Википедија

Стар век: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][проверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
сНема опис на уредувањето
сНема опис на уредувањето
Ред 1:
{{стар век}}
'''Стариот век''' ('''антика''') е дел од [[историја|историјата]],<ref>Crawford, O. G. S. (1927). Antiquity. [Gloucester, Eng.]: Antiquity Publications [etc.]. (cf., History education in the United States is primarily the study of the written past. Defining history in such a narrow way has important consequences ...)</ref> која се занимава со проучување на човечката историја, вклучувајќи го времето на [[Стардревниот Век|Стариотпериод век]](т.е. почетокот на „историјата“ и крајот на „праисторијата“)<ref>[http://www.historyofworld.net/ancient-history_m,7~o,3~i,47.html ancient-history<!-- Bot generated title -->]</ref> , раното средновековие во [[Европа]] и [[Чин (династија)|династијата Чин]] во [[Кина]]<ref>Foster, S. (2007). [http://books.google.com/books?id=zKU1ifOwMcUC Adventure guide. China]. Hunter travel guides. Edison, NJ: Hunter Publishing. Page 6-7 (cf., "Qin is perceived as 'China's first dynasty' and [... developed] writing.)</ref>. Овој период опфаќа раната империја на [[Кина]], царствата на [[Индија]] во период од 5000 години, [[клинесто писмо|клинестото писмо]] создадено од [[Сумер|сумерите]] во околу [[30XXX век п.н.е.]], која претставува и најстарата скрипта која била откриена до денес. Но стариот век во никој случај не треба да се поистоветува со [[праисторија|праисторијата]].
 
Под поимот „'''антика'''“ честопати се претежно се подразбира класичната антика на [[Стара Грција|стара Грција]] во [[776 п.н.е.]], односно времето кога се одржала првата [[Олимпијада]],<ref>[http://www.makedonski.info/search/антика антика] - Дигитален речник на македонскиот јазик</ref> по што следи периодот на [[Македонска империја|Македонската империја]] и [[дијадоси|царствата-наследници]], наречен и „хеленски/елински“, под тешкото грчко влијание врз европската историска наука. Во оваа категорија спаѓа и основањето на [[Рим]] од [[753 п.н.е.]], со кое се дало почетокот на [[Стар Рим|древниот Рим]]. Датумот за завршувањето на стариот век според многу западни учени завршува со пропаѓањето на [[Западна Римска империја|Западната Римска империја]] во [[476]] година<ref>Clare, I. S. (1906). Library of universal history: containing a record of the human race from the earliest historical period to the present time; embracing a general survey of the progress of mankind in national and social life, civil government, religion, literature, science and art. New York: Union Book. Page 1519 (cf., Ancient history, as we have already seen, ended with the fall of the
Ред 54:
[[Железно доба|Железната епоха]] е последниот период од [[Трипериоден систем|трипериодниот систем]]. Датата за започнување на овој период е различна во зависност од географскиот регион. Во [[XIII век п.н.е.]] до [[12 век п.н.е.]] траел т.н. [[Рамесидски период]] од историјата на [[Древен Египет]]. Во периодот околу [[1200 п.н.е.]] се одвивала [[Тројанска војна|Тројанската војна]]<ref> Strauss, Barry S. (2006) The Trojan War: A New History. Simon & Schuster ISBN 0-7432-6441-9</ref>. Во околу [[1180 п.н.е.]] се распаднала хитетската империја.
 
Во [[1046 п.н.е.]] е година на започнување на владеењето на [[Џоу (династија)|династијата Џоу]] на кралот [[Ву Џоу]]. Во периодот од [[10X век п.н.е.]] до [[VII век п.н.е.]] опстојувала [[Неоасирска империја|Неоасирската империја]]. Во [[800 п.н.е.]] зголемувањето на [[Стара Грција|грчките]] [[град-држава|градови-држави]]. Во [[776 п.н.е.]] биле одржани првите [[Олимписки игри]].
 
==== Класична антика ====
Ред 217:
==== Арабија ====
{{main|Арабија}}
За историјата на [[арапскиАрапски полуостровПолуостров|Арапскиот полуостровПолуостров]] пред појавата на [[ислам|исламот]] нема големи податоци. Документите кои датираат од тоа време главно се напишани од извори на други културни традиции, како [[египетски јазик]], [[старогрчки јазик]], [[персиски јазик]], а покасно и на [[арапски јазик]].
 
