Речник на стари македонски зборови

Ова е речник на помалку познати зборови на македонски јазик, кои се користеле во минатиот век, додека Македонија била под Турско ропство.

По азбучен ред

Ова е нецелосен речник на помалку познати зборови во македонскиот народен јазик, по азбучен редослед.

А

• абер (турски збор)- вест, порака, знак
• аберџија - гласник
• аван (турски збор) 1. сад за толчење, 2. справа за сечење (дробење) тутун
• ага - турски големец, сопственик на земја или воен старешина во Османлиското Царство, муслиманска титула, господин, господар газда
• адет (турски збор) - обичај, традиција
• аѓутант (латински збор) - помлад офицер, помошник на офицер со повисок чин, помошник во воен штаб
• асно - богатство
• ак (турски збор) - плата
• акал - ум
• аланѓузи - болест кај децата со нафрлање на црвени брунки, најчесто на лицето
• алишта - облека
• амајлија (турски збор) - талисман, амулет, предмет или запис кој се носи со себе како заштита од несреќи, болести и сл.
• аманет (турски збор) - 1. доверување некому на чување некаков предмет како знак на доверба дека ќе биде сочувано; 2. самиот предмет кој се доверува; 3. поштенска пратка со означена вредност
• амбар - објект, складиште за чување жито во селските домаќинства
• амут (турски збор) - ам, дел од коњска опрема за спрегнување на коњот во колата
• ан (турски збор) - крчма, гостилница, преноќиште
• анама (турски збор) - госпоѓа, жена, сопруга ( кај муслиманите)
• ангарија - принудна работа, без надомест
• андарти - четници во грчката чета
• анка (турски збор) - госпоѓа, жена, сопруга ( кај муслиманите)
• антерија - дел од облеката, долга црна наметка која ја носат свештениците
• аргат - најмен работник, кој работи тешка физичка работа
• Арнаути (турски збор) - Албанци
• арсенал (француски збор) - складиште за чување воена опрема и оружје
• арслан (турски збор) - лав
• аскер - 1. војник; 2. војска
• атеист ( грчки збор) - безбожник, оној кој не верува во Бог, припадник на атеизмот
• атер - волја, наклонетост, љубов
• аур - место на долниот кат во селските куќи каде што се чува крупниот добиток

Б

• барабан - вид тапан
• баџа (турски збор) - отвор на покривот на старите куќи
• баџанак (турски збор) - сопругот на женината сестра
• башка - одвоено, посебно
• башкалак -одвојување, оставање имот настрана
• бег (турски збор) - турска титула, благородник и големопоседник во Османлиското Царство
• беља (турски збор)- 1.несреќа,беда, мака; 2. метеж, турканица
• бериќет (турски збор) - 1.благослов, среќа; 2. добра летнина, родна година, изобилство, успех
• бечви (турски збор) - панталони
• бодинаница - коњ во галоп
• борч - долг
• борчлија - должник
• бујрум (турски збор) - повели
• буле - мала погача
• булук (турски збор) - стадо, чопор
• бука (воденичка) - голема метална цевка, поставена косо, преку која водата се спроведува во воденицата
• бучало - место на река на кое водата паѓа вертикално и создава голема бучава

В

• ваби - мамење кокошки или пилиња
• валачка - пиралка, алат за перење, за истиснување на водата од облеката со чукање
• вакаф (турски збор)- црковен имот
• валија (турски збор) - управник на област во Османлиското Царство
• везир (турски збор) - министер-претседател на владата на Турција во време на владеењето на султанот; титула на висок функционер во некои муслимански земји на Истокот; министер, гувернер на покраина
• веленце - мал килим, килимче
• вител - земјоделски алат за врзување снопови
• водоврик - место на кое земјата е влажна, каллива
• возиште - дел од запрежна кола
• врав - снопови наредени за вршење околу стожерот во гумното
• вршидба - времето кога се врши житото
• вршник - метален предмет со полутопчеста форма која служи за печење леб, месо и слично

Г

• газета (италијански збор) - дневен весник
• гној - изметот од добитокот, добиточното, арско ѓубре
• горештина - врелина, жештина
• грибло - земјоделска алатка со крупни запци
• гуна - дел од селска женска или машка облека

Д

• девер - 1.лице со посебна традиционална должност на свадба; 2.брат на сопругот
• дервиш (турски збор) - монах, калуѓер во муслиманската религија
• дисаѓи - двојна торба поврзана со платно која се префрла преку седлото со товарен добиток
• дифтик - јамболија, ткаенина за покривање со ресите
• домашар - оној што е постојано дома, во старите традиционални македонски семејства бил човек што бил одреден од страна на семејството за да се грижи за работите поврзани со домот
• друшка - сопруг или сопруга
• дулец - начин на дерење јагниња
• душман - непријател

Ѓ

• ѓаур (турски збор) - неверник, кривоверник, еретик, погрдно име со кое Турците ги нарекуваат христијаните
• ѓеран (турски збор) - направа за вадење вода од бунар
• ѓериз (турски збор) - одводен канал
• ѓум (турски збор) - бакарен сад за вода

