Википедија

Ирски јазик: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
Нема опис на уредувањето
Нема опис на уредувањето
Ред 1:
{{Infobox Languagelanguage
|name=Ирски
|nativename=''{{langјаз|ga|Gaeilge}}''
|pronunciation=Гелѓе ({{IPA-ga|ˈɡeːlʲɟə|}})
|states=[[Ирска]]
|speakers= 355.000 течно/како мајчин <small>(1983)</small><ref>„Етнолог“, [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=gle Гелски, Ирски: јазик на Ирска]</ref><br />331.047 секојдневни говорници (>3 год.) <small>(2002)</small><ref>http://beyond2020.cso.ie/Census/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=1244</ref><br />1.656.790 со извесни познавања (Р. Ирска) <small>(2006)</small><ref>http://beyond2020.cso.ie/Census/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=75610</ref>
|region=[[Гелтахт]]
|rank=200
|speakers=околу 133.000 во Ирска и помал број во странство
|states=[[Република Ирска]] (538.283)<br />[[Обединето Кралство]] (95.000)<br />[[САД]] (18.000)<br />[[ЕУ]] (официјален)
|date=2011
|region=[[Гелтахт]], но и ширум [[Ирска]]
|ref=<ref>{{ELL2}}</ref>
|script=[[Латиница]] ([[Правопис на ирскиот јазик|ирска варијанта]])
|speakers2=како втор јазик:
|familycolor=Indo-European
*1,77 милиони (мајчин + како втор) во [[Република Ирска]]
|fam2=[[Келтски јазици|Келтски]]
*64.916 во [[Северна Ирска]]<ref>http://www.nisra.gov.uk/Census/key_report_2011.pdf 2011 Census, Key Statistics for Northern Ireland, UK Govt, December 2012</ref>
|fam3=[[Островски келтски јазици|Островски келтски]]
*30.000 во [[САД]]
|fam4=[[Гојделски јазици|Гојделски]]
*7.500 во [[Канада]]
|nation={{знаме|Ирска}}<br />{{знаме|ЕУ}}
*1.895 во [[Австралија]]<ref>{{нмс|last=Vaughan|first=Jill|title=The Irish language in Australia - Socio-cultural Identity in Diasporic Minority Language Use|url=http://unimelb.academia.edu/JillVaughan/Papers/1215389/The_Irish_language_in_Australia_sociocultural_identity_in_diasporic_minority_language_use|publisher=School of Languages and Linguistics University of Melbourne|accessdate=2 August 2012}}</ref>
|minority=[[Северна Ирска]] (ВБ)
|script=[[ирска азбука]] ([[латиница|латинична]])
|agency=[[Форас на Гелѓе]]
|familycolor=Indo-European
|iso1=ga
|fam2=[[Келтски јазици|келтско]]
|iso2=gle
|fam3=[[Островски келтски јазици|островско]]
|iso3=gle
|fam4=[[Гојделски јазици|гојделско]]
|ancestor = [[примитивен ирски јазик|примитивен ирски]]
|ancestor2 = [[староирски јазик|староирски]]
|ancestor3 = [[средноирски јазик|средноирски]]
|ancestor4 = [[класичен ирски јазик|класичен ирски]]
|nation={{знаме|Ирска}}<br/>{{знаме|ЕУ}}
|minority={{знаме|Обединето Кралство}} ([[Северна Ирска]])
|agency=[[Совет за ирски јазик]]<br />(''Foras na Gaeilge'')
|standards=
|iso1=ga
|iso2=gle
|iso3=gle
|glotto=iris1253
|glottorefname=Irish
|lingua=50-AAA
|map=Irish speakers in 2011.png
|mapcaption=Говорници на ирскиот јазик во Република Ирска и Северна Ирска во 2011 г.
}}
 