Првите попознати документи датираат од [[VIII век п.н.е.]] и главно се однесуваат на Хадрамутското царство. Цивилизацијата Дилмун најпрвин се појавува прво на сумерските јазици, според кои цивилизацијата датира од кон крајот на [[IV век п.н.е.]], и кои биле откриени во храмот на божицата [[Инана]] во градот [[Урок]].
Сабејците биле народ кој зборувале на стар [[јужноарапски јазик]]. Тие живееле на територијата на денешен [[Јемен]], во југозападниот дел на Арапскиот полуостровПолуостров од околу [[2000 п.н.е.]] Некои сабејци живееле и во кралство [[Д'мт]], кое се наоѓало во северна [[Етиопија]] и [[Еритреја]]. Кралството во [[I век п.н.е.]] било завладеано од страна на [[Химиаритска империја|Химиаритското царство]].
 
Древното кралство [[Авсан]], со неговата престолнина [[Агар Јахир]]. Ова царство се преврнало како едно од најзначајните мали царства на полуостровот. Престолнината била уништена од страна на [[Карибил Ватар]].
 
Потеклото на [[НабатеанскаНабатејско империјацарство|НабатеанскотоНабатејското царство]] се уште не е јасно. Според некои историчари, [[Ероним Стридонски]] ги посочува како наследници на Наваиотското племе, кое е споменето во [[Прва книга на Мојсеј|првата книга]] на [[Мојсеј]].
 
Петра и неговата историја најтесно е поврзана со Набатејците, но поради недостаток од пишани докази, може да се утврди од фрагментите во [[Библија|Библијата]] и од грчки и римски извори. Според [[Библија|Библијата]], областа на [[Петра]] е населена од хоритите, но не е сигурно, дали самиот град се споменува во [[Стар Завет|Стариот завет]]. Најстарите археолошкии остатоци од ископувањата датираат околу [[VI век пр.н.е.]] Иако е познато дека во стариот век бил главен град на Набатејците, нема многу сознанија за тоа како бил нарекуван од Семитите. Во елинистичкиот период бил познат под името Петра (карпа). Како дел од Источната Римска империја, околу [[630]] [[Петра]] била освоена од муслиманите. За време на [[Ерусалимско кралство|Ерусалимското кралство]] она што останало од градот е заземено од кралот [[Болдвин I]], а под контрола на [[крстоносни војни|крстоносците]] останува се до [[1189]] година.
Ред 246:
==== Картагина ====
{{main|Картагина}}
[[Картагина]] била стар [[град-држава]] на Средоземјето. Градот [[Картагина]] се наоѓал во близина на денешниот град [[Тунис (град)|Тунис]], главен град на државата [[Тунис]]. Картагинците веројатно потекнуваат од доселени феникијци кои тука основале населено место, веројатно во [[9 век п.н.е.]] Во својот зенит, државата се протегала долж брегот на [[Северна Африка]], од [[Либија]] до денешен [[Мароко]], потоа по јужниот брег на [[ИберискиПиринејски Полуостров|ИберискиотПиринејскиот Полуостров]], и по островите [[Сардинија]], [[Корзика]] и [[Сицилија]].
 
Картагинците биле големи непријатели на Римјаните и воделе серија меѓусебни војни познати како [[Пунски војн]]и за превласт во МедитеранотСредоземјето во текот на [[II век п.н.е.]] и [[II век п.н.е.]]
 
Ривалитетот завршил со конечен пораз на [[Картагина]] од [[Рим]] по тригодишна опсада на градот во [[146 п.н.е.]] и целосно уништување на [[Картагина]]. Градот бил систематски запален и уништен, а целокупното население (околу 50.000) биле одведени во ропство.
Ред 278:
==== Виетнам ====
 
Според [[легенда|легендата]], историјата на [[Виетнам]] започнува пред повеќе од 4000 години. Но, единствените извори кои постојат денеска пишуваат дека историјата на Виетнам започнува одприлика пред околу 2700 години. Најголемиот дел од својата историја, од [[111 п.н.е.]] до [[10X век]], Виетнам бил под директна контрола на [[Кина]]. [[Виетнам]] својата автономија ја стекнал во [[10X век]]. [[Донгшонска култура|Донгшонската култура]] се развила во [[Бронзено доба|бронзената епоха]] на долината на [[Црвена река|Црвената река]] во [[Северен Виетнам]].
 