Е

• есап (турски збор) - смета, пресметува
• еснаф (турски збор) - здружение на луѓе со ист занает, преносно, лица на иста возраст
• еќим (турски збор) - доктор
• ефенди (турски збор)- господин

Ж

• ждрепка - начин на одредување дел од имот или донесување одлука околу некоја работа
• жолтица - златна монета, дукат

З

• задушница - помен за покој на душата во христијанската религија
• замандалени - затворени со мандало - дрвен дел на врата за затворање на внатрешната страна
• замелушен - зашеметен
• заптии (турски збор) - редар, стражар
• зелје - збирно име за лобода, спанаќ и штаве
• зијан - штета
• зоб - овес
• золва - сестра на сопругот
• зулум (турски збор) - тиранија, насилство, разбојништво, угнетување
• зулумџија (турски збор) - насилник, тиранин, угнетувач, разбојник

Ѕ

• ѕевгар (турски збор) - пар запрежни волови

И

• изим (турски збор) - дозвола, одобрение
• исав (турски збор) - милост
• исавлија (турски збор) - со душа, милосрден

Ј

• јалова - неплода
• јаловица - неплодна овца
• јаничар (турски збор) - припадник на привилегиранта војска во Османлиското Царство создадена од заробени христијански деца, кои биле одгледувани и воспитувани за крвници на сопствениот народ
• јарем - дрвена направа во која се спрегнуваат запрежни животни
• јатрви - сопруги на двајца браќа

К

• кадија (турски збор) - судиј во Турција и во други муслимански земји
• кадилница - метален предметм кој служи за кадење, подчадување, кој го користат свештениците при изведување на христијанската служба
• кајмакам (турски збор) - управник на околија во Отоманското Царство
• калајџија - мајстор кој врши премачкување на бакарни садови со калај
• калци - плетени женски чорапи до колениците без стапалата
• кандило (грчки збор) - сад со масло во кое гори фитилче
• кандиса - убеди, наговори
• картал - вид орел, мршал
• катиљ - лош човек, крвник
• клепало - дрвен предмет во црквата за чукање при повикување на служба ручек и слично
• клисар - притруп, човек кој ја чука црковната камбана и служи во црквата
• кмет - селски старешина
• комиташ - оној кој се занимава со комитлак
• копа - форма на куп во кој се собира слама
• коприна - свила
• корда - простор заграден за чување овци
• корија - шума
• коџобашија (турски збор) - старешина на село, кмет
• крлешка - лулашка, нишалка
• крклик - крлук, стап со кука за фаќање овци
• крондир - мал сад за ракија или вино
• кросно - дел од разбој за ткаење
• кудење - укажување на недостатоци, оговарање
• кулук (турски збор) - вид данок кој се наплаќал во Османлиското Царство со тешка и напорна работа
• курбан (турски збор)- жртва
• кутел - дрвен сад за мерење жито

Л

• ластегарка - стап за товарање и растоварање на товарен добиток со чепорашка (со две мали кракчиња) на горниот дел

М

• малаксан - преморен, изнемоштен, без сила
• марифет (турски збор) - вештина, препреденост, лукавство
• мастраф (турски збор) - трошок, издаток
• меѓа - граница меѓу две ниви или други земјишни парцели
• меџидија (турски збор) - сребрена турска монета
• мешин - штавена танка кожа (мев од стара ковачка направа)
• момок (архаизам) - слуга во селска куќа
• мотавило (архаизам) - мотовило, тенко стапче на кое се мота јаток, предено за разбој
• мртвица - застојана вода, калливо место
• мувлет (турски збор) - рок
• мудур (турски збор) - старешина на касарна во Османлиското Царство
• мунасип (турски збор) - умно, згодно

Н

• набодна - долга дрвена вила со два рога за кревање и товарање снопови
• намашна (архаизам) - поттикна
• намуз (турски збор) - човечност, праведност, правилен однос
• наора (грчки збор) - осветен леб во православната религија, нафора
• нахија (турски збор) - околија
• непрокопсан (архаизам) - немирен
• нунко - кум

О

• окантарен - некаде заседнат, постојано тука, наметлив
• опрегач - унечка, прегач, скутник
• осојница - место на сенка
• остен - стап со шилец на едниот крај за терање запрежни волови
• осуна (архаизам) - се раздени, осамна
• офарда (архаизам) - дарежлив, нештедлив
• офтика (архаизам) - болест на белите дробови, туберкулоза
• оџа - муслимански свештеник

