Јужна Америка: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][непроверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
Одбиена последната промена во текстот (од 217.16.91.210) и вратена ревизијата 2835018 на Xqbot
Ја заменувам страницата со 'tiririririririi riiiim tararara ramm'
Ред 1:
tiririririririi riiiim tararara ramm
{{Без извори|датум=октомври 2009}}
[[Податотека:LocationSouthAmerica.png|thumb|right|250px|Положбата на Јужна Америка на [[Земја]]та]]
[[Податотека:South_America_satellite_orthographic.jpg|thumb|right|250px|Сателитска снимка на Јужна Америка]]
[[Податотека:South America-mk.svg|thumb|250px|right|Држави во Јужна Америка.]]
[[Податотека:South america mk.svg|thumb|250px|right|Физичка карта на Јужна Америка.]]
 
'''Јужна Америка''' е еден од седумте [[континент]]и на [[планета]]та [[Земја]]. Се наоѓа на [[Јужна полутопка|јужната земјина полутопка]], односно во [[Јужна хемисфера|јужната хемисфера]]. Таа е дел од целокупното [[копно]] [[Америка]], инаку поделено на три континенти, меѓу кои спаѓа и Јужна Америка (покрај [[Северна Америка|северна]] и [[Средна Америка|средна]] Америка). Името на овој континент, исто како и на другите две Америки, доаѓа од името на [[италија]]нскиот [[морепловец]] [[Америго Веспучи]].
 
Јужна Америка зафаќа површина од околу 17,818,508 км<sup>2</sup> и има [[население]] од околу 355,070,540 жители. Според овие податоци, Јужна Америка е на четврто место во [[свет]]от во секоја од овие две категории, по [[Евроазија]], [[Африка]] и [[Северна Америка]].
 
== Географија ==
 
Најистурените [[Координата|координати]] на Јужна Америка се:
 
* Од запад до исток - од [[’Рт|’ртот]] [[’Рт Агуха|Агуха]] (во [[Перу]]) до [[’Рт Бранко|Бранко]] (во [[Бразил]])
* Од север до југ - од ’ртот [[’Рт Галјинас|Галјинас]] (во [[Колумбија]]) до [[’Рт Сан Диего|Сан Диего]] (во [[Аргентина]]).
 
Јужна Америка е претежно [[Низина|низински]] континент. Најголемите [[Планина|планини]] се наоѓаат на запад, а тоа се [[Анди]]те. Највисока точка на континентот е [[врв]]от [[Аконкагва]] (во [[Аргентина]], на Андите), додека најниската се наоѓа во [[Амазонска низина|Амазонската низина]] ([[Бразил]]). Најголема (најполноводна) [[река]] е [[Амазон]]. Најголемо [[езеро]] во Јужна Америка е езерото [[Титикака]] кое се наоѓа во [[Перу]].
 
== Откривање ==
Откритијата на Јужна Америка, главно, ги вршеле шпански и португалски морепловци. Магелан, при своето пловење околу Земјата, прв пловел покрај источните брегови на Јужна Америка. При непосредното откривање, важна улога имал истражувачот Педро Кабрал во 1500 година, кој стигнал и посетил некои делови на Бразил. Поради тоа што бил поранешна португалска колонија, во Бразил, денес, се зборува португалскиот јазик.
Западните брегови ги истажувал Франсиско Писаро, а во внатрешноста на Јужна Америка прв продрел Гонсалес Писаро. Така, поголемиот дел од земјите на Јужна Америка паднале под шпанска колонијална власт. Подоцна, во XIX век, тие прогласиле независност, но шпанскиот јазик останал како официјален скоро во сите земји од Средна и од Јужна Америка, освен во Бразил.
 
