Гибралтар: Разлика помеѓу преработките

[проверена преработка][проверена преработка]
Избришана содржина Додадена содржина
с r2.7.2) (Бот Додава: my:ဂျီဘရော်လ်တာ; козметички промени
Нема опис на уредувањето
Ред 82:
}}
 
'''Гибралтар''' е прекуморска [[британска прекуморска територија]] сместена речиси на најјужната точка од [[Пиринејски Полуостров|Пиринејскиот Полуостров]], на [[Гибралтарски Проток|Гибралтарскиот Проток]]. Територијата се граничи на север со [[Шпанија]], а останатите делови се опколени со [[Средоземно Море|Средоземното Море]] и [[Атлантик]]от. Гибралтар историски бил многу важна стратешка точка поради што бил предмет на напади и освојувања, а од [[1713]] со [[Договор од Утрехт|Договорот од Утрехт]] е под контрола на [[Велика Британија]].
 
Името на Гибралтар потекнува од Арапското име ''Гиб ел Тарик'' што значи „Карпата од Тарик“,<ref>
{{цитирана веб страница|url=http://www.gibraltar.gov.gi/gov_depts/port/port_index.htm|title=Историја на Гибралтар (англ.)|accessdate=2007-12-20|last=|first=|coauthors=|date=|work=|publisher=Government of Gibraltar}}</ref> и се однесува на [[Бербери|Берберскиот]] војсководец Тарик Ибн-Зијад, кој го предводел нападот на [[Умајадскиот калифат]] на Иберија во [[711.]] година.
 
Статусот на Гибралтар е предмет на спор помеѓу Велика Британија и Шпанија. Шпанија бара враќање на суверенитетот или поделен суверенитет со Британија, но повеќето Гибралтарци се противат на ова.<ref>{{цитирана веб страница|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/3851047.stm|title=Региони и територии (англ.)|accessdate=2007-12-20|date=2007-7-18|publisher=British Broadcasting Corporation}}</ref><ref>{{цитирана веб страница|url=http://www.guardian.co.uk/gibraltar/story/0,,634007,00.html|title=Гибралтар (англ.)|author=Mark Oliver|accessdate=2007-12-20|coauthors=Sally Bolton, Jon Dennis, Matthew Tempest|date=4 август, 2004|publisher=[[Guardian Unlimited]]}}</ref>
 
== Историја ==
Гибралтар бил населен уште од [[Неандерталец|Неандерталскиот човек]]. Првиот историски народ за кој се знае дека таму се населил биле [[Феникија|Феникијците]] околу 950.год. п.н.е., а подоцна [[Картагина|Картагинците]] и [[Антички Рим|Римјаните]]. Во античко време, карпите на двете страни од Гибралтарскиот проток се нарекувале ''Столбови на Херкул'', бидејќи, според легендата, [[Херкул]] го создал теснецот пресекувајќи ја планината Атлас со еден удар со својот топуз, и така ги споил Медитеранот и Атлантикот. После падот на Римската Империја, Гибралтар за кратко бил под контрола на [[Вандали]]те, а потоа на [[Визиготи]]те до 30.04.711. год., кога потпаднал под власт на Умајадскиот калифат. Генералот Тарик Ибн-Зијад, предводел војска претежно составена од [[Бербери]] со која го преминал протокот од афричката кон европската страна и го освоил Гибралтар.
 
Првите тврдини и трајна населба била изградена од султанот Абд ал-Мумин. Остатоците од тие тврдини се видливи и денес. Гибралтар подоцна станал дел од [[Кралството Гранада]] до 1309. година, кога кратко бил окупиран од [[Кастилја|Кастиљскитекастиљските]] војски. Во 1333., бил освоен од од Маринидите (една Берберскаберберска династија) кои ја окупирале муслиманска Шпанија. Маринидите го препуштиле Гибралтар на Кралството Гранада во 1374. Конечно, во 1462. година Гибралтар бил освоен од Војводата од Медина Сидонија, со што завршиле 750-те години на Арапско-Берберска доминација.
 
[[Податотека:Strait of gibraltar.jpg|thumb|Гибралтарскиот Проток од вселената (НАСА)<br />(лево е Шпанија)]]
 
Во почетокот на владеењето на Медина Сидонија, Гибралтар добил суверенитет како живеалиште на популација на протераните [[Сефардички Евреи]]. Евреите се населиле таму од [[Кордоба]] и [[Севиља]] и формирале населба и гарнизон за да го бранат полуостровот. Но, ова траело само 3 години, до 1476., кога војводата од Медина Сидонија се приклонил кон политиката на Шпанскаташпанската круна и ги протерал Евреите назад во Кордоба. Во 1501. Гибралтар преминал во рацете на Шпанскаташпанската круна и го добил својот грб.
 
[[Податотека:Battle of Gibraltar 1607.jpg|thumb|left|Битката за Гибралтар од 25. април 1607.]]
 
На 25. април 1607. се случила поморската битка кај Гибралтар во рамки на [[Oсумдесетгодишна војна|Осумдесетгодишната војна]], кога Холандскатахоландската флота ја изненадила и нападнала Шпанскаташпанската флота која била усидрена во заливот Гибралтар. За време на четиричасовниот напад, целата Шпанскашпанска флота била уништена.
 