П

• пагур (архаизам) - мало шише за ракија со затворач
• падишах (турски збор) - титула на некогашните турски султани и други монарси во некои источни земји
• пајтон - запрежна кола за коњи
• палежен (архаизам) - лош
• паличник (архаизам) - железен дел од плугот што ја сече земјата при орањето, ралник
• паштерка - затекната или најдена ќерка во бракот
• пеземек (турски збор) - мангуп, расипан човек
• пеливан (турски збор) - борач
• пиралка (архаизам) - дрвен предмет што се користи во селата при перење на река и служи за цедење на водата од облеката со удирање
• пискул - украс на турска капа, фес
• плева - ситни сламчиња и лушпи кои остануваат при веење на житото на гумната
• покроб - волнена покривка за спиење без реси, јамболија без реси
• полјак (архаизам) - чувар на полето
• пондила (архаизам) - место за престој на добитокот во некои стари селски куќи
• посестрима - 1.Жена како сестра на другарка или на дригар; 2. верна другарка
• почудиште - урок, болест од урочување
• првиче - според народниот обичај првата посета што ја прават родителите на невестата во куќата на зетот со група блиски роднини
• првичари - учесници на првиче
• прекутрупа - попреку, по кус пат
• присој - страна, обично стрмна, што ја грее сонце
• прокуда - лоша навика
• протуѓер (архаизам) - гласник
• пусат (турски збор) - оружје, коњска опрема

Р

• раја (турски збор) - немухамеданското население на Османлиското Царство
• рајатин (турски збор) покорен христијанин во Отоманското Царство, поданик
• рајатиса (архаизам) - се ослободи од маката
• рало - дрвено орудие за орање
• раненик - посвоено дете
• расје - ниски шумски дрва
• рауни - невестински дарови пред свадбата
• редовница - реденица. жена што го води домаќинството определено време во големите семејства
• рогозина - грубо плетена постела од рогоз - висока мочуришна трева - шавор, шамак
• руглица - свадбарско знаме

С

• саѓи - црна прашина што останува по горењето на оган
• сакма - вид наметка која обично ја носат овчарите
• самар - седло на коњ, магаре или маска
• сардисан - опколен
• сводник - посредник на љубовни врски меѓу мажи и жени за користољубиви цели, за пари
• себап - добро дело
• сеир - чудо, гледање нешто шо се случува, гледање забава, разонода
• синор (грчки збор) - граница меѓу две села или две ниви
• сретсело - центарот на селото каде што се одвиваат главните настани
• срп - алатка за рачно жнеење
• стожер - столб во средината на гумното за кој се врзувале коњите за вршење на житото
• стресло - железна алатка што ја користеле каменарите
• субашица (турски збор) - газдарица, жена сопственик на имотот
• сургун (турски збор) - прогонство, заточение
• сурија - големо стадо, крдо
• сурме (архаизам) - мала дрвена греда со која се става попреку на вратите на селските куќи однатре
• сурпет - суров, остар, непопустлив

Т

• тајфа - група луѓе, дружина
• тапија (турски збор) - судски заверен документ за сопственост на имотот
• телал (турски збор) - гласник
• терзија (турски збор) - кројач, шијач
• теќе (турски збор) - 1. молитвен дом на дервиши, дервишки манастир; 2.гробница на некој светец
• тормозење - малтретирање
• тупурдиса - отстрани, зафрли, загуби
• тревлистува - со мана во говорот, не зборува чисто, петелчи

Ќ

• ќатип (турски збор) - писар
• ќаја (турски збор) - управник на имот кај турските големци во Османлиското Царство
• ќепе - 1.вид машки елек од грубо селско платно; 2. вид капа
• ќердоса (турски збор)- усреќи, постигна успех, успеа,
• ќурк - горно палто со крзно

У

• угар - изорана, но непосеана нива, оставена да прележи
• узда - огламник со посебен дел за смирување на немирни коњи
• ујдурма - добро смислена измама
• утрина - земја оставена за пасиште
• уќумат (турски збор) - државна власт, режим, управа

Ф

• фереџе (турски збор) - свечена облека на муслиманките: долга и широка наметка со мрежа што го покрива лицето како симбол на ропство и бесправноста на жената
• фес (турски збор)- турска капа со пискул
• фиљанкишија - некој одреден човек

Х

• хегемонистичка (грчки збор) - господствена, од хегмонија што значи превласт, надмоќ

Ч

• чаир - ливада, полјана
• чалма (турски збор) - бел завој околу фесот кај муслиманите
• чаре - помош, излез, спас
• чеза (унгарски збор) - вид двоколка
• черга (турски збор) - вид дебела ткаенина за покривање или постилање
• чивија (турски збор) - клин
• чифлиг (турски збор) - феудален земјоделски имот
• чифте - ловечка пушка со две цевки
• чобан - овчар

Џ

• џабе (турски збор) - 1.бесплатно, подарено, бадијала; 2. залудно, бескорисно
• џам (турски збор) - стакло, прозорско окно
• џенем (турски збор) - муслиманскиот пекол

Ш

• шајак (турски збор) - вид груба ткаенина, горна селска облека
• шајкача (српски збор) - вид војничка капа
• шиити (турски збор) - припадници на муслиманската религиозна секта кои не го признаваат за пророк само Мухамед, туку и неговиот зет Алија
• шилеже - одбиено јагне од една година
• шиник - 1.дрвен цилиндричен сад, што служи за мерење жито; 2.мера за жито, како определено количество
• штик - бајонет, нож кој се монтира на војничка пушка