== Држави во Јужна Америка ==
 
Во Јужна Америка се наоѓаат дванаесет независни и меѓународно признати држави и две територии:
 
{| class="wikitable"
|-
! Текст на наслов !! Текст на наслов !! Текст на наслов !! Текст на наслов
|-
| {{ARG}} || Буенос Аирес || 2 777 410 || 40 134 000
|-
| {{BOL}} || Сукре, Ла Пас|| 1 098 600 || 9 879 000
|-
| {{BRA}} || Бразилија || 8 547 400 || 192 180 000
|-
| {{ВЕН}} || Караказ || 912 050 || 28 585 000
|-
| {{ГВАЈ}} || Џорџтаун || 215 080 || 762 000
|-
| {{ЕКВ}} || Кито|| 272 050 || 14 094 000
|-
| {{КОЛ}} || Богота || 1 141 800 || 45 218 000
|-
| {{ПАР}} || Асунсион || 406 750 || 6 349 000
|-
| {{ПЕР}} || Лима || 1 285 200 || 29 132 000
|-
| {{СУР}} || Парамарибо || 163 820 || 520 000
|-
| {{УРУ}} || Монтевидео || 175 020 || 3 361 000
|-
| {{CHI}} || Сантјаго || 755 480 || 17 004 000
|-
| [[Француска Гвајана]] || Каен || 83 530 || 187 000
|}
 
== Геологија ==
 
Јужна Америка настанала со одделување од огромното копно [[Гондвана]], која ги зафаќала и денешна [[Африка]], [[Индија|Индискиот]] потконтинент и дел од [[Антарктик]]от. Поконкретно, таа се издвоила од Африка, за што ни сведочи и денешниот облик на континентот. Овој континент се споил со Средна Америка (а со тоа и со Северна) со формирањето на [[Панама|Панамскиот]] [[истмус]].
 
== Релјеф ==
Јужна Америка се состои од три природни релјефни целини:
* Андите на запад;
* Бразилската Висорамнина и Гвајанските Планини на исток;
* пространите низини во поречјето на реките Амазон и Парана.
 
== Брегова разгранетост ==
Јужна Америка се одликува со помалку разгранета брегова линија меѓу континентите на Земјата. Позначајни се делтата на Амазон, заливот Ла Плата, неколку помали заливи во јужните делови на Аргентина и некои помали острови во јужните делови на континентот.
 
== Клима ==
[[Податотека:Bariloche- Argentina2.jpg|thumb|250px|right|]]
Климатските карактеристики во Јужна АМерика се тесно зависни од климатските појаси. Бидејќи низ Јужна Америка поминува екваторот, поголемиот дел од континентот се карактеризира со тропски и суптропски климатски одлики, а помалиот со умерена клима. Поточно, во екваторскиот појас се наоѓаат територијата на Амазонија, Гвајанските Планини и северните делови од Андите. Затоа овде е присутна екваторска клима со високи температури и голема влажност и врнежи.
Јужно од екваторскиот појас се простираат територии со тропска и суптропска клима. Тие ги зафаќаат средишните делови на Андите, низините по тековите на реката Парана и Бразилските Планини и висорамнини.
Во јужните делови на Јужна Америка е присутна умерена клима која е под големо влијание на ладните морски струи од југ. На крајниот југ, односно на Огнена Земја, се присутни супполарни климатски карактеристики.
Врз климатските одлики во Јужна АМерика големо влијание имаат планинските масиви и морските струи. Тоа значи дека, одејќи кон поголемите надморски височини, климата се менува од континентална во типично планинска.
Отвореноста спрема океанските широчини овозможува ветровите да носат влажен воздух кон копното на Јужна Америка и присуство на свежо време. Од јужните области покрај бреговите на Јужна Америка се движат ладни морски струи, кои, исто така, предизвикуваат посвежо време. Посебен климатски тип во Јужна Америка е пустинската клима, која се јавува во западните делови, поточно во сверните делови на државата Чиле. Таква е пустината Атакама.
 
== Хидрографија ==
 
'''Сливови'''
 
Водите од Јужна АМерика, главно, истекуваат во сливовите на Тихиот и Атлантскиот Океан. Мал дел од територијата на Андите претставува внатрешното неистечно сливно подрачје. Поради непосредното простирање на Андите покрај брегот на Тихиот Океан и наглото спуштање кон морето, сливната територија е значително помала од сливот на Атлантскиот Океан. Во сливот на Тихиот Океан реките се куси и брзи.
 
