Ханс Кристијан Ерстед: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
Нова содржина |
||
Ред 1:
{{Infobox scientist
|name = Ханс Кристијан Ерстед
|image = Hans Christian Ørsted daguerreotype.jpg
|image_size =
|caption =
|birth_date = {{birth date|df=yes|1777|8|14}} |
|birth_place = [[Рудкебинг]],
|death_date = {{death date and age|df=yes|1851|3|9|1777|8|14}}
|death_place = [[Копенхаген]], Данска
|residence =
|citizenship =
|nationality =
|ethnicity =
|field = [[физика]], [[хемија]]
|work_institutions = [[Универзитетот во Копенхаген]]
|alma_mater = [[Универзитетот во Копенхаген]] ([[доктор]]) (1799)<ref>http://www.rare-earth-magnets.com/t-hans-christian-oersted.aspx</ref>
|doctoral_advisor =
|doctoral_students =
|known_for = пронаоѓањето на [[електромагнетизам|електромагнеризмот]]<ref>http://www.rare-earth-magnets.com/t-hans-christian-oersted.aspx</ref>
|influences = [[Имануел Кант]]
|influenced =
|prizes = [[Коплејов медал]] (1820)
<!--|religion =
|footnotes =
|signature = Hans Christian Ørsted signature.svg
}}
'''Ханс Кристијан Ерстед''' (
Во 1824 година, Ерстед го основал здружението на природните науки во Данска. Исто така, основач е на данскиот [[меѕереологија|метереолошки]] институт и данскиот државен завод за заштита на индустриска сопственост. Ерстед е првиот кој експлицитно го опишал мисловниот експеримент.
Водач на таканаречениот Дански Златен век, Ерстед бил близок другар на [[Ханс Кристијан Андерсен]] и братот на [[Андерс Ерстед]], кој подоцна ќе стане премиер на [[Данска]] (1853-54).
Во чест на Ерстед, мерната единица за магнетна сила е наречена ерстед.
== Биографија ==
[[File:Hans Christian Ørsted som ung.jpg|thumb|left|150px|Ханс Кристијан Ерстед]]
Ханс Кристијан Ерстед е роден во Родкобинг. Уште како млад го развил неговиот интерес за науката додека работел со татко му, кој бил сопственик на аптека.<ref name="compilation">{{cite web|url=http://chem.ch.huji.ac.il/history/oersted.htm|title=Hans Christian Ørsted |publisher=Hebrew University of Jerusalem |accessdate=2009-08-14}}</ref> Тој и неговиот брат Андерс поголемиот дел од нивното знаење го стекнале дома, за да во 1793 година се запишат на универзитетот во [[Копенхаген]]. Во 1796 година Ерстед бил награден за неговите трудови од областа на физиката и [[акустика]]та. Докторирал во 1799 година со дисертација базирана на дело на Кант насловено ''Архитектурата на природната метафизика''.
Во 1801 година Ерстед добил патувачка стипендија која му овозможи три години да патува низ [[Европа]] запознавајќи се со познати физичари како [[Вилхелм Јохан Ритер]], физичар кој верувал дека има врска меѓу [[електрицитет]]от и [[магнетизам|магнетизмот]]. Ова му звучело логично на Ерстед и се сетил на мислата на Кант според која сите природни феномени се меѓусебно поврзани.<ref name="compilation"/>
Нивните разговори го привлекле интересот на Ерстед за физиката. Во 1806 година бил вработен како професор на универзитетот во Копенхаген кадешто продолжил со неговите експерименти за струјни кола и акутистика. Под негово раководство универзитетот во Копенхаген развил сеопфатна програма за физика и хемија и биле формирани нови лаборатории.
Во 1800, [[Александро Волта]] открил галвански елемент инспирајќи го Ерстед да размисли за природата на електрицитетот и да ги започне неговите први експерименти околу електрицитетот. Меѓу 1800 и 1803 ја посетил [[Германија]], [[Франција]] во 1812 откако објавил прирачник насловен ''Интродукција кон природните науки ''({{lang-da|Videnskaben om Naturens Almindelige Loveand Første Indledning til den Almindelige Naturlære}}).
Во Берлин го напишал неговиот познат есеј за идендитетот на хемиските и електричните сили во кој за прв пат ја наведува врската меѓу магнетизмот и електрицитетот. Потоа, во [[Париз]] го превел неговиот текст на [[латински]] заедно со [[Марсел де Серес]].
Кралското друштво во Лондон му го дал Коплеовиот медал, а Француската академија му додели 3000 франкови. Ерстед имал само 43 години кога дошол до ова големо откритие.
Во 1822 година, Ерстед бил избран за член на [[Кралска академија на науките (Шведска)|Кралската академија на науките]] во [[Шведска]].
