Википедија

Тенцин Ѓацо: Разлика помеѓу преработките

Интерактивен преглед на историјата
[проверена преработка][непроверена преработка]
← Постаро уредувањеПоново уредување →
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
с r2.7.3) (Робот: Додава gl:Tenzin Gyatso; козметички промени
Целосно избришана страница
Ред 1:
{{Инфокутија за монарх
| name =Тенцин Гјацо {{click|image=Nobel prize medal.svg|link=Nobel Peace Prize|width=20px|height=20px}}
| title ='''Четиринаесеттиот Далај Лама'''
| image =[[Податотека:Tenzin Gyatzo foto 1.jpg|200px]]
| caption =Тенцин Гјацо, 14. Далај Лама
| reign =[[17 ноември]], [[1950]]
| coronation =[[17 ноември]], [[1950]]
| othertitles =
| full name = Јецун Јамфел Нгаванг Лобзанг Јеше Тенцин Гјацо
|native_lang1 =[[Tибетски јазик|тибетски]]
| predecessor =[[Тубтен Гјацо]]
| successor =
| suc-type =
| heir =
| issue =
| royal house =[[Далај Лама]]
| dynasty =
| royal anthem =
| father = Чоекјонг Церинг
| mother = Дики Церинг
| date of birth ={{роден на|6|јули|1935}}
| place of birth = {{роден во|Кингаи|Кина}}
| date of burial =
| place of burial =
|}}
 
'''Тенцин Гјацо''' (роден на [[6 јули]], [[1935]] во [[Кингаи]]) е четиринаесеттиот и сегашен [[Далај лама]]. Неговото вистинско име е '''Ламо Дондруб''',а подоцна го добил името ''Јецун Јамфел Нгаванг Лобзанг Јеше Тенцин Гјацо''. Тој е религиозен поглавар со големо влијание врз [[религија]]та во [[Тибет]]. Тој го проповеда учењето [[Гелуг]], а е и претседател на владата во прогонство (во [[Дарамсала]], [[Индија]]). Тенцин Гјацо е и добитник на [[Нобелова награда за мир|Нобеловата награда за мир]] во [[1989]] година. Тој е и најголемиот будистички свештеник во светот.
 
Тој бил петто од шеснаесетте деца родени во земјоделско семејство во селото [[Такцер]], Кингаи, каде што го научил [[дијалектот, 14. Далај Лама|дијалектот]] [[Амдо, 14. Далај Лама|Амдо]] како негов прв [[јазик]]. Тој бил прокламиран како ''[[тулку]]'' ([[реинкарнација]]) на тринаесеттиот Далај Лама, Тубтен Гјацо 2 години по неговото раѓање. Тој бил поставен на тронот како Далај Лама на [[17 ноември]] [[1950]], само еден месец по извршената инвазија на [[Народна ослободителна армија|кинеската војска]] врз [[Тибет]].
 
Тој бил под воен притисок при ратификација на [[Седумнаесет точки за слободата на Тибет|Седумнаесетте точки за слободата на Тибет]] во [[1951]], а тогаш тој го напуштил Тибет и отишол во Индија каде што ја формирал тибетската влада во [[прогонство]] во [[1959]] година.<ref>Неговата светост, 14. Далај Лама. [http://www.dalailama.com/page.105.htm A Brief Biography.] Додадено на: [[8 мај]] [[2008]]</ref> Таму тој е придружен од илјадници соработници и тој се грижи за заштита на тибетската [[култура]] и тибетското [[образование]].
 
Тенцин Гјацо е опишан како харизматична фигура и познат говорник. Тој е првиот Далај Лама којшто патува низ светот. Таму тој помага во ширењето на [[будизам|будизмот]], а исто така помага и во создавањето на секуларна [[етика]], религиозна хармонија и универзална одговорност. Покрај [[нобелова награда|Нобеловата награда]], тој е почесен граѓанин на [[Канада]] од [[2006]], а на [[17 октомври]] [[2007]] е добитник на конгресниот златен медал во [[САД]].
 
== Рани години и потекло ==
[[Податотека:DLHaus.jpg|thumb|лево|Родното место на Тенцин Гјацо во Такцер]]
Тенцин Гјацо е роден во земјоделско семејство како Ламо Дондруб или Ламо Тондруп во Такцер<ref> {{cite news |first=|last=|title=Кина го зачувува капакот затворен на погодената територија|url=http://newsinfo.inquirer.net/breakingnews/world/view/20080324-126102/China-keeps-tight-lid-on-riot-hit-areas |work= [[Agence France-Presse]] |publisher=[[Филипинско дневно истражување]]|date=24 март 2008 |accessdate=24 март 2008}}</ref>, мало село во провинцијата Кингаи. Неговите родители Чоекјонг и Дики Церинг биле релативно богати земјоделци во однос на останатите дваесетина семејства. Главно одгледувале [[јачмен]], [[елда]] и [[компир]].
 
