Храна: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
сНема опис на уредувањето
викификација, промени во стилот
Ред 1:
{{Внимание}}{{Викифицирање}}{{Без извори}}
'''Храна''' е секоја супстанца<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/212568/food Encyclopædia Britannica definition]</ref> која е потрошена искористена за да обезбеди хранлива поддршка на телото. Најчесто е од [[Растение|растително]] или [[Животно|животинско]] потекло, содржи есенцијални хранливи мастиматерии, како што се јаглехидрати[[јаглехидрат]]и, [[масти]], протеини[[протеин]]и, витамини[[витамин]]и или минерали[[минерал]]и. СупстанцијатаСупстанцата есе внесенавнесува во организмот, а асимилиранасе искористува од страна на клетките на организмот за да произведе енергијааенергија, да не одржи во живот и да го стимулира растот.
 
Историски гледано, луѓето снабдувале храна преку два методи: [[лов]], собирање плодови и [[земјоделство]]. Денес, за исхраната на најголемиот дел од населението е обезбедена од [[Прехранбена индустрија|прехранбената индустрија]], која е управувана од мултинационалните корпорации кои се занимаваат со интензивно [[сточарство]] и индустискоиндустриско земјоделство за да го зголемат производствениот системпроизводството.
'''Храна''' е секоја супстанца која е потрошена за да обезбеди хранлива поддршка на телото. Најчесто е од растително или животинско потекло, содржи есенцијални хранливи масти, како што се јаглехидрати, масти, протеини, витамини или минерали. Супстанцијата е внесена во организмот, а асимилирана од страна на клетките на организмот за да произведе енергијаа, да не одржи во живот и да го стимулира растот.
Историски гледано, луѓето снабдувале храна преку два методи: лов, собирање плодови и земјоделство. Денес, за исхраната на најголемиот дел од населението е обезбедена од прехранбената индустрија, која е управувана од мултинационалните корпорации кои се занимаваат со интензивно сточарство и индустиско земјоделство за да го зголемат производствениот систем.
Безбедноста и сигурноста на храната се следи од страна на агенции, како на пр. [[Меѓународна асоцијација за заштита на храната|Меѓународната асоцијација за заштита на храната]], [[Светски институт за ресурси|Светскиот институт за ресурси]], [[Светска програма за храна и земјоделство|Светската програма за храна и земјоделство]] и [[Совет за межународни информации за храна|Советот за интернационалнимеѓународни информации за храна]]. Тие се однесуваатзанимаваат насо прашањата како што се [[одржливост]], [[биолошка разновидност|биолошката разновидност]], [[Климатски промени|климатските промени]], [[Природен прираст|растот на наделението]] и [[Безбедност на храната|пристап до храната]]. [[Право на храна|Правото на храна]] е човеково право кое произлегува од [[Меѓународен пакт за економски, социјални и културни права|Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права]] (ICESCR), признавајќи го “правото на соодветен стандард на живеење, вклучувајќи адекватна храна”, како и “основно право да се биде ослободен од глад”.
Правото за храна е човеково право кое произлегува од Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права (ICESCR), признавајќи го “правото на соодветен стандард на живеење, вклучувајќи адекватна храна”, како и “основно право да се биде ослободен од глад”.
 
== Извори зана храна ==
Речиси сите видови храна се од растително или животинско потекло. Житните зрна се главна храна и обезбедуваат многу повеќе енергија низ светот за размика од кој било друг вид на култура. Пченка, пченица и ориз, во сите нивни видови, вкупно даваат 87% од производството на жито во светот.
Останатите видови храна који не се од животинско или растително потекло вклучуваат различни видови на габи, особено печурки. Габи и бактерии се употребуваат за подготовка на ферментирана храна, како и квасен леб, алкохолни пијалоци, сирење, кисели краставички, комбуха и јогурт. Друг пример е сино-зелената алга, спирулина. Неоргански супстанци како што се сода бикарбона и винскиот камен се користат како хемиски состојки.
 
Речиси сите видови храна се од растително или животинско потекло. [[Жито|Житните]] зрна се главна храна и обезбедуваат многу повеќе енергија низ светот за размикаразлика од кој било друг вид на култура.<ref name="prodstat">{{cite web |url=http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx |title=ProdSTAT |work=FAOSTAT |accessdate=2008}}</ref> [[Пченка]], [[пченица]] и [[ориз]], во сите нивни видовивариетети, вкупно даваат 87% од производството на жито во светот.
 
