Илинденско востание: Разлика помеѓу преработките

'''Илинденското востание''' било востание на македонскиот народ <ref><small>''[[Македонска Енциклопедија]]''</small></ref> против османлиската власт. [[Солунски конгрес од 1903|Конгресот]] на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]], одржан во Солун, донел одлука напролет да се крене оружено востание. Започнувањето и водењето на Востанието им биле препуштени на окружните комитети. [[Смилевски конгрес|Конгресот на Битолскиот револуционерен округ]], одржан во Смилево, одлучил да се крене општо ослободително востание, избрал [[Главен штаб за II Битолски револуционерен округ|Главен востанички штаб на Битолскиот револуционерен округ]] (во состав: [[Дамјан Груев]], [[Борис Сарафов]] и [[Анастас Лозанчев]]), ги определил востаничките реони и реонските штабови. На Главниот штаб му биле пренесени сите овластувања за раководење на Востанието, да извршува воена и политичка власт и, со функции на воено-востаничка влада, да стапува во врска и да води преговори со дипломатските претставници и со владите на европските големи сили, како и посредни или директни преговори со непријателот, Владата на османлиската држава, или со нејзини ополномоштени претставници.

Совет и со Привремена влада, избрани демократски од народот. Веднаш потоа биле избрани и другите органи на власта. Привремената влада имала ресори: за внатрешни работи, за финансии, за исхрана, за изградба и за санитет. Посебните дејности ги извршувале специјални служби: за обезбедување и градење окопиопкопи за заштита, за поправка на оружјето и за производство на воени материјали, вклучително и [[Црешово топче|црешево топче]]. За одбрана Привремената влада извршила мобилизација на машкото население способно за

борба и презела мерки за заштита на муслиманските семејстватасемејства на избеганите државни службеници и на нивните имоти, обезбедувани од Востаничкиот штаб. Во обид да се неутрализира муслиманското население бил упатен повик, познат како [[Крушевски манифест]], литографиран и испратен во селата со муслиманско население. Се соопштувало дека македонскиот народ се кренал на оружена борба против тиранскиот режим на власта и на насилниците, а не против сиромашното муслиманско население, дека востаниците не се разбојници, туку револуционери па затоа тоа да не се плаши, да остане мирно, аи дека во автономна Македонија сите ќе имаат еднакви права и слободи.

Во [[Битолски револуционерен округ|Битолскиот револуционерен округ]], каде што Востанието било најмасовно, била извршена мобилизација на голем дел од боречкото население. Востаничкиот штаб им предал Меморандум на дипломатските претставници со протест поради варварските постапкинапостапки на регуларните единици навојскатана војската, против палењето и разурнувањето на селата и масакрирањето

на неборечкото македонско население. Со тоа обраќање до владите на европските големи сили Главниот востанички штаб настапил од позиција на легитимен претставник на војувачка страна и се обидел да му биде признат таков статус, а по очекуваната нивна интервенција, од таа позиција да води посредни или директни преговори со Владата на Турција. Европските големи сили имале свои други интереси во османлиската држава и во регионот, биле против оруженото востание во Македонија и за зачувување статус кво. На Владата на Турција и дале полна слобода да ги употреби сите потребни сили и средства за задушување на Востанието. И соседните балкански држави биле исто толку заинтересирани за ликвидирање на Востанието и за уништување на Македонската револуционерна организација, стравувајќи од интервенцијатанаинтервенцијата на силите за давање автономија на Македонија.

Во такви услови, при целосна изолираност и во непријателско окружување од соседството, македонските востанички сили опстојале до пред крајот на 1903 г., противставувајќ испротивставувајќи им се на огромната, модерно вооружена регуларна армија и на нерегуларните воени формации, кои примениле тактика на тотално уништување на македонските села, материјалната база и борбената резерва. По повеќе месечни жестоки борби, за да се поштеди народот од натамошно масакрирање, Востаничкиот штаб издал директива за запирање на Востанието.

{{Цитат|''Тоа соопштение морално не уби, другоедно мислевме за Организацијата, другоедно агитиравме, а сосема друго излезе. Веќе немав ни лице, ни срце да агитирам како порано... просто плачевме'' <ref name="JS"><small>''[http://site.znain.com/macedonia/vmro-history/Knigi/spomjs.html Спомени на Јане Сандански]''</small></ref>}}

Дополнително на овие активности [[Централен комитет на МРО|ЦК]] започнал иницијативнаиницијатива за враќање на печалбарите во [[Македонија]]. Од коресподенцијатакореспонденцијата помеѓу Бугарското трговско агентство во [[Солун]] и Бугарското министерство за надворешни работи и вероисповест се дознава дека до [[13 март]], ''околу 10.000 млади Македонци се вратиле во родните краеви од Цариград, Румелија, Бугарија... за да земат учество во престојнотопретстојното востание'', а Селџобалив истакнал дека од [[Цариград]] заминале 2.500 градинари и малекари, ''Сите тие Макеодонци со нетрпение чекаат да дојде часот за востание'' <ref name="vgj" />.

