|
'''КриминалЗлосторството''' или '''криминал''' е актчин (дело) од страна на физичко или правно лице кое свесно постапува (постапило) во спротивност со [[закон]]ите и [[Устав]]от на територијата на која се наоѓа, и кое ја продолжува таа активност во сопствена полза.
Во историјата се познати многу криминални делазлодела. Дури до толку што не е можно да се споменат сите тука дури и да постои волја. Да спомнеме само неколку општопознати примери: трговија и шверц со луѓе, шверц на дрога и други недозволиви супстанци, црн пазар, црна економија, итн.
Мора да се напомене дека криминално дело'''злодело''' е секое дело кое сериозно ги нарушува законите и Уставот на територијата во која е предизвикано, и не мора да биде продолжено. Оттука можеме да заклучиме дека паркирање на автомобил на погрешно место не е криминално делозлодело, но носење марихуана преку македонска граница е.
[[Општество]]то го дефинира криминалотзлосторството како кршење на едно или повеќе правила или [[закон]]и за коишто некоја управна [[власт]] или сила на крај може да пропише казна.
ЗборотМеѓународниот '''криминал'''збор „криминал“ потекнува од латинскотолатинскиот поим ''crimen'' (генитив ''criminis''), од латинскиот корен ''cernō'' и грчкиот ''κρινω'', со значење судам. Во првобитна смисла значело ''„пријава (во правото), вина, обвинение“''.
Кога општеството смета дека неформалните односи и санкции се недоволни за да се создаде и одржи посакуваниот општествен ред, тоа може да резултира во поставување повеќе формални системи на општествена контрола од страна на владата, или пошироко од страна на [[држава]]та. Со институционалните и правните машинерии ставени на располагање, државните службеници можат да ги принудат поединците да ги почитуваат кодексите на однесување и да ги казнат оние кои не ги почитуваат.
Власта користи разни механизми за да го регулира однесувањето, вклучувајќи правила кодифицирани во закони, ги контролира луѓето за да осигура дека тие ги почитуваат тие закони, како и други приципи и практики наменети за спречување на криминалотзлосторствата. Покрај тоа постојат правни лекови и санкции, кои заедно го сочинуваат кривично-правниот систем. Сепак, не сите повреди на законот, на пример, непочитување на [[договор]] или обврска и други граѓанско-правни престапи, се сметаат за криминалзлодело.
Етикетата '''„криминал“„злостор“''' и општествената [стигма|http://en.wikipedia.org/wiki/Social_stigma] која што ја нормално придружува, го ограничуваат опсегот на оние активности кои што им штетат и на општата популација и на државата, вклучувајќи некои коишто предизвикуваат сериозна загуба или штета за поединци. Со етикетата се намерава јасно да се признае [хегемонија|http://en.wikipedia.org/wiki/Hegemony]та на една доминантна популација, или да се отслика согласноста во осудувањето идентификувано однесување и да се оправда казната наложена од државата, во случај на обвинетото лице да му е судено и потоа досудено за одреденодредено криминалзлодело. Вообичаено, сторителот на криминалзлоделото е физичко лице, но во некои надлежности и во некои морални средини, правните лица (види правно лице) исто така се сметаат за способни да вршат криминални делазлодела.
=== Дефиниција ===
Една нормативна дефиниција гоги смета криминалотзлосторствата за девијантно однесување кое ги крши постоечките норми (види [[правна норма]]) – културните стандарди кои пропишуваат како нормално треба да се однесуваат луѓето. Овој пристап смета дека сложената реалност којашто го опкружува концептот за криминалното делозлоделото и бара да се сфати како променливите општествени, политички, психолошки и економски услови може да влијаат врз тековните дефиниции за криминалното делозлоделото и врз формата на правните одговори, одговорите на спроведувањето закон и казнените одговори од страна на општеството.
