[[Податотека:ProteinStructure.jpg| thumbмини| 250pxдесно|250п|Пример за 3-димензионалнатридимензионална структура на протеин.белковина]] ▼{{Без извори|датум=ноември 2009}}
''' ПротеинитеБелковините''' (или '' 'белковините'протеини'' , (од [[ Грчки јазик|грчкигрч.]] '' protosпротос'' = првобитен) се важни [[Органско соединение|органски соединенија]] на [[клетка]]та и [[Организам|организмот]] кои се застапени во најголем процент (10-20%) од вкупната тежина или 50% во сува маса. Покрај тоа што ја сочинуваат главната [[маса]] на [[протоплазма]]та од клетката, тие се и главен дел во молекуларната организација на клетката. ▼▲[[Податотека:ProteinStructure.jpg|thumb|250px|Пример за 3-димензионална структура на протеин.]]
▲'''Протеините''' или '''белковините''' (од [[Грчки јазик|грчки]] ''protos'' = првобитен) се важни [[Органско соединение|органски соединенија]] на [[клетка]]та и [[Организам|организмот]] кои се застапени во најголем процент (10-20%) од вкупната тежина или 50% во сува маса. Покрај тоа што ја сочинуваат главната [[маса]] на [[протоплазма]]та од клетката, тие се и главен дел во молекуларната организација на клетката.
ПротеинитеБелковините се макромолекуларни соединенија. ПротеинскатаБелковинската [[молекула]] ја градат [[хемиски елемент|хемиските елементи]]: [[јаглерод]], [[водород]], [[кислород]] и [[азот]], а кај некои [[сулфур]] или [[фосфор]]. Овие молекули се хетеро[[полимер]]и кои под дејство на [[ензим]]и се разложуваат до [[мономер]]и, наречени [[Амино киселина|амино киселини]]. ПротеинитеБелковините се разликуваат по видот, бројот и распоредот на амино киселините што ја градат нивната [[полипептид]]на низа. Поеади тоа, бројот на различните протеинибелковини е доста голем, особено ако се земе предвид дека еденедна протеинбелковина е најчесто изграден од повеќе стотини амино киселини. Некогаш е доволно да се промени само една амино киселина во долгата низа и протеинотбелковината да ги промени своите особини.
Молекулата на протеинитебелковините е доста сложено градена макромолекуларна структура во која разликуваме неколку степени на организациона структура:
:''Примарната (првична) структура'' е најпроста и е претставена со полипептидната низа во која амино киселините се линеарно подредени една зад друга, според строго определен распоред, број и вид. Меѓутоа, полипептидната низа не е праволиниска, а најчесто образува спирали, блиску поставени една до друга
:''Секундарната (вторична) структура'' е претставена токму со претходно опишаната спирала, уште наречена и алфа спирала
:''Терциерната (третична) структура'' настанува со повеќекратно спирализирање на алфа спиралата, при што се образува една топчеста формација. Оваа структура е карактеристична за [[глобуларенглобуларна протеинбелковина|глобуларните протеинибелковини]], каков што е [[миоглобин]]от
:''Кватерната (четвртична) структура'' настанува со меѓусебно врзување на повеќе молекули со терциерна структура. Таква е молекулата на [[хемоглобин]]от, каде има четири полипептидни низи со кватерна структура.
[[Податотека:Protein_Composite.jpg|500px|thumb|center|Молекуларна површина на неколку протеинибелковини со нивните големини. Од лево на десно се протеинитебелковините: антитело (IgG), хемоглобин, инсулин (хормон), аденилат киназа (ензим) и глутамин синтетаза (ензим).]]
Ако секундарната и терциерната структура на протеинотбелковината се измени со некои [[Физика|физички]] или [[Хемија|хемиски]] дејства, тој се трансформира во неактивна форма, односно настанува [[денатурација]] на протеинотбелковината. Белковините се разликуваат и по начинот и условите на денатурирањето. Некои протеинибелковини имаат способност под одредени услови да се [[Ренатурација|ренатурираат]], што е од огромно значење за нивната функција во организмот.
Според хемискиот состав се разликуваат прости и сложени протеинибелковини. Простите се изградени само од амино киселини, додека сложените содржат и непротеинсканебелковинската компонента, наречена [[простетична група]].
== Функции ==
СекојСекоја протеинбелковина има специфична функција, бидејќи практично нема процес во живите организми, кој не зависи од одреденодредеа протеинбелковина. Функциите можат да бидат најразлични, но формално може да се обединат во неколку групи:
* структурна функција - протеинибелковини вклучени во архитектурата на клетките, поддржуваат одредена форма и внатрешна организација.
* регулаторна функција - тоа се сите протеинскибелковински системи кои ги регулираат процесите во клетките - протеинибелковини од сигнални патишта, фактори на [[Транскрипција (генетика)|транскрипцијата]] и [[транслација]]та, и не на последно место [[хормони]]те.
* заштитна функција - протеинибелковини кои обезбедуваат чисто механички заштитни бариери. Кај вишите животински организми има специјални системи за заштита од одредени [[патоген]]и - [[Антитело|антитела]].
* каталитичка функција - текот на скоро секоја хемиска реакција во организмот, се должи на одреденодредена протеинбелковина, кој во овој случај се нарекува ензим.
* транспортна функција - тоа се протеинибелковини кои пренесуваат одредени молекули во мембраната, или транспортираат материи на големи растојанија - кислород-пренасувачките протеинибелковини, како [[хемоглобин]]от, [[миоглобин]]от и други.
* движечка функција - сите [[мускул]]и кај животните, се всушност функција на соодветните протеинибелковини, како на пример [[актин]] и [[миозин]]. Често таквите протеинибелковини се означуваат како "молекулски„молекулски мотори"мотори“. Учествуваат во секое движење - било на органела во рамките на клетката или на целиот организам во просторот.
== Поврзано ==
== Видете исто така ==
* [[Фосфобелковина|Фосфобелковини]]
* [[Гликобелковина|Гликобелковини]]
* [[Фосфопротеин]]и
* [[Липобелковина|Липобелковини]]
* [[Гликопротеин]]и
* [[Нуклеобелковина|Нуклеобелковини]]
* [[Липопротеин]]и
* [[Хромобелковина|Хромобелковини]]
* [[Нуклеопротеин]]и
* [[Металобелковина|Металобелковини]]
* [[Хромопротеин]]и
* [[Металопротеин]]и.
[[Категорија:Протеини]]
| 