Вирус: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето
сНема опис на уредувањето
Ред 7:
| virus_group = I–VII
| subdivision_ranks = Групи
| subdivision = I: [[ДНК-вирус|дДНКдвДНК-вируси]]<br />
II: [[ДНК-вирус|еДНКевДНК-вируси]]<br />
III: [[ДНК-вирус|дРНКдвРНК-вируси]]<br />
IV: [[РНК-вирус|(+)еРНКевРНК-вируси]]<br />
V: [[РНК-вирус|(−)еРНКевРНК-вируси]]<br />
VI: [[ретровирус|еРНКевРНК-ретровируси]]<br />
VII: [[ДНК-вирус|дDNAдвDNA-ретровируси]]}}
 
'''Вирус''' (од [[лат.]] ''virus'' - „токсин“ или „отров“) е подмикроскопска честичка што е неспособна да расте и да се размножува надвор од клетката домакин. Вирусните [[болест]]и доведуваат до тешки заболувања и економски товар на човекот и животните и може да доведат до уништување на земјоделските семиња. Секоја вирусна честичка или вирион се состои од генетски материјал [[ДНК]] ''или'' [[РНК]], исклучиво едното, со заштитна протеинска[[белковина|белковинска]] обвивка наречена капсид. Нивните форми варираат од многу прости овални, до многу сложени, како оние со опашка или во форма на плик. Вирусите ги загрозуваат сите форми на клеточен живот и се делат на животински, растителни и бактериски вируси. Некои ги сметаат за неживи затоа што не ги исполнуваат основните критериуми за живот. На пример, вирусите немаат [[клетка|клетки]] како сите живи организми. Како и да е, вирусите имаат [[ген]]и и еволуираат по пат на [[природна селекција]]. Тие се опишани како организми на работ на животот. Вирусните инфекции најчесто резултираат со заболување кај човекот, а со имун одговор на животното домаќин. Во споредба со [[Антибиотик|антибиотиците]] (кои немаат дејство врз вирусите), [[Антивирален лек|антивиралните лекови]] се поспецифични и поскапи. За некои посериозни вирусни заболувања се развиени [[Вакцина|вакцини]] кои можат да обезбедат доживотна заштита.
 
== Основни карактеристики ==
[[Податотека:Icosahedral Adenoviruses.jpg|thumb|Електронски микрофотографии на икозахедрални вируси ([[аденовирус]]).]]
Вирусот е нуклеинска киселина обвиткана со заштитна протеинскабелковинска обвивка-капсула.Вирусите се разликуваат од другите [[Микроорганизам|микроорганизми]] по нивната помала големина и релативно едноставните структури. Најмалите вируси се [[парвовирус]]ите кои можат да имаат дијаметар од само 25 [[Нанометар|нм]]. [[Поксвирус]]ите се најголемите познати вируси, и нивниот дијаметар достигнува и до 300 нм, токму на границата на видливост под [[светлински микроскоп]]. Обично [[Бактерија|бактериите]] имаат дијаметар од 1.000 нм или повеќе. Податоците за градбата на вирусите се добиени со употреба на неколку техники, вклучувајќи [[Електронски микроскоп|електронска микроскопија]] (ЕМ). Границата на резолуцијата на еден традиционален ЕМ е околу 5 нм. Со понапредните ЕМ техники (како [[Криогенски електронски микроскоп|криогенскиот ЕМ]], при што испитуваниот примерок веднаш се смрзнува наместо да се фиксира со хемикалии), заедно со компјутерските техники, можат да се видат и помали структури (од 1-2 нм). [[Рентгенска структурна анализа|Рентгенската кристалографија]] е единствен метод со кој може да се добие резолуција на атомско ниво. Малите вируси кои даваат униформни честички можат да се кристализираат. Првото набљудување на вирус на атомско ниво било во [[1978]].
[[Податотека:Marburg virus.jpg|thumb|лево|[[Марбургов вирус]], пример за стапчест вирус.]]
Постои голема разновидност меѓу вирусите, малку основни дизајни на градба. Капсидите се структури кои ги содржат виралните [[геном]]и и многу од нив имаат икозахедрална симетрија. [[Икозахедрон]] е тродимензионална и затворена форма која се состои од дваесет еквилатерални триаголници. Виралните [[протеинбелковина|белковини]]и се организирани во комплекси познати како капсомери кои ја образуваат површината на икозахедронот.
[[Податотека:Bacteriophage structure.png|thumb|300px|Градба на [[бактериофаг]]: '''1.''' Глава; '''2.''' Опашка; '''3.''' Нуклеинска киселина; '''4.''' Капсид; '''5.''' Прстен, јака; '''6.''' Обвивка; '''7.''' Опашни пипки; '''8.''' Боцки; '''9.''' Базална плоча.]]
Другите вируси, како оној што предизвикува беснило, се хеликални (стапчести). Должината на овие вируси зависи од големината на геномот, ДНК или РНК која се наоѓа во него, бидејќи многу често постојат структурни заемодејства помеѓу [[Нуклеинска киселина|нуклеинската киселина]] од геномот и протеинитебелковините кои ја препокриваат.
 
За [[Животни|животинските]] вируси е својствена липидна обвивка, која не е честа кај растителните. Во самата обвивка се всадени површинските протеинибелковини, најчесто од типот на [[гликопротеингликобелковина|гликобелковини]]и, кои му помагаат на вирусот да пробие во клетката која ќе ја инфицира. Еден средишен слој на протеинибелковини обично образува мост помеѓу површинските гликопротеинигликобелковини и капсидата. Некои вируси како што се пикорнавирусите немаат обвивка, ниту пак поседуваат средишен слој. Кај нив заемодејствата меѓу идната клетка-домаќин и виралната површина се потпомогнати од капсидните протеинибелковини.
 
Некои вируси имаат сложена градба. На пример, главата на [[Т4 вирус|T4]] бактерискиот вирус ([[бактериофаг]]) е икозахедрална и е прикачена преку прстен за контрактилната опашка со хелична симетрија. Големите вируси, како херпесвирусите и поксвирусите, може да имаат уште посложена градба.
Ред 162:
|}
[[Податотека:Phage.jpg|thumb|десно|Електронска микрофотографија на [[бактериофази]] прикачени за бактериска клетка.]]
Виралните геноми можат да се состојат од РНК или ДНК, со позитивна или негативна поларност, едноверижни или двоверижни (понекогаш и кружни) молекули или поделени на сегменти. [[Информациона РНК|mRNA]] која директно може да се [[Транслација|преведе]] во протеинбелковина се смета дека има позитивна поларност. Исто така, ДНК со кореспондирачкасоодветната секвенцаниза (кодирачката верига на двоверижната ДНК) е верига во позитивна смисла. Молекули на РНК или ДНК со реверзна (обратна) комплементарна секвенца на mRNA е верига во негативна смисла. Идентификувани се неколку вируси кои содржат еден или повеќе амбисмислени (двосмислени) геномски РНК сегменти кои имаат позитивен пол во еден дел од својата молекула (овој дел може директно да се преведе во протеинбелковина) и негативен пол (обратен комплемент на кодирачката секвенцаниза) во друг дел од молекулата.
 
{| class="wikitable"
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Вирус