{{Цитат|''во целата земја едвајодвај можело да се најде поголема село, каде немало востаничка чета. Селаните биле во постојан контакт со нив. Четите биле раководени од членовите на Комитетот. Тие имале строга нардебанаредба да не предизвикуваат вооружени судири, туку само да го подготвуваат населенитонаселението за востание на повик од повисоките раководители... есенскиот налет на бандите од Бугарија (врховистички чети б.н), суровата пресметка на војските со мирното население, вмешувањето на Русија, прогласените реформи од страна на султанот и очекувањата од сето тоа, ако во суштина не ја промениле дејноста на месните комитети, во секој случај ги потикналепоттикнале... Организацијата не била за одлагање на востанието. Таа сакалсакала да ги причека резултатите од реформите во кои малку верувала. Со одлагањето на востанието на неопределено време, македонското прашање би се затаило, а со тоа Организацијата би ја изгублаизгубила својата подлога и би го пропуштила погодниот момент за целосно ослободување. Оттука четите трескаво работеле на собирање борци. Притоа истакнувале дека нема да им допуштат на Турците да ги исколат како Ерменците'' <ref name="vgj" />}}

Смилевскиот конгрес, како конгрес на Битолскиот округ, според решенијата донесени во [[Солун]], требало дефинитивно да ја потврди одлуката за кревање востание. Во таа насока се развила остра дискусија, во која се јавила струја која сметала дека условите за сенароден бунт, сеуште, не се созреани. На првиот ден од конгресот од излагањето на делегатите било утврдено дека [[Прилеп|Прилепскиот]], [[Битола|Битолскиот]], [[Кичево|Кичевскиот]] и некои делови на други реони не се достатно подготвени. Најдобро подготвени биле [[Ресен|Ресенскиот]] реон, [[Костур|Костурскиот]], [[Демир Хисар|Демирхисарскиот]], неколку села од [[Битола|Битолскиот]] реон, како што се [[Смилево]], [[Ѓавато (Битолско)|Ѓавато]] и [[Цапари]], додека Охридскиот располагал само со 1.400 пушки. Меѓу делегатите се јавиле лица кои биле против востание во текот на таа година како што биле: [[Ѓорѓи Сугарев]], [[Петар Ацев]], [[Тале Христов]], [[Никола Карев]], [[Никола Петров Русински]] и други. Во една крајно напната атмосфера по повод острите расправии околу решението за востание , несогласувањата ги прекинал Даме Груев, кој како еден од основачите на [[ТМОРО]] и претставник на неговиот [[Централен комитет на МРО|Централен комитет]], уживал огромен авторитет. Според сеќавањата на Пандо Кљашев, тој рекол:

Во прилог за донесување на одлука за кревање на востание влијаеле и неколку настани. Конгресот преку [[Лука ГеровЃеров]] дознал за [[Солунски атентати|Солунските атентати]].Како дополнителен аргумент послужил и [[Ѓурѓовденски масакар|Ѓурѓовденскиот масакр]] извршен на [[6 мај]] во [[Битола]], а во [[Цапари]] дошло до судир со османлиските сили. Тој ден Конгресот не заседавaл, бидејќи судирот можел да се прошири кон [[Смилево]]. Настаните во Цапари и Битола влијаеле психолошки врз оние конгресмени кои се колебале за востание.

{{Главна|Главен штаб за II-от Битолски револуционерен округ}}

Конгресот уште од првото заседание започнал со донесување на одлуки за кревање на востание. Бил избран ''Главен штаб за II-от Битолски револуционерен округ'', а тој требало да раководи со подготовките за востанието и со самото востание. За членови на Главниот штаб биле избрани: [[Даме Груев]], [[Борис Сарафов]] и [[Атанас Лозанчев]], а како нивни заменици биле избрани [[Георги Поп Христов]], [[Петар Ацев]] и [[Лазар Поп Трајков]]. Членовите на ГШ биле избрани со јавно гласање, додека пак нивните заменици со тајно гласање <ref name="VCD"><small>Васил Чакаларов „Дневник 1901-1903 г.“</small></ref>.

На 28 и [[29 јуни]] [[1903]] година се одржал Конгрес на [[Одрински револуционерен округ|Одринскиот револуционерен округ]] во месноста Петрова нива. За претседател на Конгресот бил избран [[Васил Пасков]], потпретседател [[Велко Думев]], а за секретари: [[Христо Силјанов]] и Анастас Разбојников, а вкупно присуствувале 47 делегати. За време на овој Конгрес било разгледано прашањето за кревање на востание и тука биле поделени мислењата, но по одлуката на [[Смилевскиот конгрес]] на делегатите не им останало ништо друго освен да се донесе одлука за започнување на подготовки за кревање на востание. Избраниот ''Околиски штаб'' донел одлука востаниевостанието во [[Одринско]] да започне на [[6 август]] ([[Јулијански календар|стар календар]]) на празникот [[Преображение Христово]] <ref name="Кара"><small>'' Караманджуков, Христо. Родопа през Илинденско-Преображенското въстание, Издателство на ОФ, София, 1986, стр.69-71.''</small></ref>.

