неговата цел била да ги пронајде европските држави “федерации„федерации од слободни луѓе”. Како и да е, тој станува херој на [[Франција]] и маченик на светот. Во [[1840]] неговите постанкиостанки биле вратени во Париз на барање од кралот [[Луј Филип]] и биле погребани со голема помпезност и церемонија.

* Во [[1793]] година тој имал инструментална улога во француското разбивање на [[Велика Британија|британцитеБританците]] кај Тулон, по што тој бил промовиран во титула генерал-бригадир генерал.

* На 9-10 Ноемвриноември, [[1799]] година бил пренасочен од француската влада и станал првиот конзул на покраинската влада.

* На [[18 мај]] [[1804]] година ја установил Франција како [[империја]] со него како император.

* На [[2 декември]], [[1805]] година ги предводел француските трупи во победата нанад австријскитеавстриските и руските армии кај Аустерлиц (сега Славков, Реп.Република Чешка).

* Во [[1808]] година завладеал со [[Шпанија]] и го прокламиралпрогласил својот брат ЈозефЖозеф за крал, допирајќи до шест годишнитешестгодишните полуостровскиПолуостровски војни.

* Во [[1812]] година завладеал со [[Русија]], но бил принуден да ја отстапи по губењето на речиси 4/5 од својата армија.

* На [[11 април]] [[1814]] година бил принуден да го напушти престолот безусловно, откако коалицијата на европските земји го освоиле Париз, и бил пренесен како затвореник на островот Елба.

* На [[20 март]] [[1815]] година тој се враќа во Париз, откако претходно успеал да избега од Елба, и уште еднаш самиот се прогласил за император.

* На [[18 јуни]] [[1815]] година бил поразен за време на финалната битка кај [[Ватерло]].

* На [[22 јуни]] [[1815]] година повторно го напуштил престолот и бил пренесен како затвореник на островот [[Света Елена]].