Останатите видови храна којикои не се од животинско или растително потекло вклучуваат различни видови на [[габи]], особено [[Печурка|печурки]]. Габи и бактерии се употребуваат за подготовка на [[ферментирана храна]], како и квасен [[леб]], алкохолни[[алкохол]]ни пијалоци, [[сирење]], [[кисели краставички]], [[комбуха]] и [[јогурт]]. Друг пример е сино-зелената алга, [[спирулина]].<ref>McGee, 333–334.</ref> НеорганскиНеорганските супстанци како што се [[сода бикарбона]] и винскиот[[калиум каменбитартарат]] се користат какоза хемиски состојкида изменат одредена состојка.
 
===Растенија===
Храна од растително потекло
Многу растенија или делови од растенија се користат како храна. Постојат околу 2000 видови разстенија кои се одгледуваат за храна, а многу од нив имаат и уште неколку различни сорти.
Семето на растенијата е добар извор за храна за животните, но и за човекот, затоа што тие содржат хрансливи материи како што се Омега мастите, кои се неопходни за почеток на раст на растенијата. Всушност, поголемиот дел од храната кој се конзумира од луѓето е храна која потекнува од семе. Овде се вклучени и житните култури (пченка, пченица, ориз итн.), мешунки (грав, грашок, леќа итн.) и јаткастите плодови. Маслата од семки често се користат за производство на масло, такви се : сончоглед, семе од лен, семе од репка (вклучувајќи го канола маслото), сусам и др.
 
Многу растенија или делови од растенија се користат како храна. Постојат околу 2000 видови разстенијарастенија кои се одгледуваат за храна, а многу од нив имаат и уште неколку различни сорти.<ref>McGee, 253.</ref>
Семињата се високо незаситени масла, а во умерена количина се сметаат за здрава храна, иако не сите семиња се за јадење. Големи семиња,како што се од лимонот, претставуваат опасност, додека пак семинњата од јаболка и цреши содржат отров (цијанид).
Овошјето се созреани јајца на растенијата, вклучувајки го и семките. Многу растенија настанаа од овошја кои се корисни за храна за животните, така што животните ќе го јадат овошјето и семките ќе ги исфрлат на некое растојание од нив. Затоа пак, овошјето е составен дел од диети на многу култури. Некои ботанички овошја, како што се доматите, тиквите и модрите патлижани се јадат како зеленчук.
Семето[[Семе]]то на растенијата е добар извор зана храна за животните, но и за човекот[[човек]]от, затоа што тие содржат хрансливихранливи материи како што се [[Омега маститемасти]]те, кои се неопходни за почеток на раст на растенијата. Всушност, поголемиот дел од храната кој се конзумира од луѓето е храна која потекнува од семе. Овде се вклучени и [[Житни култури|житните култури]] (пченка, пченица, ориз итн.), [[Мешунка|мешунки]] ([[грав]], [[грашок]], [[леќа]] итн.) и [[Јаткасти плодови|јаткастите плодови]]. [[Масло|Маслата]] од семки често се користат за производство на масло, такви се : [[сончоглед]], [[семе од лен]], [[семе од репка]] (вклучувајќи го [[канола маслотомасло]]то), [[сусам]] и др.<ref name=McGee9>McGee, Chapter 9.</ref>
Зеленчикот е вториот тип на растелна материја која се јаде како храна. Овде спаѓаат коренестите зеленчуци (компир и морков), листестите зеленчуци (спанаќ и марула), стеблести зеленчуци ( бамбус и шпаргел (аспарагус)) и зеленчукот во вид на цвет ([[артичок]]и и [[брокула|брокули]]).
 
Семињата се обично богати со високо незаситени масла, а во умерена количина се сметаат за [[здрава храна]], иако не сите семиња се за јадење. ГолемиГолемите семиња, како што се од лимонот[[лимон]]от, претставуваат опасност, додека пак семинњатасемињата од јаболка[[јаболко]] и [[Цреша|цреши]] содржат отров ([[цијанид]]).
 