'''Ирски јазик''' (''{{јаз|ga|Gaeilge}}'', гелѓе) — матичен јазик на [[Ирска]] од [[гојделски јазици|гојделската група]] на [[келтски јазици]] во [[индоевропски јазици|индоевропското семејство]]. Како [[мајчин јазик]] го говори сам мал дел од населението, но истиот е многу позастапен како [[втор јазик]]. Јазикот ужива [[устав]]ен статус како [[национален јазик|национален]] прв [[службен јазик]] на [[Република Ирска]]. Ужива и статус на [[Јазици на Европската Унија|службен јазик на ЕУ]] и законски признат како малцински јазик во Северна Ирска.
'''Ирскиот јазик''' (ирски: ''Gaeilge'', изговор: ''Гелѓе'') е [[Келтски јазици|келтски јазик]] зборуван во [[Ирска|Република Ирска]], [[Северна Ирска]], [[Австралија]], [[Канада]] и [[САД]]. Тој е уставно признат за прв официјален јазик во Република Ирска. На [[13 јуни]], [[2005]], министрите за надворешни работи на [[Европска Унија|Европската Унија]] едноогласно одлучија ирскиот јазик да биде официјален во рамките на ЕУ.
 
Ова бил единствен (или главен) јазик на [[Ирци|ирскиот народ]] во најголемиот дел од [[историја на Ирска|негова историја]], ширејќи се со преселбите и во други земји како [[Шкотска]] и на островот [[Ман (остров)|Ман]], каде постепено се претвориле во [[шкотски гелски јазик|шкотски гелски]] и [[мански јазик|мански]] јазик.<ref>{{наведена книга| author = Robert D. Borsley |author2=Ian G. Roberts | title = The Syntax of the Celtic Languages: A Comparative Perspective | publisher= Cambridge University Press | year = 1996 | pages = 2–3 | isbn =978-0-521-48160-1}}</ref><ref>{{наведена енциклопедија | last = Gillies | first = William | editor1-last = Ball | editor1-first = Martin J. | editor2-last = Fife | editor2-first = James | title = Scottish Gaelic | encyclopedia = The Celtic Languages | page = 145 | publisher = Routledge | location = London | year = 1993 | url=http://books.google.com/books?id=BP9QCJ2FQzYC&lpg=PP1&dq=the%20celtic%20languages&pg=PA145#v=onepage&q=Gaelic&f=false | isbn = 9780415280808}}</ref><ref>{{наведена енциклопедија | last = Broderick | first = George | editor1-last = Ball | editor1-first = Martin J. | editor2-last = Fife | editor2-first = James | title = Manx | encyclopedia = The Celtic Languages | page = 228 | publisher = Routledge | location = London | year = 1993 | url=http://books.google.com/books?id=BP9QCJ2FQzYC&lpg=PP1&dq=the%20celtic%20languages&pg=PA228#v=onepage&q=manx&f=false | isbn = 9780415280808}}</ref> Ирскиот ја има најстарата книжевност на народен јазик во цела Западна Европа.<ref>{{наведена книга|title=An Irish literature reader |last=Maureen O'Rourke Murphy, James MacKillop |publisher=Syracuse University Press |isbn= |page=3 |url= }}</ref>
 
Понатамошната судбина на јазикот претежно се должи на зголемувањето на влијанието на [[Кралство Англија|англиската држава]]. Опаѓањето почнало во XVII век, а го доживеало својот врв во подоцнежниот дел од XIX век, со драстичното намалување на бројот на говорници предизвикано од [[Голем глад (Ирска)|Големиот глад]] (1845–1852), кога населението на Ирска се намалило за 20-25% поради смрт или иселување. Најпогодени биле подрачјата каде ирскиот бил најзастапен. На крајот од британското владеење со земјата, јазикот го говореле помалку од 15% од населението на Ирска.<ref>{{наведена книга|title=Languages in Britain and Ireland |first=Glanville |last=Price |year=2000 |publisher=Wiley-Blackwell |isbn= |page=10 |url= }}</ref> Од тогаш наваму, ирскиот јазик е малцински, дури и во местата во ирскојазичното подрачје [[Гелтахт]] (''{{јаз|ga|Gaeltacht}}''). Направени се доста усилби од државата, поединци и организации за зачувување, обнова и унапредување на јазикот, но со мешани резултати.
== Видете исто така ==
 