Оваа структурална реалност продолжува да се менува често предизвикувајќи несогласувања. На пример, како што културите и политичката околина се менуваат, општествата може да ги смета за незаконски или не, одредени однесувања, коишто директно влијаат врз статистичките криминални стапки на злостор, го утврдуваат распределувањето на средствата за спроведувањето вакви закони, како и влијанието врз општото јавно мислење.
Слично, промените во собирањето и/или пресметувањето податоци за криминални делазлодела може да влијае врз перцепцијата на јавноста за големината на кој било даден „криминален„проблем проблем“со престапност“. Сите вакви прилагодувања на статистиката за криминалните делазлоделата, поврзани со искуствата на луѓето во секојдневниот живот, ги оформуваат однесувањата за тоа кој закон треба да се примени за да се спроведе некоја посебна општествена норма. Постојат многу начини преку кои може да се контролира однесувањето без да се искористи кривично-правниот систем.
Навистина, во оние случаи во кои не постои јасна согласност за дадена норма, примената на кривичното право од страна на владејачката група да се забрани однесувањето на друга група може да се смета за несоодветно ограничување на слободите на друга група, и обичните општествени членови може да изгубат почит на законите во целост, без разлика дали законот којшто е во прашање е активно спороведен или не.
*Некој може да ја сфати криминализацијата како постапка со намера да се спречи некој да преземе штетна активност, средство да се намали штетата, применувајќи ја заканата на казна како одвратување на оние коишто намераваат да се однесуваат така и да предизвикаат штета. Државата се вмешува затоа што тие веруваат дека трошоците за некриминализирање (т.е да се дозволи повредите да продолжат нестивнати) ги надминуваат трошоците за криминализирање на истите (т.е ограничување на индивидуалната слобода со цел да се сведе на минимум штетата врз другите).
*Криминализацијата може да обезбеди намалување на повредите во иднина, дури и по кривично дело, тргнувајќи од тоа дека оние коишто се во [[затвор]] за сторување криминални делазлодела имаат поголема шанса да предизвикаат штета во иднина.
*Криминализацијата може да се сфати како начин потенцијалните криминалцизлосторници да платат за нивните дела. Во овој случај, криминализацијата е начин да се постави цената којашто еден мора да ја плати (на општествтото) за одредени активности коишто се сметаат за штетни за општеството како целина. Во оваа смисла криминализацијата не може да се смета за ништо друго, туку за одмазда на државата во вид на санкција.
Државата го контролира процесот на криминализација бидејќи:
*Жртвите можеби сакаат само надомест за нанесените повреди, додека се рамнодушни кон можната желба за одвратување (погледнете кај Полински и Шавел (Polinsky & Shavell(1997) за основните разидувања меѓу приватното и општественото мотивирање при примена на [[правниот систем]]).
*Стравот од одмазда може да ги одврати жртвите или сведоците на криминални делазлодела од преземањето каква било акција. Дури и во контролираните општества, стравот може да спречи пријавување или соработка при судење.
*На самите жртви може да им недостига [[скалеста економија]] која ќе им овозможи да управуваат со [[казнен систем|казнениот систем]], да им дозволи сами да собираат парични казни доделени од страна на [[суд]] (погледнете кај Полински (1980) (Polinsky) за спроведувањето парични казни). Гарупа и Клерман(2002) (Garoupa & Klerman) предупредуваат дека владите кои манипулираат со [[економија]]та имаат примарен мотив да ги зголемат приходите итн., ако престапниците имаат доволно богатство, ваквата влада ќе делува поагресивно во спроведувањето закони против полесни кривични дела (вообичаено со утврдени казни како прекршоци за паркирање и рутински сообраќајни прекршоци), но поопуштена во спроведувањето закони против сериозни случаи, отколку владите коишто бараат максимално да се обезбеди економска помош за лицата кои имаат потреба од неа.
*Како резултат на криминалното делозлоделото, жртвите може да го загубат животот или да бидат онеспособени нормално да живеат или да ги извршуваат работните обврски.