Овошјето[[Плод]]овите сепретставуваат созреани јајцајајници на растенијата, вклучувајкивклучувајќи гоги и семките во нив. Многу растенија настанаа одразвиле овошјаплодови кои се корисни закако храна за животните, така што животните откога ќе го јадатизедат овошјето иплодот, семките ќе ги исфрлат на некоеодредено растојание од нив. Затоа пак, овошјетоплодовите есе составен дел од диети[[исхрана]]та на многу култури. Некои ботанички овошјаплодови, како што се доматите[[домат]]ите, [[Тиква|тиквите]] и [[Модар патлиџан|модрите патлижанипатлиџани]] се јадат како [[зеленчук]].<ref>McGee, Chapter 7.</ref>
ЗеленчикотЗеленчукот е вториот тип на растелна материја која се јаде како храна. Овде спаѓаат [[Коренест зеленчук|коренестите зеленчуци]] ([[компир]] и [[морков]]), [[Лиснат зеленчук|листестите зеленчуци]] ([[спанаќ]] и [[марула]]), [[Стеблен зеленчук|стеблести зеленчуци]] ( [[бамбус]] и шпаргел[[шпаргла]] или (аспарагус)) и зеленчукот во вид на цвет ([[артичок]]и и [[брокулаБрокула|брокули]]).
 
===Животни===
 
Животните, директно или индитектно се користат закако храна оддиректно или индиректно преку производите кои тие ги произведуваатдаваат. Месото[[Месо]]то е пример за директен производ од животно, кој е од мускулите или од органите. Во хранливи производи од животни го вклучуваат и млекото, произведено од вимемлечните жлезди, кое во многу култури се пие или се прават млечни производи (сирење, [[путер]] и др.). Покрај тоа, птиците илии некои други животни кои лежат нанесат јајца, секои честосе јаденијадливи, како иа пчелите кои произведуваат [[мед]], намалениоткој претставува редуциран [[нектар]] од цвеќињата којшто е многу популарен во некои култури како засладувач. Неки култури конзумираат крв, понекогаш во форма на крвава колбасица ([[крвавица]]), а некои користат крв како зачин во чорби, како што е циветоткрвта од [[Цибетки|цибетките]].<ref>Davidson, 81–82.</ref>
Некои култури и луѓе не конзумираат месо или производи од животинско потекло, од културни, здрави, етички или идеолошки причини.
 
Некои култури и луѓе не конзумираат месо или производи од животинско потекло, од културни, здравиздравствени, етички или идеолошки причини.
 
== Производство ==
 
Традиционално, храната се добива преку земјоделството. СоЗголемената поголемазагриженост грижана [[агробизнис]]от за агробизнисотмултинационланите прекукорпорации мултинационланикои корпорацииго држат светското производство на храна преку патенти за [[генетски модифицирана храна,]] имаотвора растечки тренд кои гикон одржуваодржливи земјоделскитеземјоделски практики. Овој пристап, делумно поттикнат од побарувачката на потрошувачите, ја охрабрува билошката разновидност, локалната самоувереност и органските сточарски методи.<ref>Mason</ref> Големо влијание врз производството на храна имаат интернационалните организации (како што се: [[Светска трговска организација|Светската трговска организација]] и [[Заедничка земјоделска политика|Заедничката земјоделска политика]]), националната политика на владата (или законот) и војнавојните.<ref name="Messer">Messer, 53–91.</ref>
 
Во популарните култури, за масовномасовното производство на храна, особено месо како што е пилешкото и телешкото, сенаиде најдена какокритики тема наво многу докуметарни емисии, најчестаособено беше Храна[[Food, инкInc.]], која документирашеобзнанува како се третираат животните и нивнокако масовно убивање,се најчестоубиваат оваживотните, сеи практикуватоа најчесто од страна на големи корпорации. Со сегашниот тренд за екологија, луѓето од Западните култури покажале голема заинтересираност за употреба на хербалнирастителни намирници, храна за посебни групи на луѓе (како што се: луѓе на посебни диети, жени или спортисти), функционална храна (збогатена храна, како што се Омега-3 јајцата), како и повеќе етнички разновидна храна.<ref>http://www.faqs.org/nutrition/Ome-Pop/Popular-Culture-Food-and.html</ref>
==Производство==
Традиционално, храната се добива преку земјоделството. Со поголема грижа за агробизнисот преку мултинационлани корпорации преку патенти за генетски модифицирана храна, има растечки тренд кои ги одржува земјоделските практики. Овој пристап, делумно поттикнат од побарувачката на потрошувачите, ја охрабрува билошката разновидност, локалната самоувереност и органските сточарски методи. Големо влијание врз производството на храна имаат интернационалните организации (како што се: Светската трговска организација и Заедничката земјоделска политика), националната политика на владата (или законот) и војна.
Во популарните култури, за масовно производство на храна, особено месо како што е пилешкото и телешкото се најде како тема на многу докуметарни емисии, најчеста беше Храна, инк, која документираше како се третираат животните и нивно масовно убивање, најчесто ова се практикува од страна на големи корпорации. Со сегашниот тренд за екологија, луѓето од Западните култури покажале голема заинтересираност за употреба на хербални намирници, храна за посебни групи на луѓе (како што се: луѓе на посебни диети, жени или спортисти), функционална храна (збогатена храна, како што се Омега-3 јајцата), како и повеќе разновидна храна.
 
