Арнолд Гелинкс: Разлика помеѓу преработките

'''Арнолд Гелинкс''' ([[хол.]] ''Arnold Geulincx''), ([[31 јануари]] [[1624]] – [[ноември]] [[1669]]) е [[Фландрија|фламански]] [[философ]]. Бил следбеник на [[Рене Декарт]] кој се обидел поподробно да ги разработи општите начела на картезијанската философија. Гелинкс извршил силно влијание врз ирскиот писател [[Семјуел Бекет]], кој го сметал за свој [[соговорник]] и истомисленик, делејќи го ставот дека човечкиот живот се карактеризира со беспомошност и незнаење.<ref>[http://www.brill.nl/product_id26303.htm Арнолд Гелинкс: „Етика“ со прибелешки од Семјуел Бекет] - страница на издавачот (2006) {{en}}</ref>

 

 

Гелинкс е роден во [[Антверпен]]. Студирал на [[Стар Левенски универзитет|Левенскиот универзитет]], каде во 1646 станал професор. Во 1658 го загубил работното место заради неговите непопуларни ставови и заради бракот.<ref>http://www.geulincx.org/biography/land.html</ref> Потоа се префрлил на [[Лајденски универзитет|Лајденскиот универзитет]] и станал [[Калвинизам|калвинист]]. Отпрвин работел како приватен учител<ref>Willem Frijhoff, Marijke Spies, ''Dutch Culture in a European Perspective: 1650: Hard-won Unity'' (2004), стр. 305.</ref>.Во 1662 е назначен за предавач по [[логика]], а во 1665 станува вонреден професор. Почина во Лајден, во 1669, оставајќи најголем дел од делата (сите на [[латински јазик]]) за посмртно издавање.<ref>http://www.1911encyclopedia.org/Arnold_Geulincx</ref> Нивен уредник бил Корнелис Бонтеку.<ref>http://www.geulincx.org/bibliography/shorthistory.html</ref><ref>http://history-modern-philosophy.interferometr.ostroda.pl/page70.html</ref>

 

 

И покрај неговата теза дека Бог не може да делува без да се служи со разноврсност, Гелинксовата мисла се соочила со остри критики во почетокот на XVIII век од мислители како [[Руард Андала]] и [[Карeл Тенман]], како [[Спинозизам|спинозист]].<ref>Wiep van Bunge (уредн.), ''The Early Enlightenment in the Dutch Republic, 1650-1750: Selected Papers of a Conference, Held at the Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel 22–23 март 2001'' (2003), стр. 125.</ref>, започнувајќи со [[Крстијан Томасиус]] во 1710.<ref>http://www.geulincx.org/research/devlee.html</ref> Андала го напаѓа Гелинкс во има на „вистинските“ картезијанци, карактеризирајќи го Гелинкс како опасен, заедно со [[Бурхард де Волдер]], [[Жан Леклерк]], [[Фредерик ван Ленхоф]], [[Понтијан ван Хатем]] и [[Вилем Дерхоф]]. Гелинкс претрпел напад и од пиетистот [[Јоаким Ланге]], како дел од неговиот поход против [[Кристијан Волф]], а пак [[Јохан Франц Будеус]] ги Гелинкс и [[Пјер Бејл]] за подмолни антихристијани.<ref>Jonathan Irvine Israel, ''Radical Enlightenment: Philosophy and the Making of Modernity 1650-1750'' (2002), стр. 484, стр. 551 и стр. 635.</ref>

 

 

Гелинкс ја резимирал неговата философија во изреката „ако постои, значи така е“ (''ita est, ergo ita sit''). Верувал во „предутврдена складност“ како решение на [[проблем ум-тело|проблемот ум-тело]], но починал 25 години пред [[Лајбниц]] да ја изрече неговата позапаметена замисла на истата тема. Според Лајбниц, учењето за предутврдената складност е тесноповрзано со оптимизмот - „најдобриот од сите можни светови“. Но Гелинкс не ги доведува во врска овие две нешта.

[[Оказионализам|Оказионализмот]] на Гелинкс е во основа етички наместо космолошки. Во првата расправа во неговото дело „Етика“<ref>Ландово издание на „Дела“, Хаг, 1891-93.</ref> се разгледуваат (по неговата замисла) [[кардинални доблести|кардиналните доблести]]. Доблеста според Гелинкс е љубовта кон Бога и Разумот (III, 16-17; 29). Кардиналните доблести се својства на доблеста што непосредно се излачуваат од самата нејзина суштина и немаат врска со надворешностите: [[трудољубивост]], [[послушност]], [[правда|праведност]], [[понизност]] (III, 17). Понизноста го дели неговиот поглед на светот на два дела: увид во нашиот однос со светот и поимување на нашиот однос со Бога. Понизноста претставува се состои во самопознание и самопрегорност. Во себесе не наоѓаме ништо свое освен знаеме и да посакуваме. Затоа човек треба да се биде свесен за сето она што го прави, а она за што не е свесен не претставува производ на моето причинителство. Оттука го изведуваме универзалното начело на причинска последичност: „ако не знаеш како се прави, тогаш ти не си го направил“ (''quod nescis quo modo fiat, non facis''). Гелинкс изложува еден облик на ова начело и во делото ''Metaphysica vera''.<ref>http://plato.stanford.edu/entries/occasionalism/#DesCarOccLouDeLaForGerDeCorArnGeu</ref> Затоа, движењата на телото се случуваат без да знаеме како нервниот поттик преоѓа во мускулите и така ги напрега - затоа ние не сме причинителите на постапките на нашите тела. „Така, јас сум само посматрач на оваа машина. Во неа, јас самиот ништо не осмислувам и не обновувам, ништо не создавам и не уништувам. Сето ова е дело на некој друг“ (III, 33). Тој друг е Божеството што гледа и знае сè. Вториот дел на Гелинксовата философија е поврзан со оказионализмот како последицата со причинителот. Водечкото начело е: „Онаму каде што нема што да направиш, таму и нема што да посакуваш“ (III, 222). Ова води до мистицизам и аскетизам кој човек сепак не треба премногу да се оддаде бидејќи има должност да се грижи за сопственото тело и да се размножува како битие.<ref>http://www.newadvent.org/cathen/11195b.htm</ref>

 

Сите Гелинксови дела се издадени на [[Латински јазик|латински]]:

Делото ''De virtute'' е првиот дел од „Етика“ која е издадена посмртно, во шест дела.<ref>Daniel Garber, Michael Ayers, ''The Cambridge History of Seventeenth-century Philosophy'' (2003), Том II, стр. 1430.</ref>

 

 

Писателот [[Семјуел Бекет]] го споменува Гелинкс во своите дела, чиј лик [[Марфи (роман)|Марфи]] се присеќава на „прекрасниот белго-латински на Арнолд Гелинкс“, и особено намќорестата препорака (која Бекет честопати им ја потворувал на критичарите): ''Ubi nihil vales, ibi nihil velis'' („Онаму каде ништо не вредиш, таму нема што да бараш“). Бекетовиот лик [[Молој (роман)|Молој]] се опишува себеси како „Јас, што ја љубев замислата за стариот Гелинкс, мртов млад, што ме напушти слободен, на црниот кораб на Улис, да ползам кон исток по палубата“.

 

{{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Гелинкс, Арнолд}}

[[Категорија:Родени во 1624 година]]

[[Категорија:Починати во 1669 година]]

[[id:Arnold Geulincx]]

[[it:Arnold Geulincx]]

[[nl:Arnold Geulincx]]

[[no:Arnold Geulincx]]