На празникот [[св. Илија]] во [[Смилево]] со 200 востаници влегол [[Главен штаб за II-от Битолски револуционерен округ|Главниот штаб]]. Според турските документи при првиот напад на Смилево загинале 8 турски војници, а 14 биле ранети. На [[3 август]] Генерал штаботГенералштабот наредил евакуација на целото население кое не ебило способно да се бори во месноста ''Голем Гар'', а до пладне Смилево било празно. Откако сите обиди на османлиската војска да го заземе Смилево биле пресечениодбиени, [[Борис Сарафов]] заминал за Охридско, а [[Атанас Лозанчев]] за Демихисарско и Кичевско. По нивното заминување во следните 20 дена во околината Смилево не се појавила османска војска и башибозук. Во тој период под раководство на Стојан Донски биле преземени мерки за утврдување на Смилево, биле ископани одбрамбениодбранбени ровови со што се зацврстиле одбрамбенитеодбранбените востанички позиции. Населението кое не било способно да се бори и понатаму се наоѓало во збегот Голем Гар каде биле организирана заедничка исхрана, а биле преземени мерки за негова заштита.

Во демихисарскиот реон раководители биле [[Јордан Пиперката]], [[Димитар Дечев]], свештеникот Кузман и Христо Пасков. Според [[Христо Силјанов]], Демихисарско дало 1 000 востаници. Првата ноќ биле преземени редица акции. На патот [[Битола]] - [[Кичево]] кој минувал низ Демихисарско била исечена телеграфската линија, а биле разрушени и сите мостови, потоа биле изгорени чифлизите во [[Утово]], [[Стругово]], [[Жван]] и други. Под команда на Дечев 150 востаници го нападнале турскиот гарнизон кој се состоел од 170 души во административниот центар Прибилци. Во првите денови на востанието во ДемихисаркоДемихисарско, турските селани се затвориле во своите куќи и не ги обработувале своите ниви и не го гледале својот добиток. Востаниците во селата [[Бабино]], [[Слоештица]], [[Велмевци]] и [[Жван]] создале свои пунктови каде се собирала храна и секави други материјали кои им биле потребни за идните дејствија.

Ресенскиот реон бил под раководство на [[Славејко Арсов]] и подпоручникот Панајотов. Поважни војводи биле [[Спиро Олчев]], [[Стефан Мешков]], [[Перуш Стрезов]], [[Ставре Тасев]], Јоше од Подмочани, Иван Трајчев, Кочо Кочовски, Георги Чаушот од с. Златари и др. Првата ноќ биле изведени неколку разрушителни акции од слабо вооружени групи. На [[20 јули]] четите од селата Болно, Царев Двор, Дрмени и Јанковец на чело со Арсов биле групирани во Болно. На Илинден во селото [[Круше]], тамошниот аскер бил зачуден од однесувањето на селаните, тие им носеле баници, кисело млеко и други изобилства, но храната била затруена со арсен, а војниците набргу добиле грчеви и страшни болки. ХаџијатаАџијата кој бил турчинТурчин кога дознал за тоа избегал, а ноќта во селото дошол аскер од 50 души. На 26 јули одредот на Ангел Андреев и еден одред на Коте го нападнале турското село [[Папли]]. Таму имало аскер и башибозук од околу 100 души. Востаниците ги држеле опколени неколку дена. Секој ден селото било напаѓано и била палена по некоја куќа. На 6 август Коте зграбил дел од добитокот и се упатил кон својот реон, но кај Штрково наишол на војска. Дел од опседнатите војници успеале да се извлечат и да му притекнат на помош на судрениот аскер каде дале 4 жртви. Опсадата продолжила, но по 12 дена пристигнала друга војска, таа го ослободила гарнизонот и турското население, а востаниците по заминувањето на аскерот се симнале во Папли и го запалиле селото.

На Илинден, во Охридско ималимало веќе подробно разработеразработен план за првите дејствјадејствија и со добра интендантска служба — складови со храна и други намирници, тајни фурни, леарници за патрони, но без ниедна бомба и без ниедна манлихера. Била организирана и санитетска служба со еден вид на болница во Чемерскиот дол, над селото Брждани, а како доктор фигурирал Хр. Ангелов. Реонски началници биле: [[Христо Узунов]], [[Антон Кецкаров]], [[Наум Анастасов]], [[Александар Чакаров]] и [[Наум Златарев]]. На 24 јули сите дримколскитедримколски и малесијскитемалесиски чети се собрале кај Караорман во Горна Дебарца. Таму се собрале голем број на бегалци на грбот на револуционерното раководство. Четите повторно се упатиле кон Дрим, но веќе сите села биле опустошени. Во периодот меѓу 25 и 30 јули имало судири кај Лешани, Слатина, Лактиње, Врбјани и Ботун. Само на 30 јули имало имало шест битки и тоа кај Брждани, Лешани, Белчишта, Црвена вода, а во Орта-кол, кај селата Куратица и Плаќе. Во борбата кај Брждани учествувал и Борис Сарафов со 80 души и тој дошол од Демирхисарско на помош.

[[Христо Силјанов]] истакнува дека Кичевско било погодно за партизанско војување, во таа каза се востанало само населението во планинските делови во Горна и Долна Копачка и РабетинаколР'бетинкол. Во другите делови, во Долно ЛичевскоКичевско и Порече, каде Српската пропаганда била силна и спечалила голем дел од населението и тоа не востанало. Во Копачка (Горна и Долна) како база на востаниците служеле планините: Бистра, Беличица, Стогова и други, а во Рабетина-колаР'бетинкол, врвовите Песок, Кула, Кјафа, Разбоиште и други. Ноќта на 20 јули (стар стил) три востаничи одреда, Џеров 200 души, [[Арсо Мицков]] 200 души и Србакот 100 души го опколиле градот Кичево од три страни. Еден час по полноќ се слушнало востаничкото Ура !. Аскерот кој бил сместен кај месноста Јурија во наплив на паника се втурнал кон градот за да го заземе Калето. Таму еден востанички одред почнал да стрела врз аскерот, а одговорот на турците бил слаб. По половина час востаниците го напуштиле градот, а турците имале 20 души загинатзагинати.