=== Историја ===
ИдејатаЗлосторството закако криминалотпоим има долга [[историја]]. <ref>Oppenheim, A. Leo (and Reiner, Erica as editor). (1964). ''Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization''. Revised edition (15 септември, 1977). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-63187-7</ref> Некои религиозни општини (види [[општина]]) го сметаат гревот за криминалзлосторство; некои дури потенцираат дека криминалнотозлоделото делое грев кој има легендарно и митолошко потекло – забележете поврзаност меѓу приказната за [[Адам и Ева]] и теоријата за првобитниот грев. Она што една група го смета за криминално делозлодело може да предизвика или разгори војна или конфликт. Сепак, најраните цивилизации (види [[цивилизација]]) имале правни законици, коишто содржеле и граѓански и казнени правила, иако не биле секогаш во пишана форма.
[[СумеријциСумер]]теците биле првите кои создале пишани законици кои опстанале.[1] Додека е познато дека [[Урукагина]] имал законик којшто не опстанал, подоцнежниот крал, [[Ур-наму]] го оставил најраниот законик којшто се уште постои, Законикот на Ур-наму, со којшто се пропишува формален систем на казни за специфични случаи во 57 членови. СумеријцитеСумерците подоцна издаваат други законици, вклучувајќи го и „[[законикот„Законикот на Липит- Иштар]]“Иштар“. Овој законик, кој датира од 20-тиот век п.н.е, содржи околу 50 членови, и бил ресоздаден вршејќи споредба меѓу повеќе извори .
Длабоко во себе, Сумеријците билеСумерцитебиле свесни за личните права и го презирале секое газење врз тие права, без разлика дали ги газел нивниот крал, нивниот претпоставен или нивни сограѓанин. Не е чудно што СумеријцитеСумерците биле првите кои создале [[право]] и правни законици.<ref>Kramer, Samuel Noah. (1971). ''The Sumerians: Their History, Culture, and Character''. Chicago: [[University of Chicago]]. ISBN 0-226-45238-7</ref>
Успешните правни закони во [[Вавилон]], вклучувајќи го и [[Хамурабиев законик|Хамурабиевиот законик]], го отсликуваат верувањето на месопотамиското општество дека правото потикнува од желбата на боговите (видете [[Вавилонско право]]).<ref>[[Driver, G. R.]] & Mills, John C. (1952-55). ''The Babylonian Laws''. 2 Vols. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-825110-6</ref> Многу држави во тоа време функционирале како теократии (видете [[теократија]]), чиишто законици за однесување во голема мера биле религиозни по потекло и по содржина.
Сер Хенри Мејн (1861) ги проучувал античките законици кои во тоа време биле достапни, и не пронашол никакво кривично право во „актуелна“ смисла на зборот. Додека актуелните системи разликуваат престапи против „државата“ или „заедницата“, и престапи против „индивидуата“, т.н. казнени системи на старите заедници не се справувале со „криминални дела“„злодела“ (од лат. crimina) туку со „ неправди/деликти“ (од лат. delicta). Така, грчките закони <ref>Garner, Richard. (1987). ''Law and Society in Classical Athens''. London: Palgrave Macmillan. ISBN 0-312-00856-2</ref> ги регулираат сите форми на кражба, напад, силување, и убиство како приватни неправди, и акцијата за спроведувањето правда им била оставена на жртвите и нивните спасувачи. На најраните системи им недостасувале формални судови.
Римјаните (види [[Римска империја]]) го систематизирале правото и го рашириле низ целата римска империја. Повторно, првичните правила на римското право го сметаат нападот како предмет на приватна компензација. Најзначајното римско право вклучувало авторитет да се владее, да се контролира, dominion. <ref>Daube, David. (1969). ''Roman Law: Linguistic, Social and Philosophical Aspects''. Edinburgh: [[Edinburgh University Press]]. ISBN 0-85224-051-1</ref>. Pater familias или таткото на фамилијата ја поседувал целата фамилија и нејзината сопственост (вклучувајќи ги и робовите); таткото ги спроведувал работите поврзани со мешањето во каква било сопственост.