За време на [[Војната за наследството на Шпанија]], Британскитебританските и Холандскитехоландските трупи, кои го поддржувале Австрискиотавстрискиот претендент за престолонаследник Архи-војводата Карл, формирале здружена флота и напаѓале разни точки од јужното шпанско крајбрежје. На 4. август 1704., по 6 часа бомбардирање кое започнало утрината во 5 часот, здружената флота предводена од адмирал Сер Џорџ Рук го освоила Гибралтар, по што поголемиот дел од населението мирно го напуштило градот<ref>{{цитирана веб страница|url=http://www.gibnet.com/texts/1704.htm|title=Услови на предавањето на Гибралтар (англ.)|accessdate=2007-12-20|publisher=Gibnet}}</ref>. Француско-шпанските трупи не успеале да го повратат градот, и Британскиотбританскиот суверенитет врз Гибралтар дополнително бил потврден со мировниот [[Договор од Утрехт]] во 1713.
 
Од 1713. до денес Гибралтар е предмет на спор помеѓу Шпанија и Велика Британија. Во повеќе наврати шпанцитеШпанците неуспешно се обидувале да го повратат Гибралтар, а во меѓувреме, Британците завзелезазеле и утврдиле еден територијален појас северно од градот и го прогласиле за неутрална заштитна зона, која е предмет на дополнителен спор. За време на [[Американската револуционерна војна]], Шпанците, кои биле на страната на Американците и против Британците, го опсадиле Гибралтар од море и го држеле под опсада повеќе од три години (1779-1783), но не успеале да го освојат. Британците конечно ја разбиле опсадата на шпанцитеШпанците и французитеФранцузите, ги уништиле нивните бродови, и ги принудиле на мировен договор. <ref>"Gibraltar." Microsoft [[Encarta]] 2006 [DVD]. [[Microsoft Corporation]], 2005.</ref>
 
Гибралтар станал важна база на Британската кралска морнарица, а неговата важност дополнително пораснала со отворањето на [[Суецки канал|Суецкиот канал]], кога поморските трговски патишта од западна Европа кон Азија и Австралија се пренасочиле низ Медитеранот и преку Гибралтарскиот Проток.
 
Во текот на [[Втора Светска Војна|Втората Светскасветска Војнавојна]] населението на Гибралтар било целосно евакуирано и полуостровот бил претворен во тврдина. Бил изграден и воен аеродром. Артилеријата од Гибралтар го контролирала влезот во Медитеранот, и германците не успеале да го освојат во текот на целата војна.
 
Во 1950-тите, Шпанија под водство на [[Франциско Франко]] ги обновила барањата за суверенитет над Гибралтар, и цели триесет години потоа го ограничувала движењето помеѓу Гибралтар и Шпанија. На 10. септември 1967. бил распишан референдум во Гибралтар за преминување под власт на Шпанија или за останување под власт на Британија со одредени институции на самоуправа. Само 44 од 12.182 гласачи се изјасниле за приклучување кон Шпанија. Како мерка на притисок, Шпанија повеќе пати ја затворала границата кон Гибралтар.
 
Границата со Шпанија била повторно делумно отворена во 1982., и целосно отворена во 1985., пред пристапувањето на Шпанија кон [[Европска Заедница|Европската Заедница]]. Иако уште од 1980-тите се воделе многу разговори за преземање на суверенитетот од Шпанија, во 2002 се одржал уште еден референдум на кој 98,97% од населението се изјасниле против.
 
Во 2006-та претставници на Велика Британија, Гибралтар и Шпанија воделе преговори во Кордоба - Шпанија, на кои договориле укинување на низа ограничувања кон Гибралтар претходно воспоставени од страна на Шпанија.<ref>
Ред 133:
Бројот на жители на Гибралтар бил 27.967 во јули 2007.<ref name="pop">{{цитирана веб страница|url=http://www.intute.ac.uk/sciences/worldguide/html/893_people.html|title=Гибралтар - Население и демографија (англ.)|publisher=intute:science, engineering & technology|accessdate=2007-08-04}}</ref> Гибралтар е една од најгусто населените територии - 4.303 жители на км².
 
Гибралтарците се расна и културна мешавина од многу европски имигранти кои тука се населиле во текот на 300 години. Тие се потомци на економските доселеници кои се населиле на местото на шпанците, кои пак го напуштиле по освојувањето од Британија во 1704. Веќе во 1753., мнозинството од населението го сочинувале Џеновези, Малтези, Португалци, Каталонци, а подоцна и Сардинијци, Сицилијанци, Италијанци, Французи, Германци и Британци.
 
Главна религија е римокатоличкото христијанство, а помалку застапени се и англиканците и методистите.
 
Официјален јазик е Англискиотанглискиот, но се говори и Шпанскишпански, варијанта на Андалузискиандалузиски дијалект во комбинација со многу примеси, кој го нарекуваат „Љанито“. Гибралтарците и себеси се нарекуваат „Љанитоси“.
 
Образовниот систем е преземен од англискиот.