== Кујнска подготовка ==
Многу култури имаат препознатлива [[кујна]], посебен збир од традиционитрадиционални начини на [[готвење]], користејќи различни зачини или комбинации на вкусоввкусови препознатливи само за таа култура, којакои се развиваразвиваат со текот на времето. Други разлики помеѓу културите вклучуваат параметри (топла или ладна храна, зачинета и сл.) и практики, истражувањетоистражување што е познато како [[гастрономија]]. Многу култури се насочуваат кон тоа нивната храна да се подготвува, готви и сл. Ова исто така вклучува [[трговија со храна]] која на некои култури им помага да преживеат, а не само какода бидат потрошувачи. Некои познати типови на етичка кујна се: [[италијанска кујна|италијанската]], [[француска кујна|француската]], [[јапонска кујна|јапонската]], [[кинеска кујна|кинеската]], [[американска кујна|американската]], таи[[тајландска кујна|тајландската]] и [[индиска кујна|индиската]] кујна. Разни култури низ светот праватги анализи напроучуваат навиките за исхрана. Храната се јаде и вообичаено се ужива преку сетилото за [[вкус]], перцепцијатаперцепција зана вкусаромата преку јадење и пиење. Одредени вкусови се попријатни за уживање отколку други.
 
=== Перцепција за вкус= ==
 
Луѓето разликуваат пет различни типови на вкусови: слатко, кисело, солено, горчливо и умами. Како што животните еволуирале, вкусовите кои обезбедуваат највеќенајмногу енергија (шеќерот и мастите) се најпријатни за јадење, додека пак киселиот вкус не е толку омилен за конзумирање.<ref>http://www.medicalnewstoday.com/articles/28063.php</ref> Водата, како најважна за опстанок и, нема вкус.<ref>{{cite news |url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/598799.cms |work=The Times Of India |title=Why does pure water have no taste or colour? |date= 2004-04-03}}</ref> Од друга страна пак мастите, особено заситените масти, се подебелипозбиени и побогати а со тоа се сметаат како поомилени за јадење.
===Перцепција за вкус===
Луѓето разликуваат пет различни типови на вкусови: слатко, кисело, солено, горчливо и умами. Како што животните еволуирале, вкусовите кои обезбедуваат највеќе енергија (шеќерот и мастите) се најпријатни за јадење, додека пак киселиот вкус не е толку омилен за конзумирање. Водата, како најважна за опстанок и нема вкус. Од друга страна пак мастите, особено заситените масти се подебели и побогати а со тоа се сметаат како поомилени за јадење.
 
==== Слатко= ===
3-де структура на целулоза, бета глукан полисахариди.
Генарално се смета за најомилен вкус, слаткоста речиси секогаш е направена од некој вид на шекер како што се глукоза или фруктоза, или дисахариди како што се сахароза, комбинација на молекулите глукоза и фруктоза.
Сложените јаглехидрати се долги синџири и со тоа немаат сладок вкус. Вештачките засладувачи како сукралоза често се користат како имитација за шеќер, создавајќи чувство на слатко, без калории. Другите типови на шеќер вклучуваат суров шеќер, кој е познат по својата боја, боја на килибар, како што е необработен. Шеќерот е витален за енергија и опстанок и е со пријатен вкус.
Растенијата стевиа содржат состојка позната како стевиол, кога се извлекува, има 300 пати повеќе сладост од шеќерот додека минимално влијае на крвниот шеќер.
 