Иако Рим ги напуштил британските провинции некаде околу 400-тата година п.е, германските воени платеници – кои во голем дел станеле инструмент за спроведувањето римско правило во [[Британија]] – стекнале сопственички права на тамошната земја и продолжиле да применуваат мешавина од римско теутонско право, кое во поголем дел е запишано во времето на раните англо-саксонски кралеви.<ref>Attenborough, F. L. (ed. and trans.) (1922). [http://www.ilabdatabase.com/member/detail.php3?custnr=&membernr=1661&ordernr=42311 ''The Laws of the Earliest English Kings'']. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. Reprint March 2006. [http://www.lawbookexchange.com/ The Lawbook Exchange, Ltd.] ISBN [http://www.ilabdatabase.com/member/detail.php3?custnr=&membernr=1661&ordernr=42311 1-58477-583-1]</ref>Но, токму тогаш кога поцентрализираната англиска монархија се споила по нормандиската инвазија, и англиските кралеви се обиделе да го вратат правото над нивната земја и луѓето, се родил модерниот концепт, имено на кривичното дело не се гледа само како на престап против „индивидуата“, туку и како престап против „државата“.<ref>Kern, Fritz. (1948). ''Kingship and Law in the Middle Ages''. Reprint edition (1985), Westport, Conn.: Greenwood Press.</ref>
Идејата произлезе од [[обичајното право]], и најраното зачнување на идејата за криминалното делозелоделото вклучува настани од такво големо значење што „државата“ морала да ги земе во свои раце, иако немала право, вообичаените функции на граѓанските судови, и да диригира специфично право или privilegium против сторителот. Сите најрани англискисудења криминалнина судењазлодела во Англија вклучувале целосно невообичаени и произволни судови без никакво право кое треба да се примени, додека граѓанското (прекршочно) право функционирало на високоразвиен и постојан начин (со исклучок на тоа кога Кралот сакал да се здобие со пари при продавањето нованов формаоблик на налог (види образец)). Развојот на идејата дека „државата“ ја обезбедува правдата во суд, се појавува паралелно со или по појавувањето на концептот за суверенитет.
Во континетална Европа, римското право опстојувало, но со посилно влијание од [[црква]]та.<ref>Vinogradoff, Paul. (1909). ''Roman Law in Medieval Europe''. Reprint edition (2004). Kessinger Publishing Co. ISBN 1-4179-4909-0</ref>Поврзано со пораспространетата политичка структура базирана на помали државни единици, станувале познати различните правни традиции, коишто продолжиле цврсто да пуштаат корени во римската правна наука модифицирана да излезе во пресрет на доминантната политичка клима.
Ова значи дека ограничувачките приватни кавги не фукционирале секогаш, и понекогаш го спречувале исполнувањето правда, додека во најрано време, државата не обезбедувала секогаш самостојна [[полиција]]. Така, [[кривичното/казнено право]] произлегло од она што денес претставува прекршок, во вистинска смисла, многу дела и испуштања класифицирани како кривични дела всушност се преклопуваат со граѓанско-правните концепти.
Развојот на социолошката мисла од 19-тиот век, па наваму, охрабрувала да се постават на сцена нови гледишта за криминалните делазлоделата и криминалитетотпрестапништвото, и ги негувала почетоците на криминологијата како наука за кривичните дела во едно општество. Ниче забележал врска меѓу криминалните делазелоделата и креативноста – во Раѓањето на трагедијата јасно изјавил : <blockquote>„Најдоброто и најсветлото што еден човек може да го стекне мора да го стекне преку криминал“злосторништво“</blockquote>
Во 20-тиотXX век, [[Мишел Фуко]] во Дисциплина и казна (Discipline and Punish), направил истражување за криминализацијата како метод на државна контрола со примена на закана за сила.