Две недели пред Илинден, четите на [[Петар Ацев]] и [[Никола Пешков]], кон нивкои биле присоедеинетиприсоединети и триесетина граѓани, се на се вкупно 80 души, ненадејно биле нападнати недалеку од селото Беловодица кај месноста Студеница од страна на околу 30 жандаризаптии. Дел од четата се разбегала, а набргу пристигнал и аскерот кој бил сместен во Дуње. На Илинден четите ги исекле телеграфските кабли меѓу Прилеп-Битола и Прилеп-Велес, а биле разрушени и некои древенидрвени мостови по патот Градско, Кичево, Крушево и Велес. На 23 јули стар календар воруженивооружени и неворужениневооружени селани го нападнале конакот во селото Витолиште, МариовоскоМариовско. еднаЕдна од случајно згрмените пушки го креналекренала на нозе гарнизонот. ПослеПо двочасовна престрелка востаниците се повлекле, а во тој напад учествувал и Пере Тошев.

Подготовките за кревање на востание во СолункиотСолунскиот револуционерен округ започнале веднаш по Софиското советување. Во [[февруари]] [[1903]] година во [[Гевгелиско]] пристигнале [[Сава Михајлов]] и [[Крсто Асенов]] со 18 товари пушки и динамит. Во тој реон биле четите на [[Иван Карасулијата]] и [[Аргир Манасиев]], меѓу нив двајца постоело нетрпение, меѓутоа била организирана средба и дошло до нормализирање на односите.

По борбите во Кукушко, [[Крсто Асенов]] со својата чета заминал за [[Ениџе Вардар|Ениџевардарско]], меѓутоа и тмутаму дошле во судир кај селото [[Постол]]. Во борбата учествувале четите на Асенов, Јотов и [[Апостол Петков]]. Турците имале 4четворица загинати и 5петмина ранети, а четатчетата 2двајца убиени. Убиството на Асенов го сменилсменило текот на востанието во [[Кукуш|Кукушко]], [[Ениџевардар|Ениџевардарско]] и [[Гевгелиско]].

Подготовките за востанието во [[Ениџевардар|Ениџевардарско]] ги презел [[Апостол Петков]]. Воденската околија зелаимала салбослабо учество во востанието. Таму имало неколку битки.

[[Сава Михајлов]] и [[Аргир Манасиев]] откако го добиле известувањето за денот на востанието, организирале советување. Тие заклучиле дека ќе можаатможат да преземаат само атентати по железничката линија. Пред [[Илинден]], во [[Гевгелиско]] биле четите на Михајлов со 33 души, Манасиев со 38 души и Карасулијата со 24 души, вкупно 95 четници. На Илинден четите се нашле во близина на самата [[Гевгелија]]. Ноќта на [[10 август]] бил миниран блискиот железнички мост. Во [[ноември]] била извршена демобилизација во [[Гевгелиско]]. Михајлов, Манасиев и Карасулијата со повеќе четници заминале за [[Бугарија]].

Востанието во [[Тиквешко]] започнало со потпалување на една беговска кула кај [[Положно]], а бегот бил ранет. Нападот ги раздвижил турските потери и четата се нашла во незгодна положба уште во самиот почеток. На [[13 август]] Јуруков со својта чета бил откриен на [[Кожуф|Кожув]] кај селото [[Копришница]], таму дошло до судир во кој загинале 2двајца востаници и 7седуммина турци. Во [[ноември]] со 10-на души заминал за [[Бугарија]].

На [[23 мај]] [[1903]] година кај селото [[Градобор]] на десетина километри од [[Солун]] била уништена четата на Атанас Чопката. Четата беоелакоја броела 16 души била опколена, а борбата траела еден ден. Турците имале 1еден загинат, од четата еден бил фатен жив додека пак останатите загинале. Четниците откако виделе дека сосотојбатасостојбата е безизлезна се самоубиле. Подвојводата Мито од Мутулево најпрво ја скршил својата пушка, а потоа се самоубил со револеверотреволверот.

Подготовките во [[Кукуш|Кукушко]] се одвивале под раководство на војводата [[Крсто Асено]]. За денот на востанието било изработено востаничко знаме. Коприната ја купила учителката Милка Ковачева Романова, а знамето било изработено од Рајна ИзмирлиевИзмирлиева, оипо идејна скица на МициМице Измирлиев. Главната база во Кукушко било АрџанскјотоАрџанското езеро - таму постоеле складови со храна, опрема и колиби за востаниците.

Меѓутоа кукушкитеКукушките чети биле откриени уште при нивното излегување и тие морале да дадтдадат неколку борби со аскерот. Судири имало кај селото [[Драгомирци]], [[Крондирци]], а [[Крсто Асенов]] на [[20 јуни]] [[1903]] година кај селото [[Грамадна]] имал битка во која загинале 13 четници, претежно млади штотуку излезени. Во овој судир загинал и братот на [[Гоце Делчев]], [[Милан Делчев]]. По оваа борба четата на Асенов била изложена на нови напади и прогони. Кај Меѓурек дала 12 жртви, а борби таа имала и кај [[Мутулово]], [[Мурарци]] и други места.