Генарално се смета за најомилен вкус, слаткоста речиси секогаш е направена од некој вид на шеќер како што се [[глукоза]] или [[фруктоза]], или [[дисахарид]]и како што се [[сахароза]], која е комбинација на молекулите на глукоза и фруктоза. Сложените јаглехидрати се долги синџири и со тоа немаат сладок вкус. Вештачките засладувачи како [[сукралоза]] често се користат како имитација за шеќер, создавајќи чувство на слатко, без калории. Другите типови на шеќер вклучуваат [[суров шеќер]], кој е познат по својата боја, боја на килибар, како штокога е необработен. Шеќерот е витален за енергија и опстанок и е со пријатен вкус.
====Кисело====
 
Растенијата стевиаод родот ''[[Stevia]]'' содржат состојка позната како [[стевиол]], која кога се извлекуваекстрахира, има 300 пати повеќе сладост од шеќерот, додека минимално влијае на крвниот шеќер.
Киселоста е предизвикана од вкусот на киселините, како што се оцет или етанол со алкохолни пијалоци. Киселата храна вклучува цитрус, особено лимон,лимес и во помал степен портокали. Киселоста е од особено значење која што е знак кој може да се покисти против бактерии. Многу видови на храна се со малку кисел вкус се со цел да помогне да се стилулира и подобри вкусот.
 
====Солено= Кисело ===
 
Соленоста е вкусот на алкалните метали како што се јони на натриум и калиум. Се наоѓа речиси во секоја храна за да го подобри вкусот, иако да се јаде чиста сол се смета за многу непријатен вкус. Постојат многу видови на сол, кои имаат различен степен на соленост, вклучувајќи ја и морската сол, кошер сол, минерална сол и сивата сол. Освен за подобрување на вкусот, солта му е потребна на телото и одржува деликатна електроцитна рамнотежа, што е функцијата на бубрезите. Солта може да биде јодизирана, што значи во неа може да биде додаван јод, кој е неопходна состојка која ја подобрува тироидната функција. Некои видови на конзервирана храна, особено супи или пакувани чорби, имаат тенденција да бидат со високо ниво на сол, што е така заради подолга трајност на храната. Историски гледано, солта се користела како конзерванс за месо, како екскреција на водата. Слично на тоа исушената храна, често промовира безбедност на храната.
Киселоста е предизвикана од вкусот на киселините, како што се [[оцет]]от или етанол сово алкохолниалкохолните пијалоци. Киселата храна вклучува [[цитрус]], особено лимон,лимес [[лимета]] и во помал степен портокали[[портокал]]и. Киселоста е од особено значење, којабидејќи штоможе еда знакукажува којна можехрана дарасипана сеод покистидејството противна бактериибактериите. МногуМеѓутоа, многу видови на храна се со малку кисел вкус, сесè со цел да се помогне да се стилулирастимулира и подобри вкусот.
 
=== Солено ===
 
Соленоста е вкусот на јоните на [[Алкален метал|алкалните метали]], како што се јони на [[натриум]] и [[калиум]]. Се наоѓа речиси во секоја храна за да го подобри вкусот, иако да се јаде чиста сол се смета за многу непријатен вкус. Постојат многу видови на сол, кои имаат различен степен на соленост, вклучувајќи ја и морската сол, кошер сол, минерална сол и сивата сол. Освен за подобрување на вкусот, солта му е потребна на телото и одржува деликатна електроцитна рамнотежа, што е функцијата на бубрезите. Солта може да биде јодизирана, што значи во неа може да биде додаван јод, кој е неопходна состојка која ја подобрува тироидната функција. Некои видови на конзервирана храна, особено супи или пакувани чорби, имаат тенденција да бидат со високо ниво на сол, што е така заради подолга трајност на храната. Историски гледано, солта се користела како конзерванс за месо, како екскреција на водата. Слично на тоа исушената храна, често промовира безбедност на храната.
 
====Горчливо====
Ред 158 ⟶ 162:
== Правна дефиниција ==
Некои земји имаат правна дефиниција за храна. Овие земји ја дефинираат храната како секој елемент кој треба да се обработи или делумно да се преработи за да може да биде конзумиран. Дефиницијата на елементи како што се прехранбените продукти ја вклучуваат секоја супстанца која може да се конзумира од луѓето. Во прилог на овие прехранбени производи, пијалоци, гуми за џвакање, вода или други елементи кои се преработуваат за храна се дел од дефиницијата за храна. Предмети кои не се опфатени во правната дефиниција на храна се живи животни (се додека не се подготвени за продажба на пазарот), растенија пред бербата, лекови, козметика, тутун, опојни дроги или психотропни супстанци, како и остатоци и контаминенти.
 
== Наводи ==
{{наводи}}
 
== Надворешни врски ==
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Храна