Неговите родители имале 16 деца, а тој бил петтото најстаро од оние коишто опстанале по детството. Најстарото дете била неговата сестра Церинг Долма, којашто била 18 години постара од него. Неговиот најстар брат [[Туптен Јигме Норбу]] (роден во [[1922]]) е препознат како реинкарнација на високиот [[Лама]], [[Такцер Ринпоче]]. Неговата сестра [[Јецун Пема]] во [[1997]] година отишла да ѝ го покаже филмот ''[[Седум години во Тибет]]'' на својата мајка. Другите негови постари браќа се Гјало Тондуп и Лобзанг Самден.
[[Податотека:Dalai Lama boy.jpg|thumb|left|140px|Тенцин Гјацо како младо момче]]
 
Кога имал 2 години биле испратени истражувачи за да ја препознаат реинкарнацијата на Далај Лама. Најпрвин се одлучило да се бара на југоисток,но регентот [[Ретинг Ринпоче]] сметал дека е најдобро тоа да се изврши во близина на езерото Ламо Ла-цо, потенцирајќи го Амдо како најдобро место за тоа. Тие го нашле Тондруб со играчки и остатоци коишто му припаѓале на претходниот Далај Лама, а Тондруб можел да препознае кои се од претходниот Далај Лама извикувајќи „Тоа е мое! Тоа е мое!“<ref>{{цитирана веб страница|url=http://www.cosmicharmony.com/Tibet/DalaiLama/DalaiLama.htm|title=Далај Лама - Говор до Обединетите нации и слики од Тибет|accessdate=6 август 2006}}</ref><ref>{{цитирана веб страница | title=Космичка хармонија|work=Обраќањето на Далај Лама во Обединетите нации| url=http://www.cosmicharmony.com/Tibet/DalaiLama/DalaiLama.htm}}</ref>
 
Откако бил препознаен како реинкарнација на Далај Лама тој го добил името ''Јецун Јамфел Нгаванг Лобзанг Јеше Тенцин Гјацо'' („Свет господар, славен љубезник, милосрден заштитник на верата, мудрост на океанот“). Во некои западни литератури се наоѓа и „Неговата светост Далај Лама“.
 
Своето монашко образование Тенцин Гјацо го започнал на 6 години. Тој имал два главни учители.Главен сниорски учител му бил Јонгѕин Линг Ринпоче, а главен јуниорски учител Јонгѕин [[Тријанг Ринпоче]]. На 11 години тој се сретнал со австрискиот планинар [[Хајнрих Харер]], откако веќе го шпионирал со својот телескоп. Хајнрих Харер станал еден од најдобрите негови учители од странство. Овие двајца останале пријатели сѐ до смртта на Харер во 2006. Во 1959 година тој го имал својот последен испит во храмот [[Јоканг]] во Ласа за време на одржувањето на фестивалот Монлам. Тој бил награден со степенот Ларампа, којшто е највисок ''[[геше]]'' во будистичката [[философија]].<ref>{{цитирана книга |last =Марсело|first =Патриција Кронин | title =Далај Лама: Биографија|publisher=Greenwood Press|date=2003|url=http://books.google.com/books?vid=ISBN0313322074&id=wLzA8YKI-coC&ie=ISO-8859-1&output=html|id=ISBN 0313322074 }}</ref>
 
== Животот како Далај Лама ==
[[Податотека:IMG 1206 Lhasa Potala.jpg|мини|десно|180п|Штбот на Далај Лама во просториите на [[Потала]]]]
Покрај тоа што е диховен водач, [[Далај Лама]] е и политички водач во [[Тибет]]. Во [[1939]] година, тој бил однесен во [[Ласа]] каде што и официјално бил прогласен за Далај Лама, а своето детство го поминал во [[Потала]] и [[Норбулинка]].
 
На [[17 ноември]] [[1950]],н а 15-годишна возраст Тенцин Гјацо бил поставен на тронот како четиринаесетти Далај Лама и покрај конфликтот на Тибет со [[Кина]]. Неговото владеење, сепак било кратко. Во [[октомври]] истата година, само еден месец пред неговото поставување кинеските војски лесно навлегле во Тибет, без посериозен отпор од тибетските вооружени сили.
 
Далај Лама испратил делегација во [[Пекинг]] иако под влијание на Народната ослободителна армија тој бил приморан да ги ратификува<ref>Тенцин Гјацо, 14. Далај Лама, интервју, [[25 јули]] [[1981]].</ref><ref> Мелвин Голдштајн, ''Историја на модерен Тибет, 1913-1951'', Новинарски универзитет во Калифорнија, 1989, стр.812-813</ref> [[Седумнаесет точки за слободата на Тибет|Седумнаесетте точки за слободата на Тибет]]. Во септември [[1954]] година тој заедно со десеттиот [[Панчен Лама]] отишле во Пекинг каде што се сретнале со [[Мао Це Тунг]]<ref>''[http://news.xinhuanet.com/english/2005-08/30/content_3422747.htm Нгапои го отповикува создавањето на автономниот регион Тибет]'', [[Нгапои Нгаванг]], ''[[Кинески поглед]]'', [[30 август]] [[2005]].</ref>. Во 1959 година имало голема побуна помеѓу Тибетанците. Се зборувало дека кинеските власти планираат да го убијат Далај Лама којшто на [[17 март]] отишол во [[Таванг]], [[Индија]], а веќе на [[31 март]] длабоко навлегол во Индија.
 
=== Животот во егзил во Индија ===
Во Индија, Далај Лама се сретнал со индискиот премиер [[Џавархарлал Нехру]] со цел да добие подршка од Индија во отпорот против Кина. Меѓутоа Нехру не сакал да ги влоши односите со Кина, па го охрабрил Тенцин Гјацо да работи на седумнаесетте точки за слободата на Тибет. По неговото бегство во Индија, Далај Лама формирал и влада во егзил во градот [[Дарамсала]] во Индија. Овој град често се нарекува и „Мала Ласа“.
 