На почетокот на XXI век ирскиот бил мајчин јазик на 20.000 до 80.000 луѓе.<ref>{{наведена книга|title=Linguistic Minorities in Multilingual Settings: Implications for Language Policies |last=Christina Bratt Paulston |publisher=J. Benjamins Pub. Co |page=81}}</ref><ref>{{наведена книга|title=Irish Writing in the Twentieth Century |last=Pierce |first=David |year=2000 |publisher=Cork University Press |page=1140}}: 20.000 to 80.000 speakers out of a population of 3,5 до 5 милиони.</ref><ref>{{наведено списание|last=Ó hÉallaithe |first=Donncha |year=1999 |title= |journal=Cuisle |id= |url= |quote= }}</ref> На пописот од 2006 г. во Република Ирска, 85.000 испитаници рекле дека секојдневно го користат ирскиот вон образовниот систем, а 1,2 милиони рекле дека го користат барем повремено во училиштата или вон нив.<ref>http://census.cso.ie/Census/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=75642</ref> In the 2011 Census, these numbers had increased to 94.000 and 1,3 милиони, respectively.<ref name="Census 2011 - This is Ireland">{{нмс|url=http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/census2011pdr/Pdf%208%20Tables.pdf|title=Census 2011 – This is Ireland|publisher=Central Statistics Office|format=PDF}}</ref> Во [[Северна Ирска]] има неколку илјади говорници. Се проценува дека активните говорници сочинуваат 5 до 10 отсто од населението на Ирска.<ref>Suzanne Romaine, “Irish in a Global Context” in ''A New View of the Irish Language'', edited by Caoilfhionn Nic Pháidín and Seán Ó Cearnaigh. Dublin: Cois Life Teoranta, 2008. ISBN 978-1-901176-82-7</ref>
 
Изминатите некоклу децении бележат значаен пораст во бројот на говорници на ирскиот јазик во градски средини, особено во [[Даблин]]. Ова се должи на зголемувањето на бројот на училиштата каде наставата се одвива на ирски јазик<ref>McCloskey, James: 'Irish as a World Language,' 2006, based on a talk presented at the seminar Why Irish?, held at the University of Notre Dame
in September 2005: http://ohlone.ucsc.edu/~jim/PDF/notre-dame.pdf</ref>
 
Има повеќе говорници на ирскиот јазик и во странство, особено во САД и Канада.<ref>{{нмс|last=O Broin|first=Brian|title=An Analysis of the Irish-Speaking Communities of North America: Who are they, what are their opinions, and what are their needs?|url=http://wpunj.academia.edu/Brian%C3%93Broin/Talks/61329/An_Analysis_of_the_Irish-Speaking_Communities_of_North_America_Who_are_they_what_are_their_opinions_and_what_are_their_needs|accessdate=31 March 2012}}</ref><ref>Податоците од 2006-8 г. укажуваат дека во САД 22.279 Американци говорат ирски во домот. Погл. „Table 1. Detailed Languages Spoken at Home and Ability to Speak English for the Population 5 Years and Over for the United States: 2006-2008“: figures released 2010. http://www.census.gov/hhes/socdemo/language/ (Подробни табели).</ref>
 
==Историја==
Први писмени наоди од ирскиот јазик среќаваме на [[огам]]ски написи од [[IV век]]; јазикот во оваа фаза се нарекува [[примитивен ирски јазик|примитивен ирски]]. Ваквите записи се среќаваат ширум Ирска и западното крајбрежје на Велика Британија. Во [[V век]] примитинвниот ирски се развил во [[староирски јазик|староирски]]. Веќе во [[VI век]] староирскиот се пишува на [[латиница]] и присвоил доста [[латински јазик|латински]] зборови, особено во црковниот живот. Такви примери се: ''easpag'' (епископ) од {{smallcaps|episcopus}} и ''Domhnach'' (недела, од {{smallcaps|dominica}}). Кон [[X век]], староирскиот прешол во [[средноирски јазик|средноирски]], кој се говорел во Ирска, [[Шкотска]] и на островот [[Ман (остров)|Ман]]. Оваа фаза на јазикот има дадено голем книжевен фонд, со дела како [[Алстерски циклус|Алстерскиот циклус]]. Во [[XII век]] почнал развојот на ирскиот во Ирска, [[шкотски гелски јазик|шкотски гелски]] во Шкотска и [[мански јазик|мански]] на Ман. Средноирскиот од XIII век претставува основа за книжевниот јазик во Ирска и гелските краишта во Шкотска. Современиот ирски почнува некаде од XVII век.
 