'''Реки'''
 
Во сливот на Атлантскиот Океан течат поголем број реки. Такви се Ориноко, Амазон, Токантинс, Сан Франциско, Парана и други.
Амазон е една од најголемите реки на Змејата. Извира на Андите на околу 5 000м височина, а се велва во Атлантскиот Океан со голема делта. ДОлга е 6 400км. Површината на сливот изнесува 7,2 милиони кm². Широчината на реката во средниот тек изнесува околу 20км, а при утоката - околу 80км. Поради тоа се нарекува и „река - море“. Во Амазон се влеваат околу 500 реки, од кои 20 сеподолги од 1 500км. Најголеми притоки се Медеира и Рио Негро. Амазон има 2 максимума на водостојот. Највисок водостој има во мај, кога од јужните притоки се влеваат големи количества вода.
Тогаш се поплавуваат огромни територии на рамниците.
Во Амазон се чувствува приливот на Атлантскиот Океан.
Амазон и притоките се важни пловни патишта, така што реката има големо сообраќајно значење.
Парана е река што извира кај бразилските Планини, а се влева како естуар во заливот Ла Плата. Долга е околу 4 700км, со сливна површина од околу 3 милиони кm². Во неа се влева реката Парагвај, која тече низ средината на Гран Чако и Пампас. Двете реки се пловни и имаат големо сообраќајно значење. Покрај нив се изградени повеќе големи градови.
 
'''Езера'''
 
Во Јужна Америка нема големи природни езера. На Андите постојат поголем број глацијални езера, од кои напознато е езерото Титикака. Во крајбрежните делови на Атлантскиот Океан се среќаваат повеќе езера - лагуни.
 
 
== Растителен и животински свет ==
Климатските фактори во Јужна Америка условиле присуство на различни вегетациски области. Во екваторската област, поради, топлината и врнежите, се развиле пространи, густи и непроодни прашуми, кои се нарекуваат селваси. Тие се среќаваат во сливот на реката Амазон, на околу 5 милиони кm². Прашумата се состои од повеќе растителни катови, меѓу кои растенијата што бараат најмногу светлина достигнуваат височина од над 50м.
Северно и јужно од амазонската прашума се простираат области со високи треви. Тие во сливот на реката Ориноко се нарекуваат љаноси, а на Бразилската Висорамнина се нарекуваат кампоси. Овие високотревни области кон југ се простираат до Гран Чако. Во областите на љносите и кампосите има разорани површини на кои се одгледуваат кафе, како, шеќерна трска и друго. Јужните делови на Бразилската Висорамнина и северните делови на рамницата Гран Чако се одликуваат со суптропски климатско вегетациски карактеристики. Во нив владеат жешки лета и благи зими. Во овие области се одгледуваат лимони, портокали, мандарини, шеќерна трска, тутун, градинарски култури и друго.
Во рамницитена долниот тек на реката Парана се јавуваат огромни степски тревни области, кои се нарекуваат пампаси, и разорани полиња на кои се одгледуваат пченица, пченка и други житни и градинарски култури. Во крајните јужни делови, односно во Патагонија се простираат области со ниски тревни површини.
Во Јужна Америка се распространети различни животински видови. Најкарактеристични за континентот се ламата и мравојадот. Во Амазонија се присутни мајмуни, разни видови птици, особено папагали, разновидни влечуги, меѓу кои и најголемата змија, анаконда. Во љносите и во кампосите се присутни различни тревопасни животни, антилопи и лами, а во шуми од ѕверовите се среќаваат јужноамериканската мечка, јагуарот, пумата и чакалот. Во кампосите и во пампасите се одгледуваат голе број домашни животни. Назјастапени се говедата, овцитеи свињите.
 