По формирањето на владата во егзил него го следеле околу 80.000 бегалци. Тој формирал тибетски [[образование|образовен систем]] со цел тибетските деца да се стекнат со познавања од [[јазик]]от, [[историја]]та, [[религија]]та и [[култура]]та. Тој го формирал и [[Тибетски институт за применети уметности|Тибетскиот институт за применети уметности]] во [[1959]] година, а истата година бил формиран [[Централен институт за високо тибетско образование|Централниот институт за високо тибетско образование]] којшто е првиот тибетски [[универзитет]] во странство. Тој исто така им дал подршка на 200 манастири, а го ширел будистичкото учење надвор од Тибет и се залагал будизмот да биде основа на секојдневниот живот на [[Тибетанци]]те.
 
Далај Лама апелирал и до [[ОН]] со прашањето за Тибет. Како резултат на овој апел [[Генерално собрание на ОН|Генералното собрание на ОН]] донело 3 резолуции во [[1959]], [[1961]] и [[1965]] година. Со овие резолуции се бара од [[Кина]] да ги почитуваат [[човекови права|човековите права]] на Тибетанците и нивната национална самоопределба. Во [[1963]] година, Tенцин Гјатсо донесол устав изграден врз основа на [[Универзална декларација за човекови права|Универзалната декларација за човекови права]]. Тибетскиот парламент во егзил го избираат тибетските бегалци низ целиот свет,а тибетанската влада во егзил ја избира тибетскиот парламент во [[егзил]].
 
Во [[1987]] година во [[Вашингтон]], Далај Лама го претставил својот план со 5 точки со којшто се заштитува идниот статус на Тибет. Со планот се планира Тибет да стане „зона на мирот“ и да се спречи доселувањето на кинеската етничка заедница [[Хан(Кинези)|Хан]] во Тибет. Овој план претставува „почит за основните човекови права и демократската слобода“ и „крај на кинеската корист од Тибет во производството на [[нуклеарно оружје]], негово пробно фрлање и негова диспозиција“. Конечно,за овој план се дадени „непосредни негирања“ за иднината на Тибет.
 
Четиринаесеттиот [[Далај Лама]], Тенцин Гјацо претставил сличен план и во [[Стразбур]] на [[15 јуни]] [[1988]]. Тој го искористил својот план од минатата година и додал дека работи на создавање на самоуправен демократски Тибет „во заедница со Кина“ .Овој негов нов план бил одбиен од владата во егзил во [[1991]] година.Во [[октомври]] 1991 година,тој не ни обрнал внимание на состојбите со кинеската локална влада. Кај него останала желбата да се врати во Тибет, но како што ќе каже тој „кинеските власти тоа не го претпостават што е одмана одбиено“.<ref>{{цитирана веб страница| title=Global Village News| work= Далај Лама смета на завршување на живото во егзил и враѓање во Тибет | url=http://www.gvnr.com/71/3.htm}}</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/print/0,3858,4747271-108142,00.html Интервју] with ''[[Гардијан]]'', [[5 септември]] [[2003]]</ref>
 
На [[6 јули]] [[2005]], Тенцин Гјацо го прослави својот 70-ти роденден на којшто присуствуваа околу 10.000 тибетски бегалци, монаси и туристи. [[Патријарх]]от на [[Руска православна црква|руската православна црква]] [[Алексеј II]] рекол:
:„Признавам дека руската православна црква многу ги цени добрите односи со следбениците на будизмот и се надевам на нивен длабок развој“.
 
=== Учителските активности ===
Далај Лама практично е ѕонгчен којшто има извршено голем број на религиозни предавања во јавноста. Тој има учителствувано и во Калачакра.
 
Во [[февруари]] [[2007]], Далај Чама е именуван во почесен професор на универзитетот Ејмори во [[Атланта]], [[САД]].<ref>[http://news.emory.edu/Releases/DalaiLama1170686715.html Далај Лама именуван за почесен професор на универзитетот Ејмори]</ref> Ваквата негова активност е резиултат на Ејмори-тибетанското партнерство од [[1998]] година. Како истакнат професор,тој:
# ќе овозможи можности за создавање на универзитретски сојузи со членови коишто ќе ги пренесуваат неговите учења.
# ќе го посети универзитетот Ејмори со цел учество во програмата и
# ќе продолжи Ејмори-тибетанското партнерство, а тој ќе одржува предавања и низ многу други универзитети во светот, а и во Дарамсала.
Тенцин Гјацо има посетено уште голем број на универзитети во светот во текот на 80-тите година на [[20 век]] на коишто има предавано,а благодарение на овие негови активности во [[1989]] година тој ја доби [[Нобелова награда за мир|Нобеловата награда за мир]].
 
=== Меѓународни односи ===
[[Податотека:Dalai Lama & Bishop Tutu. Carey Linde.jpg|thumb|Далај Лама на средба со архиепископот[[Дезмонд Туту]] во 2004.]]
 
Од [[1967]] година,Далај Лама има посетено 46 земји. Неговите посети главно се на религиозна основа. Во [[1973]] година тој се сретнал со [[папа]]та [[Павле VI]] во [[Ватикан]], а во [[1980]] тој се сретнал за прв пат и со папата [[Јован Павле II]] со којшто се има сретнато и во [[1982]], [[1986]], [[1988]], [[1990]] и [[2003]].
 
Во 1990 во [[Дарамсала]] тој се сретнал со неколку еврејски учители со коишто разговарал за меѓурелигиозните односи.<ref> Роџер Каменец (1994)[http://www.amazon.com/gp/product/0060645741 Евреинот во лотус] Харпер Колинс: 1994.</ref> Далај Лама го посетил и [[Израел]] 3 пати, а во [[2006]] имал средба со главниот [[рабин]] во Израел. Во истата 2006, тој имал средба и со папата [[Бенедикт XVI]]. Тој се има сретнато и со претставници на [[православие|православната црква]], [[протестантство|протестантската]], [[англиканство|англиканската]], како и со претставници на [[ислам|исламската религија]] и многу други религиозни личности.
 