Почнувајќи од [[XVIII век]], јазикот почнал да слабее во источните делови од земјата, особено поради напорите на британските власти да се отстрани од образованието, правосудството и управата, наметнувајќи двојазичност и јазична асимилација.<ref>{{наведена книга|title=The great silence |last=De Fréine |first=Seán |year=1978 |publisher=Mercier Press |isbn=0-85342-516-7 |id=ISBN 9780853425168 }}</ref>. Кон средината на XVIII век, англискиот веќе навлегол како матичен јазик на католичката средна класа, црквата и интелигенцијата, но и големо значење за сите што доаѓале во градовите.<ref name="Ó Gráda">Ó Gráda 2013.</ref> Конечниот катастрофален пад на јазикот се случил со [[Голем глад (Ирска)|Големиот глад]] (1845–1849).
 
Кон крајот на XIX век интелигенцијата почнала да се освестува и да се залага за „Гелска преродба“, обидувајќи се да го поттикнат изучувањето на јазикот.<ref>McMahon 2008, pp. 130-131.</ref> Главен двигател на јазичната преродба била [[Гелска лига|Гелската лига]], со особен нагласок на народните преданија, а направени се усилби и за разој на новинарството и современата книжевност.
 
==Фонологија==
{{Главна|Фонологија на ирскиот јазик}}
По изговор, ирскиот е сличен на, шкотскиот гелски и манскиот. Една значајна особина е (освен {{МФА|/h/}}) постоењето на согласни парови — една „широка“ ([[веларизација|веларизирана]], се изговара со вовелкување на заднината на јазикот кон мекото непце) и една „тенка“ ([[палатализација|палатализирана]], се изговара со поткревање на средината на јазикот кон тврдото непце). Вакви парови среќаваме и во рускиот јазик.
 
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
|+Согласни фонеми
!rowspan="3" colspan="2"|
!colspan="5" | [[Уснена согласка|Уснени]]
!colspan="4" | [[Преднојазична согласка|Преднојазични]]
!colspan="2" | [[Среднојазична согласка|Среднојазични]]
!rowspan="3" | [[Гласилна согласка|Гласилни]]
|-
!colspan="2" | [[Двоуснена согласка|Двоуснени]]
! [[Усненозаднонепчена согласка|Уснен.-<br/>заднеп.]]
!colspan="2" | [[Усненозабна согласка|Уснено-<br/>забни]]
! [[Забна согласка|Забни]]
!colspan="2" | [[Венечна согласка|Венечни]]
! [[Задновенечна согласка|Задно-<br/>венечни]]
! [[Преднонепчена согласка|Предно-<br/>непчени]]
! [[Заднонепчена согласка|Задно-<br/>непчени]]
|-
!<small>[[веларизација|широки]]</small>
!<small>[[палатализација|тесни]]</small>
!<small>[[веларизација|широки]]</small>
!<small>[[веларизација|широки]]</small>
!<small>[[палатализација|тесни]]</small>
!<small>[[веларизација|широки]]</small>
!<small>[[веларизација|широки]]</small>
!<small>[[палатализација|тесни]]</small>
!<small>[[палатализација|тесни]]</small>
!<small>[[палатализација|тесни]]</small>
!<small>[[веларизација|широки]]</small>
|- align=center
!rowspan="2"|[[Избувна согласка|Избувни]]
!<small>[[звучност (фонетика)|безвучни]]</small>
|{{МФА|pˠ}} || {{МФА|pʲ}}
|
|colspan=2|
| {{МФА|t̪ˠ}} || ||
| {{МФА|tʲ}}
| {{МФА|c}} || {{МФА|k}} ||
|- align=center
!<small>[[звучност (фонетика)|звучни]]</small>
| {{МФА|bˠ}} || {{МФА|bʲ}}
|
|colspan=2|
| {{МФА|d̪ˠ}} || ||
| {{МФА|dʲ}}
| {{МФА|ɟ}} || {{МФА|ɡ}}
|
|- align=center
!rowspan="2"|[[Струјна согласка|Струјни]]/<br/>[[Приближна согласка|Приближни]]
!<small>[[звучност (фонетика)|безвучни]]</small>
|colspan=2|
|
| {{МФА|fˠ}} || {{МФА|fʲ}}
|
| {{МФА|sˠ}} || || {{МФА|ʃ}}
| {{МФА|ç}} || {{МФА|x}}
| {{МФА|h}}
|- align=center
!<small>[[звучност (фонетика)|звучни]]</small>
|colspan=2|
|colspan=2| {{МФА|w}} || {{МФА|vʲ}}
|
|colspan=2|
|
| {{МФА|j}} || {{МФА|ɣ}}
|
|- align=center
!colspan="2"| [[Носна согласка|Носни]]
| {{МФА|mˠ}} || {{МФА|mʲ}}
|
|colspan=2|
| {{МФА|n̪ˠ}} || || {{МФА|nʲ}}
|
| {{МФА|ɲ}} || {{МФА|ŋ}}
|
|- align=center
!colspan=2| [[Едноударна согласка|Едноударни]]
|colspan=2|
|
|colspan=2|
|
| {{МФА|ɾˠ}} || {{МФА|ɾʲ}}
|
|
|
|
|- align=center
!colspan=2| [[Странична согласка|Странични]]
|colspan=2|
|
|colspan=2|
| {{МФА|l̪ˠ}} || || {{МФА|lʲ}}
|
|
|
|
|}
 