== Види исто така ==
 
* [[Латинска Америка]]
 
{{Континенти на светот}}
{{Јужна Америка}}
{{Никулец од областа на географијата}}
 
[[Категорија:Јужна Америка]]
 
[[ace:Amirika Seulatan]]
[[kbd:Ипшъэ Америкэ]]
[[af:Suid-Amerika]]
[[als:Südamerika]]
[[am:ደቡብ አሜሪካ]]
[[ang:Sūðamerica]]
[[ar:أمريكا الجنوبية]]
[[an:America d'o Sud]]
[[arc:ܐܡܪܝܩܐ ܬܝܡܢܝܬܐ]]
[[roa-rup:America di Not]]
[[frp:Amèrica du Sud]]
[[as:দক্ষিণ আমেৰিকা]]
[[ast:América del Sur]]
[[gn:Ñembyamérika]]
[[az:Cənubi Amerika]]
[[bn:দক্ষিণ আমেরিকা]]
[[zh-min-nan:Lâm Bí-chiu]]
[[map-bms:Amerika Selatan]]
[[be:Паўднёвая Амерыка]]
[[be-x-old:Паўднёвая Амэрыка]]
[[bcl:Amerika nin Sur]]
[[bi:Saot Amerika]]
[[bg:Южна Америка]]
[[bar:Siadamerika]]
[[bs:Južna Amerika]]
[[br:Suamerika]]
[[bxr:Урда Америка]]
[[ca:Amèrica del Sud]]
[[cv:Кăнтăр Америка]]
[[ceb:Habagatang Amerika]]
[[cs:Jižní Amerika]]
[[sn:South America]]
[[co:America meridiunale]]
[[cy:De America]]
[[da:Sydamerika]]
[[pdc:Saut Amerikaa]]
[[de:Südamerika]]
[[dsb:Pódpołdnjowa Amerika]]
[[et:Lõuna-Ameerika manner]]
[[el:Νότια Αμερική]]
[[en:South America]]
[[es:América del Sur]]
[[eo:Sudameriko]]
[[ext:América del Sul]]
[[eu:Hego Amerika]]
[[fa:آمریکای جنوبی]]
[[hif:South America]]
[[fo:Suðuramerika]]
[[fr:Amérique du Sud]]
[[fy:Súd-Amearika]]
[[fur:Americhe dal Sud]]
[[ga:Meiriceá Theas]]
[[gv:America Yiass]]
[[gag:Üülen Amerika]]
[[gd:Aimearaga a Deas]]
[[gl:América do Sur]]
[[gan:南美洲]]
[[ki:Amerika ya Kuthini]]
[[glk:نسا آمریکا]]
[[gu:દક્ષિણ અમેરિકા]]
[[got:𐍃𐌿𐌽𐌸𐍂𐌰 𐍅𐌴𐌹𐌽𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳]]
[[hak:Nàm-mî-chû]]
[[ko:남아메리카]]
[[haw:‘Amelika Hema]]
[[hy:Հարավային Ամերիկա]]
[[hi:दक्षिण अमेरिका]]
[[hsb:Južna Amerika]]
[[hr:Južna Amerika]]
[[io:Sud-Amerika]]
[[ig:South Amerika]]
[[ilo:Abagatan nga Amerika]]
[[id:Amerika Selatan]]
[[ia:America del Sud]]
[[ie:America del Sud]]
[[iu:ᐊᒥᐊᓕᑲ ᓂᒋᖅ]]
[[os:Хуссар Америкæ]]
[[zu:IMelika Eningizimu]]
[[is:Suður-Ameríka]]
[[it:America Meridionale]]
[[he:אמריקה הדרומית]]
[[jv:Amérika Kidul]]
[[kl:Amerika Kujalleq]]
[[kn:ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೇರಿಕ]]
[[pam:Mauling Amerika]]
[[krc:Къыбыла Америка]]
[[ka:სამხრეთი ამერიკა]]
[[kk:Оңтүстік Америка]]
[[kw:Amerika Dheghow]]
[[rw:Amerika y’Epfo]]
[[sw:Amerika ya Kusini]]
[[ht:Amerik disid]]