За време на носењето на олимпискиот факел, во чест на [[ЛОИ]] во [[Летни олимписки игри 2008|Пекинг 2008]], Далај Лама на [[10 април]] [[2008]] ја посетил [[Јапонија]] на неговиот пат за САД и организирал протести насочени кон [[Кина]], иако Далај Лама изјавил дека не го подржува бојкотот.<ref>Ројтерс [http://www.reuters.com/article/newsOne/idUSN1143204020080411 Далај Лама не го подржува Олимпискиот бојкот]</ref> Протестите биле особено масовни во [[Франција]] и [[САД]]. За време на носењето на факелот по улиците на [[Париз]] поради масовните протести тој бил изгаснат. Јапонската влада не се заинтересирала многу за разликите на Далај Лама со кинеските власти.
 
=== Филантропските напори на 14-от Далај Лама ===
 
Четиринаесеттиот Далај Лама, Тенцин Гјацо е и голем подржувач на [[СОС детско село|СОС детските села]].<ref>{{цитирана веб страница |url=http://www.sos-childrensvillages.org/Get-involved/Celebrities-as-partners/Pages/Dalai-Lama.aspx|title=СОС детски села: Далај Лама |accessdate=9 мај 2008}}</ref> Тој често ги посетува селата, а имал и добри односи со идеологот на ваквиот проект [[Херман Гмајнер]], а денес е голем пријател на Гмајнеровиот наследник [[Хелмут Кутин]].
 
== Политичката активност на Далај Лама ==
 
Далај Лама не е само религиозен водач, туку и политички. По ратификацијата на [[Седумнаесет точки за слободата на Тибет|Седумнаесетте точки за слободата на Тибет]] во [[1951]] година, неговите браќа во [[Калимпонг]], [[Индија]] помогнати од индиската влада организирале движење за независност коешто се проширило во провинциите [[Амдо]] и [[Кам]] во [[1956]] година, а потоа и во централен Тибет, меѓутоа подоцна не било во можност да и се спротивстави на кинеската војска, па силите на движењето се повлекле кон [[Непал]]. Во ова движење својата подршка ја дал и Тенцин Гјацо. Желбата за демократска автономија на Тибет оттогаш трае и до денес.
 
Во [[2005]]<ref>{{cite news | url = http://www.time.com/time/subscriber/2005/time100/heroes/100lama.html | title = 2005 TIME 100: Далај Лама | accessdate = 11 февруари 2007 | last = Гир | first = Ричард | authorlink = Ричард Гир |date=[[18 април]] [[2005]] | publisher = [[Time (магазин)|TIME магазин]]}}</ref> и во [[2008]]<ref>{{cite news | url = http://www.time.com/time/specials/2007/article/0,28804,1733748_1733757,00.html | title = 2008 TIME 100: Далај Лама | accessdate = 2 maj 2008 | last = Депак | first = Чепра |date= 2008 | publisher = [[Time (магазин)|TIME Magazine]]}}</ref>, Далај Лама се смета дека е меѓу 100-те највлијателни луѓе во светот.
 
На [[22 јуни]] [[2006]], тој престојувал во Канада каде што парламентот на Канада го прогласил за почесен граѓанин на Канада.<ref>{{cite news | url = http://www.canada.com/victoriatimescolonist/news/capital_van_isl/story.html?id=be4ea1e5-902a-495a-8672-3751f4387c01 | title = Далај Лама стана почесен граѓанин | accessdate = 11 февруари 2007|date=[[10 септември]] [[2006]] | publisher = [[Victoria Times-Colonist]]}}</ref><ref>{{цитирана веб страница | url = http://www.raoulwallenberg.net/?en/about/releases/3349.htm | title = Далај Лама му се придружи на Валенберг како почесенграѓанин на Канада | accessdate = 11 февруари 2007 | last = Грудников | first = Карина | publisher = Меѓународна фондација Раул Валенберг}}</ref> Ова во Канада било усвоено по трет пат. Пред Далај Лама за почесни граѓани на Канада се прогласени само [[Раул Валенберг]] во [[1985]] и [[Нелсон Мандела]] во [[2001]].
 
[[Податотека:Bush, Byrd and Pelosi awarding the Dalai Lama.jpg|thumb|right|200px|Далај Лама на добивањето на златниот медал во 2007 (лево од него се [[Џорџ В. Буш]], [[Роберт Брд]] и [[Ненси Пелоси]]]]
Во [[септември]] 2006 тој бил одликуван и со златен медал од конгресот на САД,<ref>{{cite news | url = http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/1992398.cms | title = Највисока американска цивилна почест за Далај Лама | accessdate = 11 февруари 2007 |date=[[14 септември]] [[2006]] | publisher = [[The Times of India]]}}</ref> којшто е највисока награда на владата на САД за постигнувањата во правото.
 
Во јуни 2007 година тој беше во посета на Австралија и притоа отпатувал во Перт, Бендиго, Мелбурн, Џилонг, Сиднеј, Канбера и Бризбен.
 
И покрај протестите во Кина, германскиот канцелар [[Ангела Меркел]] се сретнала со Далај Лама на [[25 септември]] [[2007]]. Средбата била окарактеризирана како „приватни и неформални разговори“ и било спречено отплеткувањето на јазолот во трговските односи со [[Кина]]. Како протест на овој претсој на Далај Лама во [[Германија]], кинеската делегација ја откажала средбата со германските дипломати меѓу кои и гермаснкиот министер по право [[Бригите Цајприс]].
 
