Салман Ружди

Салман Ружди (кашмирски: अहमद सलमान रुशदी или احمد سلمان رشدی‎) — индиско-британски писател и есеист. Познат е по своите прозни дела, во кои со својот наративен стил ги спојува фантазијата и митологијата со реалниот свет, и му дава нови димензии на магискиот реализам.

Салман Ружди

Ружди во Варшава (2006)

Живот

Салман Ружди е роден во Бомбај, Индија, во 1947 година, во муслиманско семејство од средната класа. Неговиот предедо е роден во планинските области на Кашмир, додека дедо му се школувал во Сијалкот, гратче во Западен Пакистан, потоа дипломирал медицина во Германија и живеел во Алигар, кој во тоа време бил важен центар на муслиманскиот универзитетски и културен живот во североисточна Индија (денешната држава Утар Прадеш). Татко му на Салман Ружди дипломирал англиски, арапски и персиски јазик (со одличен успех) на Универзитетот во Кембриџ, а потоа живеел како бизнисмен во Мумбај сè до преселбата во Карачи, Пакистан, во 1964 година, за време на муслиманскиот егзодус за време на војната меѓу Индија и Пакистан. На возраст од 14 години, Салман Ружди заминал во Англија за да учи на елитното приватно училиште во Рагби, каде имал прилика да се стекне со извонредно образование, но исто така, бил подложен на ситни прогони, расистички напади, а повремено бил и тепан. Поради, тоа, по завршувањето на училиштето, тој немал намера да го продолжи натамошното образование, но по наговор на татко му се запишал на студиите по историја на Кембричкиот универзитет, каде студирал од 1965 до 1968 година. За време на студирањето, тој не ја прекинал врската со семејството, кое во меѓувреме се преселилов во Пакистан. Сепак, по завршувањето на студиите, тој одлучил да не се врати дома, туку останал во Англија, занимавајќи се со глума, литература, телевизија и новинарство. Најпосле, почнал да пишува комерцијални реклами, работа за која во едно интервју од 1983 година изјавил дека „беше толку глупаво преплатена, што можев да живеам работејќи два дена неделно“. Паралелно со таа работа, во текот на 1970-тите, Ружди бил активен во борбата против расизмот и дискриминацијата, а непосреден мотив за таквата активност бил нападот на неговата сестра од страна на неколку белци во лондонската подземна железница. Така, тој работел неколку години во општинските одбори за расни прашања во Камден. Подоцна, во 1982 година, тој ја објавил статијата „Новата империја во Англија“ во која напишал: „Расизмот, секако, не е наш проблем, туку ваш. Ние едноставно го трпиме дејството на вашито проблем.“

Во 2004 година, Ружди се оженил по четврти пат, овојпат со познатата индиска глумица и манекенка Падма Лакшми.

Творештво

Ружди започнал да пишува во 1970-тите, паралелно со основната негова работа — пишувањето реклами. Во тоа време, тој ги напишал двата свои необјавени романа, како и романот „Грајмус“ во 1975 година, во кој наводно се раскажува за американските Индијанци, иако се темели врз една персиска наративна поема од 12 век во која се собираат 30 птици кои го бараат бога. Инаку, насловот на романот претставува анаграм од зборот симурт, што означува премудра птица од предисламската персиска митологија. Овој роман во најголем број на случаи поминал незабележан кај читателската публика и критика, иако во него се содржат голем број на одлики од подоцнежната Руждиева проза.

Сепак, неговиот следен роман, „Децата на полноќта“ (1981), на кој започнал да работи уште во 1975 година, постигнал голем успех, а критиката го смета за неговото најдобро дело. Подоцна, романот бил награден со Букеровата награда (придружена со паричен износ од 10 000 фунти), како и со Џејмс-Тејт Блековата меморијална награда и Книжевната награда на Здружението за англиски јазик. Поради успехот на оваа книга, Ружди бил приморан да ја напушти Индија поради заканите, а тие настани му донесле голем публицитет и солидна продажба на книгите (над 50 000 примероци во Индија и над 250 000 примероци во САД). Во такви услови, тој го напишал романот „Срам“ (1983), во кој со помош на историјата на едно семејство, дава слика за Пакистан. За овој роман, Ружди ја добил француската награда за најдобар странски писател.