=== Природно–правна теорија ===
Навистина, и покрај сé, најголемиот дел природно-правни теоретичари ја прифатиле идејата за спроведување на доминантниот морал како примарна функција на правото. Овој став не го заобиколува проблемот којшто го прави невозможен кој било морален критицизам на правото така што, ако согласувањето со природното право претставува неопходен услов за правна законодавност, целото важечко право мора, по дефиниција, да е морално правно. Така, во контекст на овој начин на размислување, правната законодавност на нормата неопходно ја вклучува и моралната правда.
Некој може да го реши овој проблем признавајќи одреден степен на [морален релативизам|http://en.wikipedia.org/wiki/Moral_relativism] (види [[Роналд Дворкин]]) и прифаќајќи дека нормите може со тек на времето да се развијат и, тогаш, некој може да го критикува постојаното спроведување стари закони, земајќи ги предвид тековните норми. Правото може да биде прифатливо но примената на државната моќ да ги присилува граѓаните да делуваат во согласност со него не е морално оправдано. Во повеќето модерни концепии за теоријата, криминалните делазлоделата се карактеризираат како кршење индивидуални права.
Бидејќи општеството смета дека многу права се природни (оттука терминот „''право''“) отколку направени од човекот, она што едно дело го прави криминалнозлосторство е исто така природно, споредено со законите (кои се направени од човекот). Адам Смит го опишува овој став, велејќи дека еден шверцер би бил одличен граѓанин, „...ако законите на неговата земја не го претвориле во криминално делозлодело она за коешто природата немала таква цел.“
ПоследователноСледствено на тоа, природно-правната теорија разликува „криминалитет“„злосторништво“ (којшто произлегува од човековата природа) и „незаконски дела“ (кои произлегуваат од интересите на оние кои се на власт). [[Адвокат]]ите понекогаш ги изразуваат овие два концепта со malum in se и malum prohibitum. Едно дело се смета за malum in se затоа што тоа дело само по себе, по својата природа преставува злодело; додека едно дело се смата за malum prohibitum (фразата оди вака) само затоа што правото го прогласило тоа дело за такво.
Овој став води до очигледен [парадокс|Paradox|http://en.wikipedia.org/wiki/Paradox]: едно дело може да биде незаконско и да не е злосторство, додека едно криминално делозелодело може да биде совршено законско. Многу мислители од периодот на [[Просветителство]]то, како [[Адам Смит]] и татковците-основачи на американскиот устав до одредена мера го прифатија овој став, кој продолжи да привлекува внимание кај т.н. [класични либерали|http://en.wikipedia.org/wiki/Liberalism#classical_liberalism] и либертаријанци (приврзаници на политичка философија којашто предлага само минимална интервенција на државата во животот на граѓаните).
=== Обележја ===
=== Типови ===
Научниците и мислителите може да ги класифицираат крвичните дела во категории, вклучувајќи криминалитетзлостор насо насилство, криминалитетзлостор против имотот и криминалитетзлостор против јавниот ред.
==== Класификација на делата во САД ====
Во [[САД]] од 1930-та година па наваму, [[Федералното биро за истрага]] (FBI-Federal Bureau of Investigation) на годишно ниво ги подредува Постојаните извештаи за криминални дела ([Uniform Crime Reports-UCR|http://en.wikipedia.org/wiki/Uniform_Crime_Reports])злодела од податоците за кривични дела доставени од службите за спроведување правда низ САД[11]. Службениците ги собираат овие податоци на градско, општинско, и државно ниво во Постојаните извештаи за кривични дела. Тие го класифицираат кршењата на законот кои произлегуваат од обичајното право како криминални делазлодела кои влегуваат во Дел I (индекс) од извештите, понатаму класифицирани во кривични дела на насилство и кривични дела против имотот. Кривичните дела на насилство од Дел I вклучуваат [[убиство без умисла]], [[убиство со умисла]], [[силување]], [[тежок физички напад]], и [[грабеж]]; додека кривичните дела против имотот од Дел I вклучуваат [[провала]], [[подметнување пожар]], [[кражба]], [[кражба на моторно возило]]. Сите други дела се вбројуваат во криминалните делазлодела од Дел II.