Британскиот [[новинар]] [[Кристофер Хиченс]] го критикувал Далај Лама во [[1998]] година поради неговата наводна поддршка на пробното фрлање на индиското [[нуклеарно оружје]].
 
== Социјални и политички работи ==
=== Движењето за независност на Тибет ===
Во 1951, Далај Лама ги ратификувал [[Седумнаесет точки за слободата на Тибет|Седумнаесетте точки за слободата на Тибет]] со Народна Република Кина. И покрај тоа, неговите браќа се преселиле во [[Калимпонг]] во Индија, каде подржани од индиската и американската влада организирале образовно и воено движење во борбата за независност во Тибет. Вооружените сили навлегле во [[Амдо]] и [[Кам]] во 1956 и потоа брзо навлегле во централен Тибет. Движењето доживелао фиаско и водачите биле принудени да се повлечат во Непал или да се повлечат тајно. Со нормализирањето на односите помеѓу САД и Кина, американската подршка е незначителна во текот на седумдесеттите. Тогаш, Далај Лама започнува со создавањето на полиса за создавање на мирно решение околу прашањето на независноста преку доделување на демократска [[автономија]].{{Fact|date=March 2008}}
 
Во октомври [[1998]], адмминистрацијата Далај Лама изјавила дека, во текот на шеесетите примале $1.7 милиони годишно од страна на американската влада преку [[ЦИА]] која тренирала и герилска армија во Колорадо.<ref>{{cite news |
title= Резиме на светски вести; Групата на Далај Лама вели дека добивала пари од ЦИА|
url=http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F3061EF73E5C0C718CDDA90994D0494D81&n=Top%2fReference%2fTimes%20Topics%2fPeople%2fD%2fDalai%20Lama |
date=2 октомври 1998 |
publisher=Њу Јорк Тајмс}}</ref>
 
За случајот Далај Лама беше обвинет од владата на Кина дека го поддржувал движењето за независност. По некое време, тој разви политичка позиција, тврдејќи дека не го фаворизира движењето за независност на Тибет<ref>[http://www.medillnewsdc.com/cgi-bin/ultimatebb.cgi?ubb=get_topic&f=14&t=000343 Далај Лама говори за пристапот „среден правец“ за иднината на Тибет]</ref> и дека нема намера да му довде на Тибет статус на автономија додека Кина обвинува дека ја предводи одбраната на Тибет во различни афери.<ref>{{cite news|title=Интервју со Далај Лама|url=http://www.johannhari.com/archive/article.php?id=399 |work=Независност |date=7 јуни 2004|author=[[Јохан Хари]]}}</ref> Во својот пристап „среден правец“, тој наожи дека владата на Кина може да земе грижа за различни афери и одбрана и дека Тибет треба да биде раководен од избрано тело.<ref>[http://www.tibet.net/tibbul/2005/0708/focus1.html Вовед во полисата Среден правец во нејзината историја]</ref>
 
На 16 март 2008], Далај Лама го посочи однесувањето на Кина врз Тибет како причина за „култуен геноцид“ врз неговиот народ.<ref>[http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/03/16/tibet.unrest/index.html CNN.com, Далај Лама: Кина причинува „културен геноцид“]</ref> На 18 март, тој потврди дека ќе се пушти како лидер на тибетанската влада во егзил ако насилството на протестаторите во регионот не запре откако кинескиот премиер [[Ван Џиабо]] ги казни подржувачите на немирот<ref>{{cite news |title=Далај Лама „до предавање“ доколку насилството не запре |publisher=[[CNN]] |date=[[2008-03-18]] |http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/03/18/tibet.unrest/index.html |accessdate=18 март 2008}}</ref> На 20 март 2008, тој потрди дека бил немоќен да го запре антикинеското насилство.<ref>{{cite news |title= Кина го призна ширењето на тибетанскиот бунт |publisher=[[CNN]] |date=[[20 март]] [[2008]] |http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/03/20/tibet.unrest/index.html|accessdate=2008-03-20}}</ref> На 28 март 2008, Далај Лама одби серија на обвинувања од владата на Кина, велејќи дека тој не бара иодвојување на Тибет од Кина и „саботажа“ на Летните олимписки игри - 2008.<ref>{{cite news |title= Далај Лама моли за мировен дијалог за Тибет |publisher=[[CNN]] |date=[[28 март]] [[2008]] |http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/03/28/china.tibet/index.html|accessdate=2008-03-28}}</ref>
 
Критиките во вестите и покриеноста на медиумите во контраверзното обвинување против феудален Тибет не беа како што правилно е отсликано. Казнената форма пред 1913, вклучувала корпоративна и капитална казна. <ref>Роберт Барнет во: Ане-Мари Блондо and Катја Буфетрил. Автентичност на Тибет: Одговори на стоте кинески прашања (2008) дневен печат на Универзитетот во Калифорнија. ISBN 978-0-520-24464-1 (cloth); ISBN 978-0-520-24928-8 (paper)., стр. 81-83</ref> Во одговорот, Далај Лама беше согласен со многу стари практики на реформи во Тибет. Неговиот претходник ги забранил екстремните казни, меѓу кои и смртната казна.<ref>Тубтен и Турнбул Џигме Норбу, Колин М. Тибет: Сметка на историјата, религиојата и луѓето во Тибет (1968) Touchstone Books. Њу Јорк. ISBN 0-671-20559-5 стр. 317.</ref>Тој исто така спровел и реформи како укинување на наследните долгови сѐ до кинеската инвазија во 1951.
 
