Јован Оливер: Разлика помеѓу преработките

'''Јован Оливер''' бил еден од најмоќните и најбогати феудалци во Српското царство под власта на [[цар]] [[Стефан Душан|Душан]]. Неговите феудални владенија се наоѓале во [[Источна Македонија]] и во негова сопственост се наоѓале рудниците [[Саса]] и [[Злетово]]. Како ктитор се јавува на неколку [[Црква (објект)|цркви]] и манастири во [[Македонија]].

 

 

Првиот сигурен податок за Оливер потекнува од времето на царот [[Стефан Душан]] кога на [[28 јуни]] [[1336]] година пред дубровничкиот кнез Никола Фалетра излегол:

Името на Оливер потоа се сретнува во преговорите кои биле водени во 1336 - 37 година помеѓу византискиот цар [[Андроник III Палеолог]] и [[Стефан Душан]] и тогаш најверојатно Оливер се спријателил со Јован Кантакузин <ref name="BJ"><small>''Б. ферјанић, Душан и српска властела, 189.''</small></ref>. Неговата кариера може да се следи со сигурност во периодот од [[1336]] до [[1355]] година.

 

 

 

Јован Кантакузин истакнува дека во царството на [[Стефан Душан]] имало 24 највлијателни велможи, а меѓу нив Јован Оливер бил најмоќен. Тој имал релативен суверенитет што им се давал на таканаречените ''краишници'' кои биле заповедници на пограничните области и имале поширока политичка иницијатива за одбраната на границите. Оливер добро напредувал во српското царство и за кратко време ги поминал сите степени во српската дворска хиеррархија, почнувајќи од командант на копнената војска стигнувајќи до титулата ''деспот''. Во текот на српските завладувања во [[Источна Македонија]] Оливер земал видно учество во нив и тоа му помогнало да стане еден од најблиските и највлијателните феудалци на [[Стефан Душан]]. Во [[1341]] година како ''велик слуга'' Јован Оливер самостојно зазел некои области во [[Македонија]], а некои од византиските феудалци околу [[Кочани]] не се предале на српскиот владетел туку лично на Оливер. Богатството кое го имало како и највисоката титула ''деспот'', после српскиот цара, што ја достигнал со текот на времето му овозможувале да поседува поголема самостојност во српското царство во споредба со другите феудалци како и да прави планови во личен интерес <ref name="AA"><small>''Александар С. Атанасовски, Македонија во XIV - докторска дисертација, Универзитет Св. Кирил и Методиј - Скопје, Филозофски факултет - Институт за историја''</small></ref>. Очигледно Јован Оливер бил доволно моќен и воено силен за да се задоволи со улогата на обичен служител на српската држава <ref name="AA" />. Оливер уште пред да ја добие титулата ''деспот'' имал сопствен административен систем, различен од оној на српскиот владетел, сопствени вазали и неговите ''луѓе'' имале двојно вазалство. Овие биле гледани најпрво како луѓе на Оливер , а потоа на српскиот владетел. Односно Јован Оливер имал свои сопствени феудалци кои му биле потчинети, а таков бил Иван Пробиштиповиќ <ref name="AA" />.

 

 

[[Податотека:Kochani-St-George-Church.JPG|мини|десно|250п|Црквата Св. Ѓорѓи - Кочани, има претпоставака дека црквата св. Димитриј која ја дарувал Јован Оливер да се наоѓа под темелите на оваа црква]]

{{Цитатник| ''и подари деспот царства ми'' <ref name="ALH"><small>''Архимандрит Леонид, Хрисовуља цара Стефана 287 - 296.''</small></ref>}}

 

 

 

 

Постојат различни кажувања за местоположбата на Оливеровите имоти. Околу [[1336]] година имотите на Јован Оливер се простирале во [[Злетово]] и [[Овче Поле]]. Во 1341 година тој ја држел областа околу [[Кочани]], а според Ј. Павловиќ во Малешевско во времето на Душан управувал Јован Оливер. Матанов истакнува дека границите на Оливеровите владенија не се точно утврдени но најверојатнотие се простирале помеѓу реките [[Пчиња]], [[Вардар]], [[Брегалница]] и [[Осоговските планини]], а по смрта на [[Хреља]] дел од неговите земји најверојатно биле земени од Оливер <ref name="AA" />.

 

 

Јован Оливер бил богат феудалец. Според кажувањата на Јован Канатакузин во 1342 година тие двајца имале средба, притоа Јован Оливер го пречекал со 2 000 војници и го одвел во својот дворец каде ги гоштевал три дена. За богатството на овој феудалец сведочи и sидањето на [[Лесновскиот манастир]] на кој му подарил многу имот во кој влегувале лозја, воденици, цркви, а манастиро бил снабден со икони оковани во [[злато]] и [[сребро]]. Извор на ова богатство во голема мера биле рудниците [[Саса]] и [[Злетово]] кои се наоѓале на неговата територија, а таму работеле познатите рудари Саси. Оливер секако собирал приходи од потчинетото население како во пари така и во натура согласно средновековното право.

 

 

[[Податотека:Лесновски манастир 02 .jpg|мини|десно|300п|<small>Лесновски манастир</small>]]

Во историската наука не е докрај разјаснето потеклото на Јован Оливер како и потеклото на многумина средновековни феудални владетели во [[Македонија]]. Постојат повеќе претпоставки во науката за неговото потекло, а некои истакнуваат дека тој имал западно потекло други пак го поврзуваат со византиската фамилија Ливерос и го сметаат за грк. Во постарата литература имало мислење дека Оливер бил брат на познатиот ''севастократ'' и ''деспот'' Дејан, кои бил североисточен сосед на Оливер, меѓутоа во поновата литература таквите мислења се отфрлени. Наспроти ваквите ставови еден дел од македонските историчари сметаат дека потеклото на Оливер е домородно и неговото потекло го поврзуваат со [[Македонија]] <ref name="AA" />. Дополнително на овие ставови, се истакнува дека е можно пред српските навлегувања во [[Источна Македонија]], Јован Оливер да бил византиски феудалец кои се откажал од византиската централна власт и се покорил на [[Стефан Душан]] и на тој начин овој дел од [[Македонија]] побрзо подпаднал под власта на српската држава.

 

 

[[Податотека:Sv. Sofija, Ohrid 0030.JPG|мини|десно|300п|<small>св. Софија</small>]]

 

 

 

Последен директен податок за Јован Оливер има во 1354 година кога во едно писмо до [[папа]]та Инконентие VI се спомнува како еден од блиските луѓе на српскиот цар. По оваа година повеќе Оливер не се спонува во документите и што се случило со него постојат само претпоставки. Имено, или набргу умрел по оваа дата или се повлекол од световниот живот како великосхимник Јован Каливит. Еден дел од историчарите врз основа на една серија на монети претпоставуваат дека Јован Оливер го надживеал [[Стефан Душан]] но тоа не е потврдено. По смрта на српскиот цар [[Стефан Душан]] на територијата на Јован Оливер како феудалци се сретнуваат синовите на севастократот Дејан.

 

 

 

 

* ''Александар С. Атанасовски, Македонија во XIV - докторска дисертација, Универзитет Св. Кирил и Методиј - Скопје, Филозофски факултет - Институт за историја.''

* ''Коста Аџиевски, Пелагонија во Средниот век, Институт за историја, Скопје, 1994.''

 

 

<references/>

 

 

* [http://www.geocities.com/miljakovic/dk.htm (''Грчинић'')]