За да го избегне гонењето четата на Крсто Асенов се сметиласместила кај Арџанското езеро и таму планирала да го дочека денот на востанието. Таму се нашле и четите на [[Трајко Јотов]], [[Гоце Нисторов]] и [[ГоноЃоно Бигинин]] и со тоа се формирала поголема четничка групација од околу 110-115 души. Меѓутоа тие биле откриени и дошле во судир со 3 баталјона од 2 2002200 души, а била донесена и артилерија против комитетите. На [[23 јули]] војската се повлекла. По повлекувањето на војската, Асенов со својата чета заминал за [[II-от востанички округ - Кожув]].

Подготовките за востанието во [[Сер]]ско ги започнал [[Гоце Делчев]], а по неговата смрт тие продолжиле под раководство на [[Јане Сандански]]. Сандански се нашол во [[Бугарија]] за да се снабди со воени матерјали и за да собере чета. Во [[Бугарија]] [[Јане Сандански]] се задржал еден месец. Откако собрал 50 души кој биле воружениивооружени со манлихериманлихерки и берданки, се вратил во Серски револуционерен округ, а со него биле [[Пејо Јаворов]], [[Никола Наумов]], [[Димитар Стефанов]] и други.

Востанието во [[Серски револуционерен округ|Серскиот револуционерен округ]] требало да почне подоцна. На [[11 август]] ([[Јулијански календар|стар стил]]) [[Задгранично претставништво|Задграничното претставништво]] го известило [[Јане Сандански]] како началник на воените сили во [[Пирин (Пиринско)|Пиринско]] дека востниетовосатнието во Битолскиот округ започнало, а востанието го зафатило и ''II-от востничкивостанички округ-Кожув''.

Во [[август]] со дозвола на [[Задгранично претставништво|Задграничното претставништво]] почнале да навлегуваат врховистичките чети. Првата поголема таква чета броела 160 души и била под раководство на [[Јурдан Стојанов]] и [[Љубомир Стоенчев]]. По нив пристигнале [[Иван Цончев]] и [[Атанас Јанков]] со околу 350-400 души. Во СеркиотСерскиот округ се нашле околу 500-600 души под команда на врховистички војводи.

На [[Крстовден]] [[27 септември]] здружените сили на [[Јане Сандански]] и Цончев се нашле пред [[Сандански|Свети Врач]] со намера да гонападнатго нападнат турскиот гарнизон. Меѓутоа тие биле следени од аскер и башибузлукбашибозук од 2 0002000 души и затоа се утврдиле за да започнат битка. Но одредот на Сандански и Цончев бил обиколенопколен од сите страни и затоа во текот на ноќта се повлекле. Планот за напад на гарнизонот во [[Сандански|Свети Врач]] пропаднал, Сандански се повлекол кон [[Кресна]], а Цончев кон [[Разлог|Разлошко]].

На Крстовден во Демирхисарско дошло до борба кај ''Ак бунар'', тукакаде загинале 15 востаници. Турците имале 5 загинати и 3 ранети. Овој судир бил последниот во Демирхисарско. По оваа борба [[Љубомир Стоенечев]] заминал за [[Неврокоп]], а потоа кон [[Бугарија]], поради предвремено започнување на борбите, предвидениот план не бил реализиран.

Спроти Крстовден, [[Атанас Шабанов-Тешовалијата|Атанас Тешовалијата]] и [[Стојан Филипов]] ги исекле телеграфските линии помеѓу [[Куманич]] и [[Долно Броди]]. Истата ноќ било нападнато селото [[Обидим]] со 5 чети во јачина од околу 200 души, со војводите Чаков, Малчаков, Иван Апостолов - ''Копран чауш'', Антон Вимола, лимоЛимо Карлович и други.

Во Разлошко биле преземени најобемните подготовки за востанието. По Серскиот окружен конгрес, тука бил одржаанодржан Околиски конгрес на кој имало делегати од [[Банско]], [[Разлог|Мехомија]] и од селата [[Бачево]], [[Годлево]], [[Добриниште]], [[Белица]], [[Јакоруда]], [[Бања]], [[Елешница]], Горно и [[Долно Драглиште]] и други.

Подготовките во [[Драма (град)|Драмско]] биле под раководство на [[Мирчо Кипров]]. На првиот ден од востанието било предвидено да се ликвидираат оделниодделни шпиони и да се изведаатизведат атентати на железничката линија. На [[3 октомври]] биле откриени четите на Николиев и Диката кај [[Горно Фраштани]]. Дошло до битка која траела 8 часа, по која четите се повлекле без загуби.

Во [[Горна Џумаја|Горноџумајско]] имало две борби на [[11 октомври]]. Последниот судир во оваа област бил на [[21 октомври]]. Во оваа борба учествувале [[Стефан Николов]], поручникот Саракинов и поручникот Балтов, ималеимало еден загинат.

Во [[Скопски вилает|Скопскиот вилает]], поточно во македонскиот дел, воод Скопскиот санџак имало послаба востаничка дејност. Еден дел од околиите во рамките на [[Скопски револуционерене округ|Скопскиот револуционеренереволуционерен округ]] останелостанале неворужени, дел од силисилите на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] биле истоштени во борбата со [[Српска пропаганда во Македонија|Српската пропаганда]], а дел биле засегнати од аферите, додека пак во некој околиоколии постоеле раздори како што била Велешката околија. Сето тоа влијаело за слабиот одзив за учествтоучеството во востанието.

