|
'''СуверенитетСувереност''' еили ексклузивно'''суверенитет''' (од [[фр.]] ''souveraineté'', од [[лат.]] ''superanus'' - „врховенство, господарство“)) — исклучиво право на врховна [[политика|политичка]] (на пр. законодавна, судска, и/или извршна) [[власт]] над извесен географски регион, група на луѓе или себеси. ''Суверен'' претставува врховната законодавна власт, која не е подредена никому.
== Поим ==
Изворот на или оправданоста за суверенитетотсувереноста („од Бога“ или „од народот“) треба да се различи од неговата примена од страна на владините сектори. Кај [[демократија|демократските]] држави, суверенитетотсувереноста го има народот. Ова се нарекува [[народеннародна суверенитетсувереност]]; може да се применува непосредно, како кај [[народно собрание]], или почесто, посредно, по пат на избори за претставници на народот. Ова се нарекува [[репрезентативна демократија]] - систем на управување кој денес најчесто се среќава. НародниотНародната суверенитетсувереност гоја среќаваме и во други облици, како [[уставна монархија|уставни монархии]], по политичка реалност обично идентични на [[Комонвелт]]от. Системите на репрезентативна демократија исто така може да се мешаат со други облици на управување, како на пример [[референдум]]ите во многу земји.
Според овој модел, националниотнационалната суверенитетсувереност е со вечно и исконско потекло, како природата или Бог, легитимирајќи го [[Божје право|Божјето право на кралевите]] кај [[апсолутна монархија|апсолутните монархии]] и [[теократија|теократиите]].
Поформална разлика се прави по тоа дали законот е тој што е суверен, кое сочинува вистинска правна држава: пишаниот закон (ако е уставно коректен) важи и е применлив, дури и против политичката волја на народот, сѐ додека не биде формално променет по процедура на уставни промени. Во потесна смисла на зборот, секоја отстапка од овој принцип значи револуција или пуч, без оглед на намерите.
Кај уставното и меѓународното право, концептот на суверенитетсувереноста се однесува и на правото на полна власт на владата врз сопствените работи во рамките на дадена географска територија, и во извесен контекст, правото на разни органи (како судови) на правна јурисдикција, а не по мандат или под надзор. Одредувањето на тоа дали некој ентритет е суверен или не не е егзактна наука, туку работа на дипломатски договор.
== Кратка историја на концептот за суверенитет сувереноста==
''[[Всилевс]]'' е старогрчкиот [[концепт]] за „суверен“, кој одредува кој има ''[[авкторитас]]'', кој се разликува од прост ''[[империум]]'', кој им припаѓа на ''[[архон]]и'' (или „[[магистрат]]и“).
[[Жан Боден]] (1530-1596) се смета за современиот иницијатор на концептот на суверенитетсувереноста, со неговите ''Шест книги за државата'' (1576) кој го претставува суверениот како владетел над секој човечки [[закон]], кој одговара само пред Божјето и [[природно право|природното право]]. Така тој го предефинира [[Божје право|Божјето право на кралевите]], велејќи дека: „''Сувереноста е апсолутната и вечна власт на една држава''“. Сувереноста е [[апсолут]]но, па така неделиво, но не и без граници: важи само за [[јавност|јавната]] сфера, а не и за [[Приватен сектор|приватната]]. Сувереноста е вечна, бидејќи не истекува со нејзиниот имател (како ''авкторитас''). Со други зборови, сувереноста не е ничија сопственост: во суштина, таа е неотуѓива.
Овие карактеристики подоцна решително го обликувале концептот на суверенитетсувереноста. Истите ги наоѓаме и кај теориите на [[општествен договор]], како на пример онаа на [[Жан-Жак Русо|Русо]] (1712-1778) со неговата дфиниција за [[народеннародна суверенитетсувереност]], која се разликува само по тоа што тој го смета народот за суверен. Исто така сувереноста е неотуѓива - Русо ја отрфла разликата помеѓу потеклото и примената на суверенитетосувереноста, разлика на која се засноваат [[уставна монархија|уставната монархија]] или [[репрезентативна демократија|репрезентативната демократија]]. [[Николо Макијавели|Макијавели]], [[Томас Хобс|Хобс]], [[Џон Лок|Лок]] и [[Монтескје]] исто така играле клучни улоги во формирањето на концептот на суверенитетсувереноста.
[[Карл Шмит]] (1888-1985) гоја дефинира суверенитетотсувереноста како моќта на „одредување на [[вонредна состојба]]“, во обид, според [[Џорџо Агамбен]], да се спротистави на мислењето на теоријата на [[Валтер Бенјамин]] според која [[насилство]]то е сосема туѓо на законот. ХетердоскниотХетердоксниот концепт на суверенитетсувереноста на [[Жорж Батај]], кој може да се нарече „антисуверенитет“„противсувереност“ (антисуверенитет), исто така инспирирал мислители како [[Жак Дерида]], Агамбен и [[Жан-Лук Нанси]].