Аналитичарите може да ги групираат криминалните делазлоделата и според строгоста, па некои категории термини вклучуваат:
*Престап (САД и претходно Велика Британија)
Ваквите списоци вообичаено вклучуваат и деликти, иако во САД тие може да не се вбројат во областа на кривичното право, туку во граѓанското.
=== Криминалните делаЗлоделата во меѓународното право ===
Кривичните дела утврдени со договор како кривични дела против меѓународното право вклучуваат:
Актуелното мислење често го поврзува меѓународното право со концептот за спротиствавувањето на [[тероризам]]от – кое се смета за кривично дело различно од војна.
=== Религијата и криминалотзлоделата ===
Општествено прифатениот или наложен религиозен морал влијаел врз [секуларни]те јурисдикции за прашања кои инаку ја загрижуваат свеста на индивидуата. Активностите кои понекогаш се сметаат за незаконски врз религиозна основа вклучуваат (на пример): (забрана за) конзумирање алкохол, [[абортус]] и истражување [[матични клетки]]. Во различни историски и сегашни општества, утврдените религии(види [[религија]]) основале системи на земска правда којашто ги казнува делата против божјата волја и против специфични религиозни, организациони и други правила од спефифични закони, како исламското канонско право или римокатоличкото канонско право.
Многу устави содржат одредби за да ги ограничат слободите и од друга страна ги сметаат за незаконски дозволените однесувања за време на [[вонредна состојба]]. Ваквите непосакувани активности може да вклучуваат собир на улици, прекршување [[полициски час]] или поседување оружје.
=== КриминалЗлостор извршен од страна на вработени ===
Постојат два вообичаени типови на криминалзлостор извршен од страна на вработени: [[проневера]] и [[саботажа]]. Сложеноста и анонимноста на компјутерите може да им помогне на криминалнозлосторно настроените вработени да ги прикријат своите злодела. Жртвите на најскапите измами вклучуваат банки, брокерски куќи, осигурителни компании, и други големи финансиски институции.Повеќето луѓе виновни за проневера немаат криминална историја на злодела. Вообичаено е тие да имаат жалби против нивниот работодавец, финансиски проблеми, или едноставно не можат да му одолеат на искушението овозможено од една дупка во законот којашто ја откриле. Проверка како претрес, па дури и проверка на перспективни вработени можат да помогнат; сепак, многу закони прават некои видови проверки тешки, па дури и незаконски за изведување. Отпуштени или незадоволни вработени понекогаш ги саботираат компјутерските системи на компанијата како еден вид на „одмазда“.<ref>Sara Baase, "A Gift of Fire: Social, Legal, and Ethical Issues for Computing and The Internet. Third Ed. 'Employee Crime'" (2008)</ref>Оваа саботажа може да биде во форма на [[логичка бомба]], [[компјутерски вирус]], или создаваат општ неред.
Некои работодавци развиле мерки во обид да се изборат и да гоги спречат криминалотзлоделата којкои гоги вршат вработени. Тие понекогаш спроведуваат безбедносни мерки како што се камерите, снимањето отпечатоци на вработени, и проверка на минатото. Иако застапниците на приватноста ги разгледувале ваквите методи, кристејќи ги, тие им служат на интересите на компаниите. Не само што помагаат да се спречи криминалотзлосторството извршенизвршено од страна на вработени, овие методи ги заштитуваат компаниите од казни и/или тужби за невнимателно вработување.<ref>Therolf, Garrett; Jack Leonard (2008-07-15). "L.A. County failed to act on employee crime checks at King-Harbor: Inaction on medical workers with past offenses could result in discipline". Los Angeles Times (Los Angeles).</ref>
== Поврзано ==
| 