{| class="wikitable"
|-
|+Самогласни фонеми
|-
! rowspan="2" |
! colspan="2" align="center"| [[Предна самогласка|Предни]]
! colspan="1" align="center"| [[Самогласка од среден ред|Средни]]
! colspan="2" align="center"| [[Задна самогласка|Задни]]
|-
! align="center"| кратки
! align="center"| долги
! align="center"| кратки
! align="center"| кратки
! align="center"| долги
|-
! align="center" | [[Затворена самогласка|Затворени]]
| align="center"| {{МФА|ɪ}} || align="center"| {{МФА|iː}} || || align="center"| {{МФА|ʊ}}|| align="center"| {{МФА|uː}}
|-
! align="center" | [[Средна самогласка|Средни]]
| align="center"| {{МФА|ɛ}} || align="center"| {{МФА|eː}} || align="center"| {{МФА|ə}}|| align="center"| {{МФА|ɔ}}|| align="center"| {{МФА|oː}}
|-
! align="center" | [[Отворена самогласка|Отворени]]
| ||| || align="center"| {{МФА|a}}|| || align="center"| {{МФА|ɑː}}
|}
[[Дифтонг|Дифтонзи]]: {{МФА|iə, uə, əi, əu}}.
 
==Синтакса и морфологија==
{{Главна|Граматика на ирскиот јазик}}
 
Граматиката на ирскиот јазик се одликува со извесни особености кои се необични за индоевропските јазици. Меѓу нив можат да се издвојат мутациите на првичните согласки, [[збороред]]от [[прирок-подмет-предмет]] и употребата на два различни облика на глаголот „да се биде“.
 
Овие особености не се единствени во ирскиот. Се среќаваат кај другите келтски јазици, но и кај некои од други групи: морфосинтаксички предизвикани [[согласна мутација|мутации]] на првата согласка се среќаваат во [[фулански јазик|фуланскиот]] и [[шошонски јазик|шошонскиот]]; збороредот „прирок-подмет-предмет“ се среќава во [[класичен арапски јазик|класичниот арапски]] и [[библиски хебрејски јазик|библискиот хебрејски]]; [[португалски јазик|португалскиот]], [[шпански јазик|шпанскиот]], [[каталонски јазик|каталонскиот]] и [[галициски јазик|галицискиот]] ги користат двата облика на глаголот „да се биде“. Употребата на предлошки заменки се среќава во [[семитски јазици|семитските јазици]], но и во помалку познати европски јазици како [[венетски јазик (современ)|венетски]].
 
Состојбата е усложнета поради дијалектните разлики, препорачаниот стандард и упростувањето на граматиката и изговорот од страна на секојдневните говорници во градските средини.<ref name="irishtimes.com">{{наведени вести|url=http://www.irishtimes.com/newspaper/weekend/2010/0116/1224262447899.html|first=Brian|last=Ó Broin|title=Schism fears for Gaeilgeoirí|publisher=irishtimes.com}}</ref>
 
===Синтакса===
 
Ирскиот се одликува со [[збороред]]от [[прирок-подмет-предмет]] и користи два глагола „да се биде“. Едниот е [[помошен глагол|помошниот глагол]] ({{јаз|ga|''an chopail''}}) служи за опшишување на нечија постојана особина или идентитет oнаспроти привремена состојба.
 
Придавката стои по именката (освен кај присвојните придавки), но има и извесен број придавки и честички што можат да имаат улога на претставки.
 