[[ku:Amerîkaya Başûr]]
[[lez:Кьиблепатан Америка]]
[[lo:ອະເມລິກາໃຕ້]]
[[la:America Australis]]
[[lv:Dienvidamerika]]
[[lb:Südamerika]]
[[lt:Pietų Amerika]]
[[lij:Stati de l'America do Sud]]
[[li:Zuud-Amerika]]
[[jbo:ketytu'a]]
[[lmo:America del Süd]]
[[hu:Dél-Amerika]]
[[ml:തെക്കേ അമേരിക്ക]]
[[mi:Amerika ki te Tonga]]
[[mr:दक्षिण अमेरिका]]
[[xmf:ობჟათე ამერიკა]]
[[arz:امريكا الجنوبيه]]
[[ms:Amerika Selatan]]
[[mwl:América de l Sul]]
[[mn:Өмнөд Америк]]
[[my:တောင်အမေရိက]]
[[nah:Ixachitlān Huitztlāmpa]]
[[nl:Zuid-Amerika]]
[[ne:दक्षिण अमेरिका]]
[[new:दक्षिण अमेरिका]]
[[ja:南アメリカ]]
[[frr:Süüd-Ameerikoo]]
[[pih:Sowth Merika]]
[[no:Sør-Amerika]]
[[nn:Sør-Amerika]]
[[nrm:Améthique du Sud]]
[[nov:Sudi Amerika]]
[[oc:America del Sud]]
[[mhr:Кечывалвел Америка]]
[[om:South America]]
[[uz:Janubiy Amerika]]
[[pa:ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
[[pnb:دکھنی امریکہ]]
[[pap:Sur Amérika]]
[[ps:سوېلي امريکا]]
[[koi:Лунвыв Америка]]
[[tpi:Saut Amerika]]
[[nds:Süüdamerika]]
[[pl:Ameryka Południowa]]
[[pt:América do Sul]]
[[kaa:Qubla Amerika]]
[[crh:Cenübiy Amerika]]
[[ro:America de Sud]]
[[rm:America dal Sid]]
[[qu:Urin Awya Yala]]
[[rue:Южна Америка]]
[[ru:Южная Америка]]
[[sah:Соҕуруу Америка]]
[[se:Lulli-Amerihkká]]
[[sa:दक्षिणामेरिका]]
[[sco:Sooth Americae]]
[[stq:Suud-Amerikoa]]
[[nso:Amerika Borwa]]
[[sq:Amerika Jugore]]
[[scn:Amèrica dû Sud]]
[[si:දකුණු ඇමෙරිකාව]]
[[simple:South America]]
[[sk:Južná Amerika]]
[[sl:Južna Amerika]]
[[cu:Южьна Амєрїка]]
[[szl:Połedńowo Amerika]]
[[so:Ameerikada koonfureed]]
[[ckb:ئەمریکای باشوور]]
[[srn:Ondro Amrika]]
[[sr:Јужна Америка]]
[[sh:Južna Amerika]]
[[su:Amérika Kidul]]
[[fi:Etelä-Amerikka]]
[[sv:Sydamerika]]
[[tl:Timog Amerika]]
[[ta:தென் அமெரிக்கா]]
[[roa-tara:Americhe meridionale]]
[[tt:Көньяк Америка]]
[[te:దక్షిణ అమెరికా]]
[[th:ทวีปอเมริกาใต้]]
[[tg:Америкаи Ҷанубӣ]]
[[chr:ᏧᎦᎾᏮ ᎠᎹᏰᏟ]]
[[tr:Güney Amerika]]
[[tk:Günorta Amerika]]
[[uk:Південна Америка]]
[[ur:جنوبی امریکہ]]
[[ug:جەنۇبىي ئامېرىكا]]
[[vec:Merica de soto]]
[[vep:Suviamerik]]
[[vi:Nam Mỹ]]
[[fiu-vro:Lõunõ-Ameeriga]]
[[wa:Amerike nonnrece]]
[[war:Salatan nga Amerika]]
[[wo:Bëj-saalumu Aamerig]]
[[yi:דרום אמעריקע]]
[[yo:Gúúsù Amẹ́ríkà]]
[[zh-yue:南美洲]]
[[diq:Amerikaya Veroci]]
[[zea:Zuud-Amerika]]
[[bat-smg:Pėitū Amerėka]]
[[zh:南美洲]]