== Разни гледишта за суверенитетотсувереноста ==
Постојат разни гледишта за суверенитетотсувереноста кои се во огромна мера различни, и се засноваат на моралната основа на суверенитетотсувереност. Овие можат да се искажат преку разните основи за правни системи:
* Симпатизерите на [[Божје право|Божјето кралско право]] велат дека [[монарх]]от е суверен по Божје право, а не по народна согласност. Ова мое да се разбере како систем на [[апсолутна монархија]].
* Во втората книга на „[[Општествениот договор]]“ од Русо (1762) се работи за суверенитетотсувереноста и неговитенејзините права. СуверенитетотСувереноста, или општата волја, е неотуѓив и не може да се пренесе; невидлив е, бидејќи по својата суштина е општ; непогрешлив е и секогаш во право, неговата моќ е одредена и ограничена од општиот интерес; дејствува по пат на законот. Законот е одлуката по општа волја по некое прашање кое го засега општиот интерес, но иако општата волја е секогаш во право и сака само добро, нејзиното расудување не е секогаш просветено, па така не секогаш може да увиди каде лежи општото добро; затоа потребен е законодавец. Но законодавецот сам по себе нема авторитет; тој е само водич по предлог закони, додека само народот (т.е. суверениот или општата волја) го има правото да ги донесе и наметне тие закони.
* Демократијата се заснова на концептот на ''[[народеннародна суверенитетсувереност]]''. [[Репрезентативна демократија|Репрезентативните демократии]] дозволуваат (наспроти ставот на Русо) пренос на суверенитетотсувереноста од народот во парламентот или владата. [[ПарламентаренПарламентарна суверенитетсувереност]] се однесува на репрезентативна демократија каде парламентот е врховниот извор на суверенитетсувереност, а не извршната власт.
* [[Анархизам|Анархистите]] и некои [[либертаријанизам|либертаријанци]] го отфрлаат суверенитетотсувереноста на државите и владите. Тие велат дека суверенитетотсувереноста се содржи во поединецот, како [[Анарх|Анарх како суверен поединец]].
* Некои симпатизери на [[демократска глобализација|демократската глобализација]] сметаат дека [[национална држава|националните држави]] треба да ја предадат дел од својата моќ на [[светска влада]] управувана од светски граѓани кои засега се огранизирани на меѓувладина база.
Клучниот елемент на суверенитетотсувереноста во законодавна смисла е '''ексклузивностаисклучивоста''' на [[јурисдикција]].
Особено кога одлуката е донесена од еден суверен ентитет, и никој нема право да ја поништи. Друг правен елемент на сувереноста е тоа што та не треба да стои само по законот, туку дека и мора да се применува. („Нема ''де јуредејуре'' суверенитетсувереност без ''де фактодефакто'' суверенитет“сувереност“.) Со други зборови, не е доволно да се биде прогласен за суверен, ''ниту'' само применување на суверена моќ; sovereignty за вистинскивистинска суверенитетсувереност се потребни ''обетеобата'' елементи.
== Територијална сувереност==
== Територијален суверенитет ==
[[Триесетгодишна војна|Триесетгодишната војна]], верскиот конфликт кој го зафатил најголемиот дел од Европа, се завршила со т.н. [[Вестфалиски мир]] во [[1648]] каде се воспоставил принципот на територијалентериторијална суверенитетсувереност како доктрина на немешање во работите на други држави. Во 1789 [[Француска револуција|Француската револуција]] гоја пренела суверенитетотсувереноста од рацете на суверениот владетел во рацете на нацијата (народот).
== СуверенитетотСувереноста во меѓународното право ==
Во [[меѓународно право|меѓународното право]], ''суверенитетсувереност'' е легитимната примена на власт од страна на една [[држава]]. ''[[Де јуреДејуре]]'' суверенитетсувереноста е законското право на тоа; ''[[де фактодефакто]]'' суверенитетсувереноста е способноста за фактичка примена на моќта Странските влади можат, но не мора да го признаат суверенитетотсувереноста на еден ентитет.
На пример, во теорија и [[Народна Република Кина]] и [[Република Кина]] се сметале себеси за суверени влади над сета [[копнена Кина]] и [[Тајван]]. Аико некои странски влади ја признаваат Република Кина за суверена, највеќето ја признаваат НР Кина. Меѓутоа де факто, НР Кина ја применува својата суверена власт над копнена Кина, а не Тајван, додека Република Кина има фактичка власт само над Тајван и некои околни острови, но не и копнена Кина. Бидејќи [[амбасадор]]ствата постојат само меѓи суверени државни странки, земјите кои ја признаваат НР Кина имаад де факто, но не и де јуре дипломатски односи со Тајван по пат на 'претставништва', како [[Американски институт во Тајван|Американскиот институт во Тајван]] наместо амбасада.