===Морфологија===
Ирскиот е [[флективен јазик]] и ги користи следниве [[падеж]]и: општ (стариот [[номинатив]] и [[акузатив]]), [[вокатив]] и [[генитив]]. Во манстерските говори се има задржано [[датив]]от, но помладите говорници го отфрлаат. Сегашниот систем на збороизмена претставува драстично упростување на староирската граматика.
 
Именките можат да бидат во машки или женски род (средниот се има изгубено). Родовата разлика е донекаде изразена во завршетоците на зборовите: ''-án'' и ''-ín'' за машки, а ''-óg'' за женски.
 
Друга особеност што ирскиот ја дели со останатите келтски јазици е употребата на предлошки заменки ({{јаз|ga|''forainmneacha réamhfhoclacha''}}), which are essentially изменети (коњугирани) предлози. На пример, зборот за „кај“ е {{јаз|ga|''ag''}}, кој со право лице еднина станува {{јаз|ga|''agam''}} „кај мене“. Кога се користи со глаголот {{јаз|ga|''bí''}} („да се биде“) {{јаз|ga|''ag''}} означува своина, односно македонското „има“.
 
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' agam.}} „Јас имам книга.“ (букв. „Има книга [кај] мене.“)
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' agat.}} „Ти имаш книга.“
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' aige.}} „Тој има книга.“
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' aici.}} „Таа има книга.“
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' againn.}} „Ние имаме книга.“
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' agaibh.}} „Вие имате книга.“
*{{јаз|ga|''Tá leabhar'' acu.}} „Тие имаат книга.“
 
===Мутации===
 
Како и сите келтски јазици, ирскиот се одликува со мутација, при што се менуваат првичните и последните согласки за изразување на нијанси во граматичкиот однос и значењето. мутацијата важи за глаголите, именките и придавкит. Некои согласки се менуваат на два начина, зависно од контекстот.
 
Ирскиот има две мутации на првичната согаска:
 
* [[Лениција|Ослабување]] или лениција ({{јаз|ga|''séimhiú''}}) — [[избувна согласка|избувните]] согласки преоѓаат во [[струјна согласка|струјни]]. По стариот правопис, ова се означува со точка над согласката ({{јаз|ga|''buailte''}}), а според новиот, со додавање на -''h'':
** {{јаз|ga|''caith!''}} „фрлај!“ — {{јаз|ga|''chaith mé''}} „фрлив“ (ова е пример за ослабувањето како означувач на минато време со зборчето {{јаз|ga|''do''}}, кое денес се испушта)
** {{јаз|ga|''margadh''}} „пазар“, „спогодба“ — {{јаз|ga|''Tadhg an mhargaidh''}} „човек на улица“ (букв. „Тајг на пазар“; тука го гледаме ослабувањето како го означува генитивот на именка од машки род)
** {{јаз|ga|''Seán''}} „Шон (Јован)“ – {{јаз|ga|''a Sheáin!''}} „Јоване!“ (тука го гледаме ослабувањето како дел од вокативот, поточно [[вокатив]]ното ослабување предизвикано од {{јаз|ga|''a''}} или вокативниот означувач пред името {{јаз|ga|''Sheáin''}})
* Затемнување или еклипса ({{јаз|ga|''urú''}}) — озвучување на безвучните избувни согласки и [[назализација]] на звучните избувни согласки.
** {{јаз|ga|''athair''}} „татко“ – {{јаз|ga|''ár nAthair''}} „наш татко“
** {{јаз|ga|''tús''}} „почеток“, {{јаз|ga|''ar dtús''}} „на почетокот“
** {{јаз|ga|''Gaillimh''}} „Голвеј“ – {{јаз|ga|''i nGaillimh''}} „во Голвеј“
 
Мутациите честопати се единствениот начин на разликување на сличните граматички облици. На пример, присвојните заменки „нејзин“, „негов“ и „нивен“ се разликуваат исклучиво по мутациите на првичните согласки, бидејќи значенски сите се претставени со истиот збор ''a''. Ова може да се види во пример со зборот ''bróg'' (чевел):
 
* нивен чевел – ''a mbróg'' (затемнување)
* негов чевел – ''a bhróg'' (ослабување)
* нејзин чевел – ''a bróg'' (неизменето)
 
