Википедија

Баскиски јазик: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
сНема опис на уредувањето
сНема опис на уредувањето
Ред 15:
'''Баскискиот јазик''' (''Euskara'') е [[изолиран јазик]] што го зборуваат [[Баскијци]]те во [[Баскија (регион)|Баскија]] во североисточна [[Шпанија]] и во југозападна [[Франција]]. Јазикот го зборуваат околу четвртина од баскиците. Пред да се воведе во образовниот систем не бил зборуван во [[Алава]], во западен [[Бискај]] или во јужниот дел на [[Навара]]. Од околу 3.000.000 [[баскици]], околу 1.063.000 луѓе го зборуваат јазикот. Од вкупниот број на луѓе што го зборуваат јазикот 566.000 живеат во шпанскиот регион на Баскија, а остатокот во [[Франција]]<ref>{{цитирана веб страница | url=http://www.englishpen.org/writersintranslation/magazineofliteratureintranslat/basquecountry/basquelanguage/ | title=Basque language}}</ref>.
 
Стандардната форма на баскискиот јазик се вика ''Батуа'' и била создадена на крајот од [[20 век]]. Оваа стандардна верзија е воглавно користена во шпанскиот дел на Баскија. Покрај оваа стандардна верзија, има шест баскиски дијалекти: бизкаијански, гипузкоанскигипускојски, горнонаварски, долнонаварски, лапурдски и зубероански (во Франција). Политичките граници не ги делат дијалектите што е случај со повеќето јазици како во [[Европа]] така и на [[Балкан]]от.
 
== Име ==
Ред 30:
[[Латински јазик|Латинскиот]] натпис од [[Аквитанија]] зачувал повеќе броеви со реконструираниот [[прабаскиски јазик]], како на пример личните имиња „Нескато“ и „Косон“ (значат младо девојче и маж во денешен баскиски<ref>[http://www1.euskadi.net/hizt_3000/ Hiztegia 3000]</ref>). Овој јазик најчесто се нарекува аквитански и се верува дека се зборувал пред освојувањето на територијата од [[Римската Империја]]. [[Аквитански јазик|Аквитанскиот јазик]] успеал да опстане додека [[Тартесински јазик|тартесинскиот]] и [[Иберски јазик|иберскиот јазик]] исчезнале. Поради долговековниот контакт со [[Романски јазици|романските јазици]], баскискиот прифатил поголем број на романски зборови. На почетокот тоа бил латинскиот јазик, а подоцна од дијалектите на [[Окситански јазик|окситанскиот]] и [[Шпански јазик|шпанскиот јазик]].
 
Во јуни 2006, Елисео Гил тврдел дека пронашол епиграфски сеткомплет во Ируња-ВелеиаВелеја со околу 270 баскиски натписи и цртежи од третиот век.<ref>[http://www.eitb24.com/portal/eitb24/noticia/eu/gizartea/iruna-veleia-third-century-basque-inscriptions-found-in-archaeolo?itemId=D36072&cl=%2Feitb24%2Fsociedad&idioma=en Third-century Basque inscriptions found in archaeological site]</ref> Некои од зборовите и фразите пронајдени биле многу слични со денешен баскиски јазик и се потврдиле како прва пишана форма на јазикот. По некое време археолозите излегле со сомневање кон ваквото откритие и поставиле голем број на прашања како тоа дали тоа е фасификувано<ref>[http://www.elpais.com/articulo/pais/vasco/Diputacion/llegara/final/aclarar/fraude/elpepuespvas/20081121elpvas_3/Tes]</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/science/2008/nov/24/basque-pottery-euskara-eliseo-gil]</ref>
 
=== Хипотези за поврзаност со други јазици ===
Ред 48:
 
 
== Статус ==
== Официјален статус ==
 
[[Податотека:Navarra - Zonificacion linguistica.svg|thumb|left|ОфицијаленСлужбен статус на баскискиот во Навара.]]
 