Неколку недели пред востанието во СкорскиотСкопскиот округ се појавила четата на [[Никола Пушкаров]] со јачина од 18 души, таа располагала со неколку боеви сили и интелеигентниинтелигентни момчиња,. соСо себе четата носела 200 бомби и 100 килограми динамит. На [[1 август]] во 11 часот бил извршен атенатат на железничката линија [[Скопје]] - [[Солун]]. Расчистувањето на пругата траело два дена. Потоа еденоедно оделение на чело со Димитар Бојанов имале судир со турскаТурска потера, во судирот загинале 10 војници, а останатите се разбегале. На [[5 август]] две чети, од 47 души, над манстирот св. Ѓорѓија дошле во судир со потера составена од арнаутиАрнаути и аскер. Во текот на целото востание во Скопскиот округ имало 15 борби.

На [[29 јули]] едно одделение на турската војска на пат кон [[Мало Трново]] дошло во судир со една чета, прии во борбата паднале 2 војници. Кон крајот на јули (стар стил) Околискиот штаб се собрал во селото Мегалево. Востанието во Битолско веќе било започнато. Од весниците, Околискиот штаб разбрал дека во [[Македонија]] уште на самиот почеток на востанието, Османлиите започнале со палење на егзархиските села.

{{Цитатник|''единствено средство за се одтстраниодстрани злото и да се запре пролевањето на крватакрвта'' <ref name="vgj" />}}

Се побарало со согласност на големите сили, за главен управник во Македонија да се назначи христијанин, којакој немало да припаѓа на турската администрација и ќе делуваалделувал независно од [[Висока Порта|Високата Порта]]. Во декларацијата било истакантоистакнато дека [[Македонско прашање|македонското прашање]] може да биде решено само доколку ''постои ефикасна меѓународна контрола'' <ref name="vgj" />.

[[Германија]] во согласност со своите интереси ја советувала [[Отоманската империја]] да преземе што поскора акција за задушување на востанието и уништување на револуционерните сили за да не им се дозволи на големите сили да се вмешаат. Германскиот заменик државен секретар за надворешни работи Фон Рихтховен, пред [[Голем везир|великиот везир]] и османлискиот министер за надворешни работи, истакнал дека:

[[Голем везир|Великиот везир]] и османлискиот министер за надворешни работи од своја странстрана апакпак истакнале дека доклкудоколку власта не успее да ги смири вилаетите преку задушување на востанието, европското мнениејавност ќе остане со убедување дека [[Султан|султанот]] не е во сосотојбасостојба да го држиодржи редот во Империјата, а дека тоа криело големи опасности за [[Турција]]. Германската империја ја охрабрувала [[Турција]] да прземепреземе сурови мерки при задушувањето на востанието <ref name="vgj" />, а тоа подоцна било негирано од германскиотГерманскиот канцелар Фон Билов со изговор дека [[Македонско прашање|македонското прашање]] е од второстепено значење за Германија, а тоа прашање го остава за решавање на [[Русија]] и [[Австро-Унгарија]].

Според турскитеТурските документи и извештаите на дипломатските преставници во [[Македонија]] биле распореднираспоредени редовни воени сили од ''III орда'' (баталјони), а дополнително биле распоредени и 16 баталјони ''редифи'' и 38 баталјони ''илаве''. Освен овие сили во случај на востание, турскитеТурските власти можеле да ги искористат и воените единици од [[Пеќ]], [[Ѓаковица]] и [[Призрен]] кои се состоеле од 44 баталјони, 15 ескадрони и 10 батерии со 33.000 пушки, 15.000 сабји и 60 топа <ref name="vgj " />. Според К. Битовски до [[1 јуни]] [[1903]] година во Македонија имало 175 баталјони со околу 150.000 - 160.000 војска <ref name="KB"><small>''К. Битовски, Дипломатски одгласи по Илинденското востание..., 144''</small></ref>. Во случај на востание [[Висока Порта|Високата Порта]] се плашела од поголемо користење на војската бидејќи:

Турските офицери и интелигенција јавно истакнувале дека на војската треба да и се дадат одврзани раце, а за жестокост во пресметка со востаниците бил и директорот на политичкото оделение во [[Солунски вилает|Солунскиот вилает]] - Хикмет-беј. Според францускиот вицеконзул Стег, кој слушнал разговор меѓу двајца турскиТурски офицери, војската требалатребало да добие слобода за акција и во следните 100 години во [[Македонија]] да не се појави ниту една бунтовничка чета.

Во првите денови на востанието се создале слободни територии во [[Смилево]], [[Крушево]], [[Невска]], [[Клисура]], [[Странџа]] и други места. Биле направени востанички демонстрации кајво голем број градови и сето тоа допринело некојнекои да тврдааттврдат дека [[Даме Груев]] и [[Борис Сарафов]] заедно со Главниот штаб:

Според ''Општиот план'' востанието требало да биде партизанско и да има долготарендолготраен карактер но во [[Битолско]] и во [[Одринско]] тоа добило масовен карактер. Затишјето кое настанало во текот ма [[јули]] власта го разбрала како изнемоштеност на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] за масовно востание и затоа во почетокот турцитеТурците биле изненадени.