==Правопис==
[[Податотека:Gaelic-font-Gaelach.png|thumb|''Gaelach'' („Гелах“) напишано со традиционални гелски слогови]]
{{Главна|Правопис на ирскиот јазик}}
 
Современиот ирски се пишува со обична латиница без буквите j, k, q, w, x, y и z (со исклучок на прилагодени англизми), но со употреба на [[остар акцент]] (''á é í ó ú''), наречена {{јаз|ga|''síneadh fada''}}, „долг знак“. (Буквата v е присвоена во јазикот и има иста звучност со „bh“, но не е дел од традиционалната азбука). Остриот акцент ја издолжува самогласката и, во извесни случаи, ја изменува. На пример, во манстерскиот говор, ''a'' има звучност {{МФА|/a/}} или {{МФА|/ɑ/}}, додека ''á'' има звучност {{МФА|/ɑː/}}. Во алстерскиот пак, истата ''á'' има звучност {{МФА|/æː/}}.
 
Традиционалниот правопис користи и надредна точка над извесни согласки за да изрази ослабување. Современиот ирски ова го изразува со придодавање на буквата h кон согласката шо се ослабува. На пример „Gaelaċ“ [на сликата] денес се пишува „Gaelach“.
 
Денешниот стандарден правопис ({{јаз|ga|''Caighdeán Oifigiúil''}}) е осмислен во 1940-тите како упростување на дотогашниот начин на пишување. Во него се отстранети немите согласки, а самогласните комбинации се поверни на говорниот јазик.
 
Стандардниот правопис не секогаш го одразува изговорот на зборовите кај поединечните дијалекти.
 
==Дијалекти==
Ирскиот има неколку традиционални [[дијалект]]и и разни облици на градски говори. Второспоменатите имаат влијанија од граматиката и фонологијата на англискиот. Дијалектите се разликуваат по нагласокот, интонацијата, зборовите и структурните особености.
 
Трите наречја соодветствуваат на трите покраини кајшто е зачуван јазикот: [[Манстер]] ({{јаз|ga|''Cúige Mumhan''}}), [[Конахт]] ({{јаз|ga|''Cúige Chonnacht''}}) и [[Алстер]] ({{јаз|ga|''Cúige Uladh''}}). Постојат изаписи за дијалектите во [[Ленстер]], направени пред нивното исчезнување.
 
== Поврзано ==
* [[Ирска азбука]]
* [[Правопис на ирскиот јазик]]
* [[Фонологија на ирскиот јазик]]
* [[Историја на ирскиот јазик]]
* [[Ирска синтакса|книжевност]]
* [[Граматика на ирскиот јазик]]
* [[Македонска транскрипција на ирскиот јазик]]
 
Ред 37 ⟶ 268:
 
== Наводи ==
{{наводи|30em}}
 
== Литература ==
* Caerwyn Williams, J.E. & Ní Mhuiríosa, Máirín (ed.). ''Traidisiún Liteartha na nGael''. An Clóchomhar Tta 1979.
* McCabe, Richard A.. ''Spenser's Monstrous Regiment: Elizabethan Ireland and the Poetics of Difference''. Oxford University Press 2002. ISBN 0-19-818734-3.
* De Brún, Pádraig. ''Scriptural Instruction in the Vernacular: The Irish Society and Its Teachers 1818-1827''. Dublin Institute for Advanced Studies 2009. ISBN 978-1-85500-212-8
 
== Надворешни врски ==
{{ИнтерВики|код=ga}}
{{рв|Irish language}}
{{Википатување|Irish phrasebook|Ирски разговорник}}
 
* [http://www.uni-due.de/DI/ Откријте го ирскиот јазик]
* [http://www.talkirish.com/ Друштвена мрежа за ученици, наставници и говорници на ирскиот јазик]
* [http://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:Irish_Swadesh_list Сводешов список на основни ирски зборови] — [[Викиречник]]
* [http://learn101.org/irish.php Учете ирски] — вклучува граматика и снимки со изговор
 
{{ИЕ-јазик-никулец}}
 
{{Irish linguistics}}
{{Келтски јазици}}
 
[[Категорија:Ирски јазик| ]]
[[Категорија:Гојделски јазици]]
[[Категорија:Јазици во Ирска]]
[[Категорија:Јазици во Обединетото Кралство]]
{{en}}
{{Link GA|de}}
{{Link FA|gv}}
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Ирски_јазик“