Автономната покраина [[Косово]] во [[Србија]] е сличен пример, каде српската влада е де јуре суверена сила, но [[Обединети Нации|Обединетите Нации]] имаат де факто власт уште од [[1999]]. Покраината сѐ уште се смета за дел од Србија, иако српската влада нема практична контрола врз регионот.
СуверенитетотСувереноста може да важи дури и кога сувереното тело не поседува територија или неговата територија е под делумна или целосна окупација од странски сили. [[Свет Синод|Светиот Синод]] се нашол во оваа ситуација помеѓу припојувањето на [[Папски држави|Папските држави]] кон Италија ([[1870]]) и потпишувањето на [[Латерански договори|Латеранските договори]] ([[1929]]), кога бил признаен за суверен од страна на многу (главно [[Римокатоличка црква|Римокатолички]]) држави, иако немал територија — ситуација која се решила со тоа што со Латеренските договори на Светиот Синод му се дал суверенитетсуверенос над [[Ватикан]]. [[Суверен воен ред на Малта|Суверениот воен ред на Малта]] е исто така бестериторијално тело кое себеси се смета за суверен ентитет, иако не е универзално признаен за таков.
Така, прогонетите влади наа многу европски држави (како да речеме [[Норвешка]] и [[Холандија]]) за време на [[Втора Светска војна|Втората Светска војна]] се сметале за суверени, и покрај странската окупираност на нивите територии; нивната фактичка власт продолжила по ослободувањето на териториите. Владата на [[Кувајт]] била во слична ситуација виз-а-ви [[Ирак|ирачката]] окупација од [[1990]] до [[1991]] год.
Така, од 22 јуни, 1934 до 29 мај, 1953 (титулата „[[Цар на Индија]]“ била укината на 15 август, 1947, по ретроактивен проглас од 22 јуни, 1948), [[Крал на Јужна Африка|Кралот на Јужна Африка]] во [[доминион]]от [[Јужна Африка]] имал звање: „[[по милост Божја]]“, на Велика Британија, Ирска и Британските Доминиони преку Морињата Крал, Заштитник на Верата, Цар на Индија и ''Суверен'' во и над Јужноафриканската Унија“. Со крунисувањето на [[Елизабета II]] на престолот на Јужна Африка во 1952, титулата се променила во „Кралица на Јужна Африка и Нејзините други Кралства и Територии, Глава на Комонвелтот“, паралелно на звањето кое го користи во речиси сите други земји членки на [[Комонвелт]]от.
== Поврзано ==
== Видете исто така ==
* [[Кметство]]
* [[Базилевс]], старогрчкиот— древен концепт за суверенитетсувереност
* [[Колонизација]]
* [[Диктатура]]
* [[Држава]]
* [[Сузеренство]]
* [[Парламентарна сувереност]]
* [[Парламентарен суверенитет]]
* [[Народна сувереност]]
* [[Народен суверенитет]]
* [[Суверенист]]
* [[Вестфалиска сувереност]]
* [[Вестфалиски суверенитет]]
== Извори и надворешни врски ==
* [http://www.law.ufl.edu/faculty/publications/pdf/sov.pdf Променливиот карактер на суверенитетотсувереноста во меѓународното право и меѓународните односи] од Винстон П. Неган и Крег Хамер од Левинскиот правен колеџ, Флоридски универзитет {{en}}
* [http://www.etymonline.com/index.php?search=sovereign&searchmode=none Етимологија он-лајн] {{en}}
* {{Catholic}}
* [http://plato.stanford.edu/entries/sovereignty/ СуверенитетСувереност во Стенфордската философска енциклопедија] {{en}}
* [http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=990885 Изумирањето на националните држави] {{en}}
* [http://kennedy.byu.edu/partners/WFPC/alrfouh.html Заштитата на националните суверени права по меѓународните закони] - од Д-р Фајсал Ел-Рфоу, доцент на политички науки, Јордански универзитет, Претседател на Гандиевиот центар за стратешки науки {{en}}
* [http://www.worldstatesmen.org/ СветскиДржавници] {{en}}
* ''[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2882397.stm Каталонскиот обид за 'суверенитетсувереност']'', БиБиСи вести {{en}}
* [[Игор Јанев]], Legal Aspects of the use of a provisional name for Macedonia in the United Nations System, American Journal of International Law, Vol.93, no. 1, January 1999 [http://www.asil.org/ajil/AJILJan1999.pdf]
{{Портал|Философија}}
[[Категорија:Меѓународно право]]
| 