ИсторискиВо минатото, латинскиот[[службен и романскитејазик|службени јазици]] ималево официјаленрегионот статусбиле волатинскиот регионоти романските јазици. Покрај нив, баскискиот набрзо бил признат во регионот, како пример на тоа е дозволата официјалнослужбено да се користи баскискиот јазик во 13 и [[14 век]].
 
Денес баскискиот јазик е официјаленслужбен јазик во шпанските покраини: целосно официјаленслужбен во [[Баскија|Баскиската автономна заедница]] и во некои делови од Навара. Баскискиот јазик нема официјаленслужбен јазик во баскиските територии во Франција и не им се дозволува на луѓето да го користат јазикот на официјалнослужбено ниво.
 
Така, законот за употреба на баскискиот јазик ја поделила Навара на три јазични заедници: баскиски регион во Навара, небаскиска заедница и мешана заедница.
 
== Дијалекти ==
[[Податотека:Basque Dialects mk.svg|thumbмини|250pxдесно|right250п|Карта на баскиските дијалекти.]]
Денешните баскиски дијалекти имаат голема различитост и понекогаш има потешкотии за разбирање на дијалектите. Така на пример најнеразбирлив дијалект е зубероанскиот дијалект.
 
Ред 65:
 
* [[Бискајски дијалект]]
* [[ГипузкоанскиГипускојски дијалект]]
* [[Горнонаварски дијалект]]
* [[Долнонаварски дијалект]]
Ред 73:
 