Во 1825 година, Ерстел дал значителен придонес кон хемијата наоѓајќи начин за продуцирање на [[алуминиум]], изолирајќи го елементот преку [[редукција]] на [[алиминум хлорид]].
Во 1829 година, Ерстед го основал Колеџот за напредна технологија, којшто подоцна бил преименуван во Технички универзитет на Данска.<ref>{{cite web|url=http://www.dtu.dk/English/About_DTU/History_of_DTU.aspx|title=History of DTU|publisher=Technical University of Denmark|accessdate=2009-08-14}}</ref> Истата година го основал Кралскиот политехнички институт и бил директор на истиот.
Ерстед починал на 9 март 1851 година во Копенхаген.
== Електромагнетизам ==
[[Image:Oersted experiment.png|thumb|Игла од компас и жица, пример за Ерстедовиот експеримент.]]
[[File:OerstedBoussole.png|thumb|Ерстедов експеримент]]
[[File:Statue of Hans Christian Øersted, Øerstedsparken, Copenhagen.jpg|thumb|upright|right|Споменик на Ханс Кристијан Ерстед, Копенхаген]]
На 21 април 1820 година, за време на едно предање, Ерстед приметил дека иглата на компасот се отклонила од север кога низ електричното коло протекла струја, потврдувајќи ја директната врска меѓу електрицитетот и магнетизмот.<ref>Hans Christian Ørsted (1997). Karen Jelved, Andrew D. Jackson, and Ole Knudsen, translators from Danish to English. ''Selected Scientific Works of Hans Christian Ørsted'', ISBN 0-691-04334-5, pp.421-445</ref> Неговата првична интерпетација била дека магнетните сили зрачат од сите страни на жицата кога низ неа протекла струја. Три месеци подоцна почнал поинтензивни истражувања и истите ги публицирал, покажувајќи дека електричните кола создава циркулаторно електрично поле. Ова откритие не било случајност, бидејќи Ерстед претходно ја истражувал врската меѓу електрицитетот и магнетизмот со години.<ref>Martins, Roberto de Andrade, "[http://ppp.unipv.it/Collana/Pages/Libri/Saggi/Volta%20and%20the%20History%20of%20Electricity/V&H%20Sect3/V&H%20245-265.pdf Resistance to the discovery of electromagnetism: Ørsted and the symmetry of the magnetic field]", in: Fabio Bevilacqua & Enrico Giannetto (eds.), ''Volta and the History of Electricity'', Pavia / Milano, Università degli Studi di Pavia / Editore Ulrico Hoepli, 2003, pp. 245-265. (Collana di Storia della Scienza) ISBN 88-203-3284-1</ref>
Според некои, [[Италија|италијанскиот]] научник [[Гиан Доменицо Ромагноси]] е првиот кој ја пронашол врската меѓу електрицитетот и магнетизмот, околку две децении пред Ерстед. Експериментите на Ромагноси покажале дека електрично коло можело да ја отклони иглата на компас.<ref>Martins, Roberto de Andrade, "[http://ppp.unipv.it/Collana/Pages/Libri/Saggi/Nuova%20Voltiana3_PDF/cap4/4.pdf Romagnosi and Volta’s pile: early difficulties in the interpretation of Voltaic electricity]", in Fabio Bevilacqua & Lucio Fregonese (eds.), ''Nuova Voltiana: Studies on Volta and his Times'', Pavia / Milano, Università degli Studi di Pavia / Ulrico Hoepli, 2001, vol. 3, pp. 81-102.</ref> Неговите истражувања биле публицирани, но биле игнорирани од научната заедница.<ref>{{cite book | last = Stringari | first = Sandro |author2=Robert R. Wilson | title = Romagnosi and the discovery of electromagnetism. | publisher = [[Accademia dei Lincei]] | url = http://www.lincei.it/pubblicazioni/rendicontiFMN/rol/visabs.php?lang=&type=fis&fileId=92}}</ref>
Откритијата на Ерстед предизвикале многу истражувања во електродинамиката, инспирајќи го [[Франција|францускиот]] физичар [[Андре Мари Ампер]] математички да го претстави откритието на Ерстед.
== Поврзано ==
*[[Ерстедов закон]]
*[[Џејмс Кларк Максвел]]
== Извори ==
{{reflist}}
== Надворешни врски ==
* {{commonsinline}}
* [http://academictree.org/physics/peopleinfo.php?pid=25746 Hans Christian Ørsted Details]
* [http://www.magnet.fsu.edu/education/tutorials/java/oersted/index.html Interactive Java Tutorial on Oersted's Compass Experiment]
* [https://archive.org/details/soulinnaturewit00horngoog ''The soul in nature : with supplementary contributions'']
* {{Find a Grave|8734}}
* {{Cite Americana|wstitle=Oersted, Hans Christian |short=x}}
{{Никулец за биографија}}
| |||