На 4 јуни 2008, Далај Лама истакна дека Таванг во Арунчал Прадеш, територија наречена Јужен Тибет која се наоѓа во јужните погранични предели на Кина е дел од Индија, истакнувајќи ја валидноста на Мекмахоновата линија од Спогодбата Симла потпишана во 1914 помеѓу тибетански и британски претставници.<ref> {{cite news |title= Таванг е дел од Индија: Далај Лама |publisher=TNN |date=[[4 јуни]] [[2008]] | URL= http://timesofindia.indiatimes.com/India/Tawang_is_part_of_India_Dalai_Lama_/articleshow/3097568.cms |accessdate=4 јуни 2008}}</ref>
 
=== Социјалчни работи ===
 
Далај Лама го одбри формирањето на фондацијата Далај Лама со промоција на мирот и етика насекаде во светот. Тој не е директно вовлечен во оваа фондација, но многу дирекции го известуваат неговиот кабинет за нејзините активности.<ref>{{цитирана веб страница | title=Фондација Далај Лама| work= Мисии и програми | url=http://www.dalailamafoundation.org/members/en/mission.jsp }}</ref> Тој исто така ја истакна својата верба дека модерните научни пронајдоци се наследни на античките религии.<ref>{{цитирана веб страница | title=Boston.com | work=Буда од субурбија | url=http://www.boston.com/news/globe/ideas/articles/2003/09/14/the_buddha_of_suburbia/ }}</ref><ref>[http://www.dalailama.com/news.5.htm Погледите на Далај Лама за науката и религијата за Њујорк Тајмс]</ref>
 
=== Абортус ===
 
Далај Лама е против [[абортус]]от,<ref>[http://www.sunvalleyonline.com/news/article.asp?ID_Article=1146 Далај Лама се среќава со реклигиозните лидери од Ајдаго] од Гери Стиверс, www.sunvalleyonline.com, [[15 септември]] [[2005]]</ref> иако зазема нeјанса позиција, како што објасни за [[Њу Јорк Тајмс]]:
{{цитат|Се разбира, абортусот, од будистичка гледна точка, е чин на убивање и е негативен. Но, то зависи од околностите. Ако раѓањето создаде сериозни проблеми за родителите, ова се случаи каде може да има исклучок. Јас мислам дека абортусот оправдан или неоправдан зависи од секоја околност.<ref>„Далај Лама: Тибетанскиот водач во егзил зборув за ЦИА, Садам Хусеин, кинески тероризам, секс и неговите насилни импулси,“ од Клаудија Драјфус. ''Њу Јорк Тајјмс,'' [[28 ноември]], [[1993]]. стр. SM52 [http://www.sacred-texts.com/bud/tib/nytimes.htm]</ref>}}
 
==== Економија ====
:„Од сите модерни економски теории, економскиот систем на марксизмот е основан на морални принципи, додека капитализмот е со интерес само за добивка и профитабилност. Марксизмот е со цел дистрибуција на добрата на еднакви основи и еднакво искористување во значењето на производството. Тоа е исто со интерес за судбината на работничката класа како што е, како мајоритетот, така миноритетот на судбината на оние кои се подпривелигирани и се во потреба, и марксизмот се грижи за жртвите на наметнатиот миноритет на искористување. Заради овие причини системот апелира до мене, и изгледа фер. Јас неодамна прочитав статија во весник каде Неговата светост папата исто така покажуваше на некои позитивни аспекти на марксизмот.
 
:Како за пропаѓање на марксистичкиот режим, прв од сите, јас не би го сметал режимот во СССР, или Кина, дури ни Виетнам за прав марксистички, за нив беа поврзани нивните стеснети национални интереси наместо работничките меѓународни; ова е зошто имаше конфликтиs, на пример, помеѓу Кина и СССР, или помеѓу Кина и Виетнам. Ако овие 3 режими били вистински базирани на марксистичките принципи, овие конфликти никогаш не би се случиле.
 
:Мислам дека голема дамка на марксистичките режими е тоа што тие имаа многу нагласувања на потребата од уништување на правната средина, на брбената средина, и овa им прочинува да ја охрабрат омразата и запуштат сочувството. Иако нивната инцијативна намера можеби и служи на причината на мајоритетот, кога тие се убедуваат да го спроведат сето тоа, нивната енергија е отклонета на деструктивни активности. Еднаш револуцијата е повеќе и правната средина е уништена, таму нема многуи да им се понуди на луѓето; во оваа точка целата земја е исцрпена и за жал за малку ако иницијативните цели беа за да станат сиромашни. Јас мислам дека ова е поради недостигот од човечка солидарност и сочуство. Најважен недостаток на ваквиот режим е упорното сместување на омразата на штета на сочуството.
 
:Пропаѓањето на режимот во поранешниот Советски Соојуз беше, за мене, не пропаст на марксистичкиот режим, но пропаст на тоталиризмот. Поради оваа причина, јас себеси сѐ уште се сметам за половина марксист, половина Будист.“<ref>[http://hhdl.dharmakara.net/hhdlquotes1.html Тибет и Кина, Марксизам, Ненасилство]</ref>
 
== Признанија и награди ==
[[Податотека:Dalai Lama Congressional Medal.jpg|thumb|Конгресниот златен медал со кој беше одликуван Тенцин Гјацо во 2006]]
Далај Лама е добитник и на многубројни награди за време на неговата духовна и политичка кариер.<ref>[http://www.tibet.com/DL/awards.html Листа на награди]</ref> На [[22 јуни]] [[2006]], тој стана еден од четиримината кои добиле почесно државјанство на [[Канада]]. На [[28 мај]] [[2005]], тој ја доби наградата [[Крисмас Хемфрис]] од будистичкото здружение во [[Велика Британија]]. Но, сепак се чини највредна награда е [[Нобелова награда за мир|Нобеловата награда на мир]] која на Далај Лама ја доби на [[10 декември]] [[1989]] година во [[Осло]].
 