==== Монголија ====
Ред 286:
Основањето на Хуну државата (Хүн улс) во Монголија во [[III век п.н.е.]] го обележува зачетокот на државотворноста на [[Монголија]]. Основачот на хунската империја бил [[Тумен]]. Во [[200 п.н.е.]] [[династија Хан]] од [[Кина]] испратила воена кампања на територијата за да го присвои ханатот. Како и да, силите на ханот и воената формација издржале седум дена од воениот притисок. Императорот [[Гао]] бил принуден да се предаде и бил потпишан договор во 198 п.н.е. со кој териториите северно од [[Кинески Ѕид|Кинескиот Ѕид]] требало да припаднат на Хуну ханатот а териториите јужно од Кинескиот Ѕид да подпаднат под власта на династијата Хан. Сјанбеите кои биле под власт на Хуну се побуниле во 93 п.н.е. со што завршила доминацијата на Хуну во Монголија. Жижи Чанју, лидерот на северен Хуну се движел кон запад со неговиот народ, оснивајќи ја Големата Миграција. Неговите следбеници и наследници се префрлиле во [[Европа]] во [[V век]] предводени од [[Атила]] и биле познати како [[Хуни]]. Сјанбеите успешно се одбраниле од нападите од [[династија Хан]] во [[167]] и ги освоиле териториите на [[Северна Кина]] во [[180]]. Друга гранка на народ одделен од сјанбеите биле џуџанците (Нирун улс буюу Жужань) и била обединети од страна на [[Мугулју]]. [[Шелун]] ја превзел титулата [[Каган]] во [[402]] година и со тоа територијата ја означил како Џуџански ханат. Тоба водела повеќе војни против џуџанскиот ханат. Алтајските турци се побуниле во 552 и со тоа го основале Турскиот Ханат. Џуџанскиот ханат бил конечно поразен во 555 од турците. Дел од Џуџенскиот ханат останал на територијата на денешна Монголија. Делот што останал во Монголија станал потомок ма татарските племиња.
 
=== МедитеранскаСредоземна Европа ===
 
==== Етрурија ====
{{main|Етрурија }}
[[Податотека:Mediterranian Sea 16.61811E 38.99124N.jpg|right|300px|thumb|]]
[[Етрурци|Етрурците]] се древни племиња кои во првото илјадолетие п.н.е. го населиле северозападниот дел на [[Апенински полуостровПолуостров|Апенинскиот полуостровПолуостров]]. Тие создале цивилизација, која подоцна била прифатена како претходничка на [[Римска империја|Римската империја]]. Етрурците кон крајот на [[VIII век п.н.е.]] се обединиле во сојуз од дванаесет град-држави. Во околу [[VI век п.н.е.]] ја зазеле провинцијата [[Кампанија]]. Во периодот од [[V век п.н.е.]] до [[III век п.н.е.]] биле покорени од страна на [[Рим]].
 
Во времето на големото државно обединување, [[Етрурија]] се простирала од Средна и Северна Италија, по реките [[Арно]] и [[Тибер]] и дел од [[Кампанија]]. Некои автори сметаат дека потеклото на етрурците води од [[Мала Азија]]. Пред создавањето на [[Рим]], тие биле највлијателниот народ во тој регион. Етрурците достигнале голема култура во сите области на животот. Од етрурците, римјаните научиле многу работи, како градењето на згради, создавање на иригационни системи, градење патишта, храмови. За градба, користеле тула од кал, за статуите на гоговите користиле теракота и бронза. Писменоста на етрурците е блиска до архаичната форма на старогрчката писменост. Од нивното писмо се зачувани околу 10000 надписи. За разлика од грците, етрурците на жената и одавале големо внимание. Тие биле поспособни за управување на општествениот живот на цивилизацијата.
Ред 314:
Поимот Стара Грција се однесува на делот од грчката историја кој траел од грчкото Темно доба (околу [[1100 п.н.е.]]) и инвазијата на [[Дорци|Дорците]], до [[146 п.н.е.]] и римското освојување на [[Грција]] по [[Битка кај Коринт|Битката кај Коринт]]. Општо прифатено е дека старогрчката култура ја претставува самата основа на културите на западните цивилизации. Грчката култура имала големо влијание над [[Римска империја|Римската империја]], која пренела различни верзии од неа во многу делови од [[Европа]]. Цивилизацијата на старите Грци извршила големо влијание на јазикот, политиката, образовните системи, философијата, науката и уметностите.
 