== Фонологија ==
{| class="wikitable" style="margin:autmargin:auto:" align="center;"
|+caption | СогласкитеСогласни фонеми во баскискиот литературен јазик
|-
! rowspan="2" colspan="2" |
! [[Уснена согласка|Уснени]]
! colspan="4" | Лабијални
! [[Рамнојазична согласка|Рамнојаз.]]-<br>[[Забна согласка|забни]]
! colspan="6" | Коронални
! [[Врвнојазична согласка|Врвнојаз.]]-<br>[[Венечна согласка|венечни]]
! colspan="4" | Дорзални
! [[Преднонепчена согласка|Преднонеп.]]<br>или[[Задновенечна согласка|задновен.]]
! colspan="2" rowspan="2"| Глотални
! [[Заднонепчена согласка|Заднонепчени]]
|-
! [[Гласилна согласка|Гласилни]]
! colspan="2" | Билабијални
|- style="text-align:center;"
! colspan="2" | Лабиодентални
! colspan="2" | Ламинални[[Носна согласка|Носни]]
| m<br>{{МФА|/m/}}
! colspan="2" | Апико-алвеоларни
|
! colspan="2" | Посталвеоларни
| n<br>{{МФА|/n/}}
! colspan="2" | Непчани
| ñ, -in-<br>{{МФА|/ɲ/}}
! colspan="2" | Веларни
|
|- align="center"
|
! colspan="2" | Носни
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" | m</br>{{IPA|/m/}}
! rowspan="2" | [[Избувна согласка|Избувни]]
| colspan="2" |
! <small>Безвучни</small>
| colspan="2" |
| colspan="2" | np</br>{{IPAМФА|/np/}}
| t<br>{{МФА|/t/}}
| colspan="2" |
|
| colspan="2" | ñ, -in-</br>{{IPA|/ɲ/}}
| tt, -it-<br>{{МФА|/c/}}
| colspan="2" |
| k<br>{{МФА|/k/}}
|
|- style="text-align:center;"
! <small>[[Звучност (фонетика)|Звучни]]</small>
| b<br>{{МФА|/b/}}
| d<br>{{МФА|/d/}}
|
| dd, -id-<br>{{МФА|/ɟ/}}
| g<br>{{МФА|/ɡ/}}
|
|- style="text-align:center;"
! [[Слеана согласка|Слеани]]
! <small>Безвучни</small>
|
| tz<br>{{МФА|/ts̻/}}
| ts<br>{{МФА|/ts̺/}}
| tx<br>{{МФА|/tʃ/}}
|
|
|- style="text-align:center;"
! rowspan="2"| [[Струјна согласка|Струјни]]
! <small>Безвучни</small>
| f<br>{{МФА|/f/}}
| z<br>{{МФА|/s̻/}}
| s<br>{{МФА|/s̺/}}
| x<br>{{МФА|/ʃ/}}
|
| h<br>{{МФА|∅, /h/}}
|- style="text-align:center;"
! <small>(претежно)<br>Звучни</small>
| || ||
| colspan="2" | j<br>{{МФА|/ʝ~x/}}
|
|- style="text-align:center;"
! colspan="2"| [[Странична согласка|Странични]]
|
|
| l<br>{{МФА|/l/}}
| ll, -il-<br>{{МФА|/ʎ/}}
|
|
|- style="text-align:center;"
! rowspan="2" | [[Вевна согласка|Вевни]]
! [[Трепетна согласка|Трепетни]]
|
|
| r-, -rr-, -r <br>{{МФА|/r/}}
|
|
|
|- alignstyle="text-align:center;"
! [[Едноударна согласка|Едноударни]]
! colspan="2" | Плозивни
| p</br>{{IPA|/p/}}
| b</br>{{IPA|/b/}}
| colspan="2" |
| t</br>{{IPA|/t/}}
| d</br>{{IPA|/d/}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| tt, -it-</br>{{IPA|/c/}}
| dd, -id-</br>{{IPA|/ɟ/}}
| k</br>{{IPA|/k/}}
| g</br>{{IPA|/g/}}
|
|- align="center"
! colspan="2"| Африкативни
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" | tz</br>{{IPA|/ʦ̻/}}
| colspan="2" | ts</br>{{IPA|/ʦ̺/}}
| colspan="2" | tx</br>{{IPA|/ʧ/}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|
| -r-<br>{{МФА|/ɾ/}}
|- align="center"
! colspan="2"| Фрикативни
| colspan="2" |
| colspan="2" | f</br>{{IPA|/f/}}
| colspan="2" | z</br>{{IPA|/s̻/}}
| colspan="2" | s</br>{{IPA|/s̺/}}
| colspan="2" | x</br>{{IPA|/ʃ/}}
| colspan="4" | j</br>{{IPA|/ʝ~x/}}
| h</br>{{IPA|∅, /h/}}
|- align="center"
! colspan="2" | Латерални
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" | l</br>{{IPA|/l/}}
| colspan="2" |
| colspan="2" | ll, -il-</br>{{IPA|/ʎ/}}
| colspan="2" |
|
|- align="center"
! rowspan="2" | Ротички
! Трилни
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" | r-, -rr-, -r </br>{{IPA|/r/}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|
|- align="center"
! Вевни
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" | -r-</br>{{IPA|/ɾ/}}
| colspan="2" |
| colspan="2" |
| colspan="2" |
|
|}
 
== Азбука ==
Баскискиот се пишува со латинската азбука. Покрај стандардната латинска азбука, баскискиот користи и специјалнипосебни букви ''[[ñ]]''; ''[[ç]]'' и ''[[ü]]''. Во баскикиот јазик неНе се користат ''Cc, Qq, Vv, Ww, Yy '' освен за странски позајмени зборови[[заемка|заемки]], но и покрај тоасепак тие се вметнатидел воод азбуката.<ref>[http://www.euskaltzaindia.net/arauak/dok/Araua_0017.pdf Basque alphabet]</ref>[[Дифтонг|Дифтонзите]] се сметаат за двојни букви.
 
: Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ññ Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz
Ред 308 ⟶ 301:
* [http://www.geocities.com/aprendereuskera/ Aprender Euskera: курс за баскиски јазик]
* [http://www.eoieuskadi.net Училишта кои учат баскиски]
* [http://www.euskaltzaindia.net/index.asp?hizkuntza=en Euskaltzaindia официјалнаСтраница странана јазичниот институт]
* Извештај на Ethnologue за [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=eus баскиски]
* [http://basque.unr.edu/ Центар за баскиски науки на Универзитетот во Невада]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Баскиски_јазик“