=== Нобелова награда за мир ===
На [[10 декември]] [[1989]], Далај Лама ја доби [[Нобеловата награда за мир]],<ref>[http://nobelprize.org/peace/laureates/1989/presentation-speech.html Претставувачки говор на Егил Арвик, Шеф на норвешкиот Нобелов комитет]</ref> шефот на Нобеловиот комитет рекол дека оваа награда била „делумно признание во сеќавањето на [[Махатма Ганди]].“ Комитетот ги прогласи неговите напори во „борбата за независност на Тибет и напорите за мировна резолуција наместо примена на насилство.“<ref>{{цитирана веб страница|title=Нобелова награда|work=Далај Лама (Тенцин Гјацо)|url=http://www.nobelpreis.org/english/frieden/dalai-lama.html}}</ref> Во неговиот говор при примањето на наградата, тој ја критикуваше Кина за употребата насила против студентските протести за време на [[Протестите на плоштадот Тианамен во 1989]]. И покрај тоа, тој истакна и покрај тоа дека нивните напори не биле суетни. Неговиот говор се фокусирал на значењето на продолжената употреба на ненасилството и неговата желба за ограничување на дијалог со Кина во обид да се реши ситуацијата.<ref>{{цитирана веб страница|title=Влада на Тибет во егзил|work=Говорот при примањето на Нобеловата награда на Неговата Светост Далај Лама Универзитет Аула, Осло, [[10 декември]] [[1989]] |url=http://www.tibet.com/DL/nobelaccept.html}}</ref>
 
== Користена литература ==
* ''[[Уметноста на среќата]]'', коавторство со Хауард К. Катлер, М.Д. ISBN 0-9656682-9-0
* ''Уметноста на среќата на работа'', коавторство со Хауард К. Катлер, М.Д. ISBN 1-59448-054-0
* ''Мисла во комфорт и спокојство'', Wisdom Publications, ISBN 0-86171-493-8
* ''[[Светот на тибетанскиот будизам]]'', преведено од [[Геше Туптен Џинпа]], предговор од [[Ричард Гир]], Wisdom Publications, ISBN 0-86171-097-5
* ''The Compassionate Life'',Wisdom Publications, ISBN 0-86171-378-8
* ''Етика за новиот милениум'', Riverhead Books, 1999, ISBN 1-57322-883-4
* ''Едниставен пат'', ISBN 0-00-713887-3
* ''Суштината на срцето Сутра'', издадено од Геше Туптен Џинпа, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-284-6
* ''Значењето на животот: Будистичките перспективи со причина и ефект'', преведено од [[Џефри Хопкинс]], Wisdom Publications, ISBN 0-86171-173-4
* ''Како да се практикува: Патот до полнозначајниот живот'', преведено и издадено од Џефри Хопкинс
ISBN 0-7434-5336-0
* ''Калачаккра Тантра: Церемонија на интуиција'', издадено од Џефри Хопкинс, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-151-3
* ''Добро срце: Будистичка перспектива на Исусовото учење'', преведено од Геше Туптен Џинпа, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-138-6
* ''Отворање на окото аз нова загриженост'', преведено од Доналд С. Лопез Јуниор, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-155-6
* ''[[Слобода во егзил|Слобода во егзил: Автобиографија на Далај Лама]]'', Лондон: Little, Brown and Co, 1990 ISBN 0-349-10462-X
* ''Замисли ги сите луѓе: Разговор со Далај Лама за пари, политика и животот како што е'', коавторство со Фабиен Уаки, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-150-5
* ''[[Отворено срце]]'', издадено од Николас Вриланд. ISBN 0-316-98979-7
* ''Гелуг/Кагју традицијата на Махамуд'', коавторство со Александар Берзин. Итака, Њу Јорк: Snow Lion Publications, 1997, ISBN 1-55939-072-7
* ''Практикување мудрост: Перфекцијата на Шантидевиот будистички правец'', преведено од Гепше Туптен Џинпа, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-182-3
* ''Мудроста на заборавањето: Интимни разговори и патувања'', коавторство со Виктор Чен, Riverbed Books, 2004, ISBN 1-57322-277-1
* ''Тибетански портрет: Моќта на сочувството'', фотографии од [[Фил Борж]] со коментари на Тенцин Гјацо. ISBN 0-8478-1957-4
* ''Срцето на сочувството: Практичен пристап до полнозначен живот'', Twin Lakes, Wisconsin: Lotus Press, ISBN 0-940985-36-5
* ''Античка мудрост, модерен свет: Етика за новиот милениум'', Abacus Press, 2000, ISBN 0-349-11443-9
* ''Мојот Тибет'', коавторство со Гален Роуел, ISBN 0-520-08948-0
* ''Спиење, сонување, и умирање'', издадено од [[Франциско Варела]], Wisdom Publications, ISBN 0-86171-123-8
* ''Универзумот во еден атом: Сообразноста на науката и духот'', Morgan Road Books, 2005, ISBN 0-7679-2066-X
* ''Како да се зголеми љубовта: Опфаќање на кругот на љубовни врски'', преведено и издадено од Џефри Хопкинс, Ф.Д., Atria Books, 2005, ISBN 0-7432-6968-3
* ''Патот на срцата. Ненасилство и дијалог помеѓу религиите'', коавторство со [[Древерман]], Ф.Д., Patmos Verlag, 2003, ISBN 3-4916-9078-1
* ''Како да се видите како што вистински сте'', преведено и издадено од Џефри Хопкинс, Ф.Д. ISBN 0-7432-9045-3
* ''Мисловна наука: Источно-западен дијалог'', со придонеси на [[Херберт Бенсон]], [[Даниел Големан]], [[Роберт Турман]], и [[Хауард Гарднер]], Wisdom Publications, ISBN 0-86171-066-5
* ''Новата физика и космологија: Дијалози со Далај Лама'', издадено од Артур Зајонц, со придонеси од [[Давид Финкелштајн]], Џорџ Гренштајн, Пит Хут, [[Ту Веи-минг]], [[Антон Зеилингер]], [[Алан Волас]] и Туптен Џинпа, Oxford University Press, 2004, ISBN 0-195-15994-2
* ''[[Моќта на будизмот]]'', коавторство со Жан-Клод Карје ISBN 0717128032
* ''Џогчен: срцева суштина на големата перфекција'', преведено од Геше Туптен Џинпа и Ричард Барон, Snow Lion Publications, 2000, ISBN 1559392193
* ''Сираци од Студената војна'', САД во тибетанската борба за опстанок, Џон Кенет Кнаус, Public Affairs, New York. ISBN 1-891620-18-5 1999
* ''Насилство и сочуство: Дијалози за животот денес'' (со Жан-Клод Карје)'', Doubleday, 2001. ISBN 978-0385-50144-6
 
