Јукатан: Разлика помеѓу преработките
| [непроверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Јукатан преместена како Јукатан (држава) |
Нема опис на уредувањето |
||
Ред 1:
{{напласти|
#пренасочување [[Јукатан (држава)]]▼
[[Податотека:Yucatán Peninsula.png|thumb|Јукатан]]
[[Податотека:Yucatan peninsula 250m.jpg|thumb|Сателитска снимка на полуостровот]]
}}
'''Јукатан''' ({{lang-es|Península de Yucatán}}) — [[полуостров]] на југоистокот на [[Мексико]], separates the [[Карипско Море|Карипското Море]] from the [[Мексикански Залив|Мексиканскиот Залив]], with the northern coastline on the [[Јукатански Проток|Јукатанскиот Проток]]. The peninsula lies east of теснецот [[Тевантепек (теснец)|Тевантепек]], a northwestern geographic partition separating the region of [[Средна Америка|Средна]] од [[Северна Америка]].
The peninsula comprises the [[сојузни држави во Мексико|сојузните држави]] [[Јукатан (држава)|Јукатан]], [[Кампече]], и [[Кинтана Ро]] во Мексико; the northern part of the nation of [[Белизе]]; и департманот [[Петен]] на северот на [[Гватемала]].
==Потекло на името==
Потеклото на името на полуостровот е недоволно јасно. Во своите преписки си светиот римски цар [[Карло V (Свето римско царство)|Карло V]], [[Ернан Кортес]] вели дека името настанало од недоразбирање, т.е. кога првите [[Шпанска империја|шпански]] истражувачи прашале како се вика областа кајшто се наоѓаат, мештаните им одговориле со ''јукатан'', што на [[јукатански јазик|јукатански мајански]] значи „не разбирам.“ <ref>{{наведена книга|url=http://books.google.com/books?id=e7IGAAAAQAAJ&pg=PA1#v=onepage&q&f=false|title=''Cartas y relaciones de Hernan Cortés al emperador Carlos V'' |publisher=A. Chaix y ca. |location=Paris |date=1866 page 1 footnote 2 |accessdate=2010-12-13}}</ref><ref>{{нмс|url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/IbrAmerTxt/IbrAmerTxt-idx?type=HTML&rgn=DIV1&byte=1461724&q1=Yucatan&pview=hide |title=Ibero-American Electronic Text Series: Primera Carta de Relación, PREÁMBULO |publisher=Board of Regents of the University of Wisconsin System |year=1945 |language=spanish |accessdate=2010-12-13}}</ref> Други пак, сметаат дека потекнува од [[ацтечки јазик|ацтечкиот]] поим ''Јокатлан'', што значи „богато место“,
==Население==
Полуостровот опфаќа значаен дел од низински краишта на Маите (иако мајанската култура се протегала и јужно полуостровот Јукатан, во денешна [[Гватемала]], [[Хондурас]] и високите предели на [[Чијапас]]) и затоа има многу [[список на стари мајански градови|археолошки наоѓалишта]]. Попознати се [[Чичен Ица]], [[Тулум]] и [[Ушмал]].<ref>{{нмс |url=http://mayaruins.com/yucmap.html |title=Yucatan map |author= |date= |work= |publisher= |accessdate= }}</ref> Голем дел од населението се состои од домородни [[Маи]] и [[местици]]. [[мајански јазици|Мајанските јазици]] нашироко се говорат на полуостровот.
==Стопанство==
Во минатото, стопанството на полуостровот се засновало претежно на [[сточарство]], добивање дрвена граѓа, смоларење (чикле) и одгледување на влакнодајното растение хенкен. Почнувајќи од 1970-тите, вештачките материјали ги замениле смолата и хенкенот, па стопанството се насочило кон [[туризам|туризмот]], особено во сојузната држава [[Кинтана Ро]]. Така, [[Канкун]] во североисточниот дел од полуостровот прераснал од рибарско село во развиен град. Источниот брег помеѓу Канкун и [[Тулум]] има многу развиен туризам и се нарекува „Мајанска Ривиера. Други познати туристички места се [[Плаја дел Кармен]], еколошките паркови Шкарет и Шел-ха и мајанските рушевини во Тулум и [[Коба]].