Најголемата популарност ја стекнал со контроверзниот роман „Сатански стихови“ од 1988 година. По издавањето, книгата ја забраниле поголем број на земји, меѓу кои Индија, Пакистан, Саудиска Арабија, Египет, Сомалија и други. На 14 јануари 1989 година, книгата била церемонијално запалена во Брадфорд, Англија. На 12 февруари истата година, за време на еден протест во Исламабад, загинале петмина протестанти од полициски оган, а овие настани придонесле на 14 февруари Салман Ружди да биде осуден на смрт од иранскиот духовен водач, Хомеини. По две недели, Хомеини објавил и награда во износ од три милиони долари за оној кој ќе му го одземе животот на Ружди. По ова, Ружди го продолжил животот со голема заштита финансирана од Велика Британија.

Останати поважни дела на Ружди се романите: „Мавровата последна воздишка“ (1995), „Тлото под нејзините нозе“ (1999), „Бес“ (2001), „Кловнот Шалимар“ (2005) и „Магионичарките на Фиренца“ (2008).

Осврт кон творештвото

Книжевната постапка на Ружди често се споредува со онаа на Габриел Гарсија Маркес, а за таа споредба, во интервјуто засписанието Sunday Express Magazine од 1983 година, самиот Ружди изјавил: „Неговите дела, како и моите, во странство се примени како фантастика, а во своите матични земји како потполно реалистична книжевност.“ Магискиот и бизарен натурализам на Ружди може да се објасни со неговото потекло и животниот пат.

Ружди е писател на егзистенцијалната дислокација и на културната дијаспора. Тоа значи дека неговиот творечки напор не е насочен кон дијалогот меѓу различни цивилизации, туку кон експлозивниот израз на сопственото формирање кое се одвива во подрачјето на неколку различни култури. Дислокацијата се чувствува како во неговите книжевни афинитети, така и во неговиот уметнички јазик. Нему не му се блиски ниту историските романсиери ниту писателите кои со критичка аналитичка постапка ја сликаат сопствената психолошка и општествена современост. Неговиот материјал е целосно индиска и пакистанска, а јазичниот идиом е целосно во знакот на дислокацијата на стандардната англиска семантика, синтакса и фонетика. Меѓутоа, во таа дислокација не станува збор за некакви локализми ниту за индиска варијанта на говорниот англиски јазик, туку се работи за уметничка инвенција која претставува игра на различни облици на урду, англиски и хинди, надополнета со фантастични лингвистични авантури. Во знакот на таа дислокација е и сликата на културната дијаспора во која доаѓа до израз огромната моќ на опсервацијата и космичката деформација, а не некаков систем на идеи, филозофски сфаќања и погледи на светот. Токму затоа што не зборува од никаква цврста точка на сопствениот идентитет, Ружди не проникнува во тајните на Индија, туку служејќи се со јазикот на роден раскажувач го отсликува вртлогот на животните облици кои се несогледиви во својата разновидност и минливост. Уметноста на Ружди се состои во тоа што успева да го изрази индискиот инстинкт за апсорпција и сеопфатност при што неговиот уметнички инстинкт покажува не само глад за преобилниот материјал, туку и страст за формата. Најпосле, Ружди не е романсиер на големите јунаци, него не го интересираат ни идеите, ни општествените системи, ни политичките филозофии. Неговиот поглед е толку многу насочен кон поединечната човечка судбина, што целосно исчезнуваат пошироките историски хоризонти. Но, тоа е цената на Руждиевата магија и на неговото комично чувство за светот, цената на имагинативниот поглед на животот кој во шумата на човечките зборови го гледа само егзистенцијалниот исечок.

Занимливости

Ружди се појавува накратко во два филма. Првиот е филмот Другарите на Петар (1992) во кој само се појавува како ја потпишува својата контроверзна книга Сатански стихови. Вториот е Дневникот на Бриџит Џонс во кој им дава насоки на Хју Грант и Рене Зелвегер.

Надворешни врски

• Салман Ружди: Замислени татковини - текст (македонски)
• Официјална страница (англиски)