== Наводи ==
{{reflist|2}}
 
{{s-start}}
{{s-bef|before=[[Тубтен Гјатсо, 13-от Далај Лама|Тубтен Гјатсо]]}}
{{s-ttl|title=[[Далај Лама|Реинкарнација на Далај Лама]]}}
{{s-aft|after=-}}
{{end}}
 
{{Далај Лами}}
{{Избрана}}
 
{{Link FA|eo}}
{{Link FA|he}}
 
[[af:Tenzin Gyatso]]
[[als:Tenzin Gyatso]]
[[ar:تينزن غياتسو]]
[[bn:চতুর্দশ দলাই লামা]]
[[zh-min-nan:Dalai Lama 14-sè]]
[[be:Далай-лама XIV]]
[[be-x-old:Далай-лама XIV]]
[[bg:Тензин Гяцо]]
[[bo:བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ།]]
[[ca:Tenzin Gyatso]]
[[cs:Tändzin Gjamccho]]
[[co:Tenzin Gyatso]]
[[cy:Tenzin Gyatso, 14eg Dalai Lama]]
[[da:Tenzin Gyatso]]
[[de:Tendzin Gyatsho]]
[[et:Tenzin Gyatso]]
[[en:14th Dalai Lama]]
[[es:Tenzin Gyatso]]
[[eo:Tenzin Gyatso]]
[[eu:Tenzin Gyatso]]
[[fa:دالایی لامای چهاردهم]]
[[fr:Tenzin Gyatso]]
[[gd:Tenzin Gyatso]]
[[gl:Tenzin Gyatso]]
[[gan:丹增嘉措]]
[[ko:텐진 갸초]]
[[hi:तेनजिन ग्यात्सो]]
[[hr:Tenzin Gyatso, XIV. Dalaj Lama]]
[[id:Tenzin Gyatso]]
[[is:Tenzin Gyatso]]
[[it:Tenzin Gyatso]]
[[he:טנזין גיאטסו]]
[[jv:Tenzin Gyatso]]
[[ka:XIV დალაი ლამა]]
[[la:Tenzin Gyatso]]
[[lv:Tenzins Gjaco]]
[[lt:Dalai Lama XIV]]
[[hu:Tendzin Gyaco]]
[[mr:चौदावे दलाई लामा]]
[[mzn:تنزین گیاتسو]]
[[ms:Dalai Lama ke-14]]
[[mn:Арвандөрөвдүгээр Далай лам]]
[[nl:Tenzin Gyatso (dalai lama)]]
[[ja:ダライ・ラマ14世]]
[[no:Tenzin Gyatso]]
[[nn:Tenzin Gyatso]]
[[pnb:دلائی لاما]]
[[pl:Tenzin Gjaco]]
[[pt:Tenzin Gyatso]]
[[ksh:Tenzin Gyatso]]
[[ro:Tenzin Gyatso]]
[[ru:Далай-лама XIV]]
[[se:Tenzin Gyatso]]
[[sq:Tendzin Gyatsho]]
[[scn:Tenzin Gyatso]]
[[simple:14th Dalai Lama]]
[[sk:Dalajláma XIV.]]
[[sl:Tenzin Gyatso]]
[[sr:Тензин Гјатсо]]
[[fi:Tenzin Gyatso]]
[[sv:Tenzin Gyatso]]
[[ta:டென்சின் கியாட்சோ, 14வது தலாய் லாமா]]
[[th:ทะไลลามะ องค์ที่สิบสี่]]
[[tr:Tenzin Gyatso]]
[[uk:Далай-лама XIV]]
[[za:Dalai Cibseiqseiq]]
[[vi:Tenzin Gyatso]]
[[war:Ika-14 nga Dalai Lama]]
[[yo:Tenzin Gyatso, 14th Dalai Lama]]
[[zh-yue:丹增嘉措]]
[[zh:第十四世达赖喇嘛·丹增嘉措]]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Тенцин_Ѓацо“