[[Грција]] се наоѓала на јужниот дел на [[Балкански полуостровПолуостров|Балканскиот полуостровПолуостров]]. Таа излегувала на три мориња: [[Јонско Море|Јонско]], [[Егејско Море|Егејско]] и [[Средоземно Море|Средоземно]]. Грција била планинска земја, највисокиот врв се наоѓал на планината [[Олимп]] (3.000 м). Според тоа, таа била без услови за развој на [[земјоделие]]. Во Грција било развиено сточарството, морепловството и трговијата. Според грчкиот историчар Тукидит (460-369 п.н.е.), најстари жители на Елада биле Каријците и Лелегитите, кои ја развивале цивилизацијата на островот [[Крит]]. Најзначаен центар на островот [[Крит]] бил градот [[Кносос]], а според легендата тука живеел кралот [[Минос]]. Според [[Минос]], и културата развивана на овие простори била наречена Минојска или Критска, а била развивана од [[XIV век п.н.е.]]. Во почетокот на [[20XX век п.н.е.]], од север во Грција се населиле [[Ахајци]], кои продреле во најјужните предели на Грција, го освоиле островот [[Крит]] и ја уништиле критската култура. На [[Пелопонез]] бил изграден градот [[Микена]] кој станал центарна новата [[Микенска цивилизација]] (XVI-XIII п.н.е.). Околу [[12 век п.н.е.]] во северот на Грција се населиле [[Јонци]], [[Дорци]] и [[Еолци]], кои го покориле и асимилирале домородното население кое имало поразвиена култура, ја прифатиле и ја развиле уште повеќе. Тие се нарекле [[Хелени]], а земјата [[Елада]], а подоцна го добиле името Грци од Римјаните.
 
Со развојот на производствените сили елинското општество се повеќе се раслојувало на богати и сиромаси. Богатите за да ја зачуваат власта над сиромасите создале државен апарат, но планинската природа на Грција не давала можност за економско и политичко обединување на Хелените. Тука не се создала единствена држава, како на стариот исток, туку се создале повеќе мали држави (околу 100). Тие ја опфаќале територијата на еден град со околината, и се наречени градови-држави (полиси). Секој полис ги задоволувал потребите на своето население, и затоа секоја држава ја чувала својата самостојност и била против обединување во една држава. Полисите често војувале меѓу себе. На чело на град-држава се наоѓал Базилеј, кој бил врховен војсководец, свештеник и судија. Тој се советувал со советот на старешини и со народното собрание. Најзначајни градови-држави биле: [[Атина]], [[Спарта]], [[Теба]], [[Коринт]], [[Мегара]] и други.
Ред 325:
{{main|Римска империја}}
[[Податотека:Roman Republic Empire map.gif|right|300px|thumb|Римската империја низ вековите]]
Римската држава била создадена на [[Апенински полуостровПолуостров|Апенинскиот полуостровПолуостров]]. Во [[Стар век|стариот век]] на [[Апенински полуостровПолуостров|Апенинскиот полуостровПолуостров]] живееле многу племиња. Најпознати биле: [[Гали]]те, [[Итали]]те, [[Латини]]те, [[Умбри]]те, [[Самнити]]те и други. По Италите подоцна Апенинскиот Полуостров го добил името [[Италија]]. Во јужниот дел на Апенинскиот Полуостров и на [[Сицилија]] живееле колонии на [[Хелени]]те и овој дел бил наречен [[МалаГолема Грција|Магна ГраециаГреција]] (Голема Грција).
 
Латините имале најзначајна улога во историјата на Рим. Ја населувале областа [[Лацио|Лациј]] во Средна Италија, јужно од Етрурците и од долниот тек на [[река]]та [[Тибар]] која била граница со Етрурците. Во оваа област имало повеќе градови меѓу кои бил и градот [[Рим]] (Рома), кој имал прекрасна местоположба. Се наоѓал 25 км од морето, на левиот брег на пловната река Тибар, преку која бил поврзан со морето. Градот се простирал на седум добро утврдени ритчиња, кои се обединиле за да можат полесно да се бранат од надворешните напади. Според легендата Рим бил основан во 753 година п.н.е но според [[Археологија|археолошките]] податоци порано околу [[10X век]] п.н.е.
 
Во најстариот период Рим имал родовско уредување. Родовите биле составени од патријахални семејства - фамилии, на чие чело стоел [[патер]]. Десет рода сочинувале братство, а десет братства сочинувале [[племе]] или триба. Вкупно имало три триба.
Ред 338:
=== Доцна антика ===
 
[[Доцна антика]] е груба периодизација за периодот од новата ера помеѓу [[300]] - [[600]] година, употребена од историчарите и научниците за да се опише интервалот помеѓу класичната антика и средниот век воглавно во [[Европа]] и Медитеранскиотсредоземниот свет. Тоа е временскиот период помеѓу пропаста на [[Западна Римска империја|Западната Римска империја]] од [[III век]] натаму, се до [[Исламските освојувања|Исламското освојување]], и повторното формирање на [[Источна Европа]] под името [[Византиска империја]]. Терминот Spätantike, буквално „доцна антика“, бил употребен од германските историчари од моментот кога ја популаризирал [[Алојз Ригли]] во раниот [[XIX век]].
 
== Религија и философија ==
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Стар_век“