==Геологија==
Полуостровот е впрочем изложениот дел од поголемата Јукатанска Плоча која се состои од карбонатни и растворливи карпи од претежно [[варовник|варовничи]] карактер, so [[доломит]] и [[евапорит]]и на разни длабочини. Целиот полуостров се сосои од рамни [[карст]]ни предели. Во северниот дел често се среќаваат вртачи наречени „[[сеноти]]“.
Според Алварезовата хипотеза, [[масовно изумирање|масовното изумирање]] на [[диносаурус]]ите на преодот од кредата кон палеогенот, („граница К–Т“) се должи на удар од [[астероид]] некаде на поширокото [[Кариби|карипско подрачје]] пред околу 66 милиони години. Кратерот од овој удар, наречен [[Чиксулуб (кратер)|Чиксулуб]], е со средиште во морето околу Јукатан, но опфаќа и дел од копното.
==Вода==
Поради крајно [[карст]]ниот карактер на целиот полуостров, северната половина нема никакви реки. Онаму кајшто има [[езеро|езера]] и [[мочуриште|мочуришта]], водата не е погодна за пиење. Поради крајбрежната полоба, целиот полуостров седи врз огромен [[издан]], каде слатка вода од дождовница плива врз слој солена вода од брегот. Подземната вода е достапна преку илјадниците вртачи наречени [[сеноти]] кои од памтивек ги снабдувале Маите со вода.<ref>[[BBC]]: ''Planet Earth'', part 4: Caves.</ref>
==Растителност==
На Јукатан преовладуваат ниски и високи [[дождовна шума|дождовни шуми]]. Пограничниот дел помеѓу северна Гватемала ([[Петен]]), Мексико ([[Кампече]] и [[Кинтана Ро]]) и западен [[Белизе]] и денес е прекриен со најголемите непрекинати [[тропска дождовна шума|тропски дождовни шуми]] во Средна Америка, иако истите во голема мера страдаат од [[отшумување]].<ref>[http://www.jstor.org/stable/10.2307/982931]</ref>
== Клима ==
Како и остатокот од [[Кариби]]те, полуостровот е сместен во атлантскиот [[ураган]]ски појас и е мошне изложен на големи бури од исток поради нискиот терен. Невремето може да дојде во било кој дел од годината, со обилни дождови и силни ветришта, но не трае долго. Просечните месечни врнежи се движат од 7% од деновите во април до 25% од деновите во октомври. Како разладувач се јавуваат послабите ветрови. [[Влажностст]]а на воздухот е висока, особено во пределите со дождовни шуми.<ref>[http://www.kwintessential.co.uk/articles/mexico/Yucatan-Weather-Climate/704]</ref>
== Наводи ==
{{наводи}}
* Juan Luis Pena Chapa, Manuel Martin Castillo, and Juan Carlos Gonzalez Avila, ''The Performance of the Economy of the Yucatan Peninsula from 1970–1993'' [http://www.iiasa.ac.at/Publications/Documents/RR-00-014.pdf]
* Marcio L. Teixeira,''The Impact of the Geologic History of the Yucatán Peninsula on the Present Day Aquifer'',2004 [http://marciot.freeshell.org/essays/documents/MeridaUrbanPlanning.pdf]
* Angelo Heilprin,''Observations on the Flora of Northern Yucatan'' [http://www.jstor.org/stable/10.2307/982931]
== Поврзано ==
* [[Јукатански Проток]]
* [[Јукатански јазик]]
== Надворешни врски ==
{{рв|Yucatan Peninsula|Yucatán Peninsula}}
* [http://www.yucatanwildlife.com Yucatan Wildlife] - Information about wildlife of the Yucatán Peninsula
* [http://www.yucatanliving.com Yucatan Living] - Online magazine about culture, destinations and residents of the Yucatán Peninsula.
* [http://www.kwintessential.co.uk/articles/mexico/Yucatan-Weather-Climate/704 Yucatan Weather and Climate]
* [http://yucatanterra.com/ Yucatan Terra] - Yucatán Peninsula land manager
{{нормативна контрола|TYP=g|GND=4067232-3|VIAF=244988556}}
{{coord|18|50|42|N|89|07|32|W|region:MX_dim:300km|display=title}}
[[Категорија:Полуострови во Мексико]]
[[Категорија:Географија на Мексико]]
[[Категорија:Средна Америка]]
[[Категорија:Јукатан]]
[[Категорија:Кампече]]
[[Категорија:Кинтана Ро]]
[[Категорија:Мексикански Залив]]
| |||