Затоа во првите денови армијата била насочена кон укажување на помош на загрозените турски гарнизони во востанатите области, со доаѓањето на ноќта аскерот се повлекувал во градовите, а понекошапонекогаш палел и по некое село. Турската власт се плашела од востанички напади на поголемите градови затоа во нив биле сконцентрирани поголеми воени сили. На тој начин во првиот период од востанието иницијативата останала во рецете на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]].

Неможноста од брзо задушување на востанието допринело да се појави огорченост меѓу турскитеТурските воени и политички лица. Авторитетот на централната власт, посебно на [[султан]]от, биле нарушени пред поданиците на Империјата како и пред очите на големите сили.

На 10 и [[11 август]] сосотојбатасостојбата се променилаизменила во корист на Империјата. Од [[Косово]] биле донесени силни осмалиски сили кој биле разместени во [[Македонија]], особено во [[Битолско]].

Првата задача на турскатаТурската армија била да сего зазедезаземе [[Крушево]]. Тоа им успева со армијатаармија од 18.000 луѓе. Дел од заштитеницитезаштитниците на [[Крушево]], предводени од прославениот војвода [[Питу Гули]], изгиналезагинале херојски во [[Битка кај Мечкин Камен|борбата кај Мечкин Камен]], а другите востаници се повлекле во планините.

Турската војска со артилерија ги урнала утврдувањата подигнати од востаниците и со топови го бомбардирала градот. Во екоттекот на борбите по наредба на Штабот, околу 15.000 население, го напушта градот и се крие во блиските планини. Во запалените и урнати куќи загинуваатзагинале 20 жени и 6 деца, бидејќи не успеале да побегнат од градот.

Насер паша подготвил план за систематско уништување на востаниците. Востанатите територии ги поделил на сектори во зависнотзависност од востаничките центри и топографскитопографските услови.

Во секој сектор биле испратени големи воени сили којкои имале задача да ги опколлаатопколат востаниците и постепено да го стегаат обрачот околу нив и натојна тој начин да ги уништатауништат востаниците.

Сепак тербатреба да се истаканеистакне дека со овој план турскатаТурската армија не успалауспеала да ги уништи воружените сили на [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]],. востаницитеВостаниците од опколените области успевалеуспеале навремено да се извлечат и да се префрлат во штотуку пребарани области,. востаницитеВостаниците избегнувале дирекнидиректни судири со армијата.

Сепак турската армија со својата големина и оружје успеале да го задушаатзадушат востанието. Централната власт, подражанаподржана од германскатаГерманската дипломатија и наредила на својата армија да започне со систематско палење и уништување на христијанските села кое било проследено со колеж врз неборечкото населние. Главната цел на овој план не била да се уништат востаничките сили тука да се изврши притисок врз [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]], четите и востаниците да се откажат од борбаборбата.

Четите во Солунскиот Револуционерен Округ имале големи борби со турскатаТурската војска кај „Баш-Бунар, [[Гандача]], на [[Пајак Планина]], и кај селата [[Постолар]] и [[Аматово]] - кукушка околија.

Во Охридската околија, во месноста [[Рашанец]], планинска долина помеѓу селата [[Куратица]], [[Речица]], [[Свињишта]], [[Олејница]] и [[Сирула]].се Тука билнаоѓал еден од најглавните логори на востаниците со 1.700 мажи, жени и деца.

На [[13 август]] логорот бил опколен со 10.000 турски војници со артилерија и товари петролеј за палење на шумата во близина на логорот. По десетчасовна борба, востаниците биле разбиени. 32 биле убиени, а другите стотина ја пробиле опсадата и се спасиле во планините. Во овој логор се убиени 158 ненаоружаниневооружени мажи, жени и деца.

Палежите на селата, апелот на османкстаосманлиската власт за враќање на неселението по селата, советите на козулитеконзулите, гаранциите за амнестија и гласините за реформи, допринеле ''Главниот штаб'' да почне да размислува за распуштање на востаничките сили.

На [[2 октомври]] [[1903]] година, ''Главниот штаб'' надна Смилевската коријаоколија донелодонел одлука за организирана демобилизација на востаниците. Планот за демобилизација предвидувал, распуштање на востаниците и нивно враќање дома, собирање и складирање на оружјетеоружјето, засолнување на компромитираните револуционерни раководители и дејциидејци, раководниот кадар на теренот да биде сведен на минимум, а веднаш потоа [[Борис Сарафов]] заминал за [[Софија]].

[[Даме Груев]] започаналзапочнал со спроведување на планот за демобилизација и успеал да собере околу 350 пушки. Груев на компромитираните востаници им советувал да не се предваатпредаваат на турската армија туку на дипломатсикте претстваниципретставници.

Во Солунскиот вилает, од [[2 август]] до [[8 септември]] 1903 години дошло до 32 борби во којкои паднале 109 востаници, додека во Скопскиот во неколку борби од [[14 август]] до [[14 ноември]] [[1903]] г. паднале 93 четника.

Во Одринскиот вилает или поточно во четирите кази на Лозенградскиот санџак — ЛозенградскаЛозенградската, М. Трновската, Василикоската и Визенската: од 92 христиjaнски села 66 биле целосно или делумно опожарени. Од 17.754 христијански куќи биле изгорени 2.610. Убиени и заклани 2.565 души, ОбезчестениОбесчестени жени и моми 920, грабнати 135, бездоменибездомни останале 12.880 души, а во [[Бугарија]] избегале 20.000 души <ref name="HS" />.

Во [[Англија]], [[Франција]], [[Италија]] и [[САД]] се создале ''македонски комитети'', кои станале организатори на импозантни митинзи. На пример, само во [[Англија]] биле одржани околу 200 Митинзимитинзи во полза на македонскиот народ.Митинзи биле одржани и во [[Париз]] и [[Рим]].

На тој начин, и покрај тешките последици што Илинденското востание ги остави зад себе во [[Македонија]], тоа придонесе да се дознае вистината за македонскиотМакедонскиот народ, за неговата борба, за неговите стремежи во целата својаза макаслобода.

===Мирцштешки реформи===

Англија и нејзиното минстерствоминистерство за надворешни работи, согласност својата политика кон [[Балканскиот Полуостров]] предложила да на Македонија да и се даде ''автономија'' <ref name="vgj" />. Таа успеалуспеала кон себе да ги придобие [[Италија]] и [[Франција]], а преку последната и [[Русија]]. Меѓутоа кога дипломатските преставницитепреставници на овие држави таквиот предлог го преставиле предлогот во Цариград пред германскиот и австрискиот дипломат, тие категоричникатегорично го отфрлиле таквиот предлог, изјавувајќи дека уште од времето на фервруарските реформи од 1903 година, големите сили им довериле мандат за спроведување реформи на [[Русија]] и [[Австро-Унгарија]]. ОтукаОттука целиот процес се блокирал.

Под притисок на востанието меѓу европската дипломатија се јавиле две концепции за решавање на македонското прашање, англиската преку автономија и австриската преку реформи. Во текот на дипломатските игри австриската концепција преовладала. [[Австро-Унгарија]] неможејќи сама да го реши македонското прашање се свртела кон [[Германија]]. На 17 и 18 септември 1903 година во [[Виена]] пристигнал германскиот кајзер Вилхем. Во текот на оваа посета германксиотгерманскиот владетел изјавил дека:

[[Австро-Унгарија]] имајќи ја подршката на [[Германија]] се свртела кон [[Русија]]. Двете големи сили започнале преговори на највисоко ниво кои траеле од 30 септември до 3 октомври. Преговорите започнале во [[Виена]], а потоа продолжиле во [[Мирцштег]]. Преговорите се воделе меѓу рускиот цар [[Николај II (Русија)|Николај II]], австро-унгарскиот император [[Франц Јосиф I]] и нивните министри Ламздорф и Голуховски. Од овие преговори прозлегле [[Мирцштешки реформи|Мирцштешките реформи]] <ref name="vgj" />. Со нив било предвидено при главниот инспектор Хусеин Хилми Паша да се постават двајца цивилни агенти. Да се изврши реорганизација на жанадрмеријатажандармеријата од страна на странски генерал, за полесно спроведување на оваа точка било предвидено Македонија да биде поделена на сектори под раководство на разлчнаразлична голема сила. Реорганизација на правосудтвотоправосудството и администрацијата, обешетувањеобештетување на настраданото население во текот на востанието, спроведување на февруарските реформи. На 23 ноември 1903 година реформите биле пррифатени од [[Висока Порта|Високата Порта]], но таа си го задржала правото на приговор по оделни точки. Реформите се однесувале само на Македонија, а биле иземениизземени санџаците и вилаетите од останатите области на [[Балканскиот Полуостров]].

[[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] преку Илинденското востание успела да ги принуди големите сили дирекнодиректно да се вмешаат во решавањето на македонскотоМакедонското прашање, кое до тогаш не било третирано оделноодделно и преставувалопретставувало дел од ''Источното прашање'' <ref name="vgj" />. Меѓутоа [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] во својата понатамошна дејност ниту ги прифатила ниту ги отфрлила овие реформи таа едностваноедноставно ги игнорирала. Поради недостаток на политичко крило, [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] не ги искористила реформите којкои биле донесени поради нејзината дејност и во текот на спроведувањето на овие реформи таа не станалстанала чинителфактор одво тој процес. Реформите официјално завршиле со [[Младотурска револуција|Младотурската револуција]] од 1908 година кога биле повлечени европските реформисти.

{{Цитатник|''Во својата историја сите народи имаат свои јубилеи на настани и личности кои оставиле траги во нивниот историски развој. Стогодишнината од Илинденското востание е редок јубилеј за македонскиот народ, за Македонија како држава и за сите нејзини граѓани. СудбинитеСудбината на нашиот народ така се одвивалеодвивала што токму Илинден 1903 година, кога се кренало ослободителното Илинденско востание, станастанал симболот на македонскотоМакедонското опстојување. Илинден бил и е верски празник кој поради историските околности на кревањето на Илинденското востание стана семакедонски дух, симбол на непокорот, составен дел на неговата колективна свест создавана низ повеќевековната борба за слобода, и е многу повеќе од верски празник. Трагичниот крај на Илинденското востание, неговото задушување и неуспешно завршување, повеќе од кое било друго неуспешно востание, стана симбол на непокорот кој ги мотивираше генерациите во борбата за слобода и за создавање на сопствена држава.'' <ref><small>'' [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce474/Tekst08.htm Илинден - Симбол на непокорот]''</small></ref>}}