Пештера Ресава

Пештерата Ресава е заштитен споменик на природата и е класифицирана како заштитено подрачје од прва категорија (природни добра од национално значење).^[1] Пештерата Ресавска (Дивљаковачка) е пештера во Централна Србија, на 20 километри од Деспотовац, во варовничкиот рид Бабина Глава, на работ на карстното поле Дивљаковац, кај селото Јеловац. Таа е една од најголемите и најубавите пештери во Србија. Долга е 4,5 километри.

Идентитет на природно богатство

Пештерата Ресава е една од најважните туристички пештери во Србија. Се наоѓа во источна Србија, Горња Ресава, Дивљачково поле, под венецот на Бабина глава и припаѓа на територијата на општина Деспотовац, во близина на селото Јеловац. Од главниот град Белград е оддалечен 152 километри, од Деспотовац 20 километри и од селото Јеловац на околу 5 километри. Неговата надморска височина е 483 м. Површината наменета за заштита изнесува 10,87 хектари и ја опфаќа непосредната околина на пештерата, на падина што се спушта од 120 метри над влезот на дното на Дивљаковачкиот залив. Опфаќа 14 и пол катастарски парцели.

Опис на природното богатство

Влезот во пештерата

Пештерата Ресава е повеќекатна спелеолошка градба со вкупна должина на испитани канали од околу 400 метри и висинска разлика помеѓу влезот и најнискиот дел на пештерата (сала Бобан) околу 30 m. Должината на пештерата Реса е 2.800 м,^[2] и настанала од ерозивната работа на некогашниот водотек што бил развиен во Дивљачкиот залив на повисока состојба на нејзиното дно, кое потонало на местото на денешниот влез на пештерата. Тој нема постојан или повремен проток на вода и активноста на капењето на вода зависи од врнежите на теренот.

Сите делови на пештерата, освен влезната сала, се богати со украси од кристален калцит. Застапени се речиси сите видови украсни пештерски украси, од масивни столбови од сталагмити и сталактити до мали кади со бисери на дното на пештерата. Одредени групи сталагмити или колонади добиле посебно име, како што се „Кошници“, „Дедо и баба“, „Семејство Тарана“ итн.

Откако се уреди, колонијата на лилјаци, ја напуштиле оваа пештера. Деталните истражувања утврдиле дека во праисторијата луѓето живееле во него првенствено со наоѓање алатки, клинови и камени врвови на копја. Отворен е за туристички посети од 1972 година, па во тие години достигнал посета од околу 150.000 луѓе годишно. Тој број со текот на времето се намалувал, па така во 1990 година пештерата ја посетиле 46.000 луѓе, во 1991 година 32-33.000 и во 1992 година 25.000 луѓе. Туристичката патека е 402 метри, има бетонска подлога и скалила. Направено е осветлување и поставена е соодветна капија на влезот.

Продолжува да спроведува истражување кое вклучува:

континуирано следење на микроклиматските фактори во пештерата (температура и влажност);
биолошко истражување со следење на присуството на лилјаци во зима;
продолжување на спелеолошките истражувања на најниските хоризонти на пештерските канали (на дното на Дивљачково поле);
флористичко-вегетациско и хидролошки истражувања на заливот Дивљаковац.

Заштита

Лилјаци во пештерата Ресава

Пештерата Ресава е вреднувана како природно богатство од исклучително значење, а акт за нејзино ставање под заштита донесе Владата на Република Србија на предлог на Министерството за заштита на животната средина. Овој режим на заштита вклучува:

забрана на работи и активности во пештерата и во заштитеното подрачје кои можат негативно да влијаат на морфолошките, хидрографските и микроклиматските одлики на пештерските канали;
забрана за изградба на станбени, викенд згради и објекти за потребите на земјоделското и индустриското производство;
забрана за шумски, земјоделски, технички и земјени работи кои можат да ги нарушат естетските вредности на заштитеното подрачје.

Работите кои не се забранети, како и работите надвор од заштитеното подрачје за кои постои сомневање дека имаат лоши последици по заштитениот споменик на природата, подлежат на постапка на давање анализа на влијанието и добивање согласности и дозволи согласно закон.

Историја

За пештерата знаеле само овчарите кои се засолнувале од невремето со стадата овци. Еден од овчарите го открил во 1962 година . години со свилени планинари. Нејзиното првобитно име било Дивљаковачка пештера во карстното поле во кое се наоѓа.^[3] детално испитуван од новосадските спелеолози, предводени од др. Јован Петровиќ. Работите на уредувањето на пештерата траеја цели 10 години. Пештерата беше официјално отворена за посетители на 22 април 1972 година . години. Таа е една од најстарите испитани пештери, стара е околу 80 милиони години, додека најстариот накит е стар 45 милиони години.^[4] Должината на пештерата е 4.500 метри, од кои се истражени до 2.850 метри, а делот за туристичка тура е долг околу 800 метри.^[5]

Надворешни врски

План на ресавска пештера

Температурата е константна и изнесува 7 °C, додека влажноста варира од 80-100%. Староста на украсите во пештерата се проценува на 45 милиони години. Внатрешноста на пештерата е богата со многубројни и разновидни сали, канали, галерии, столбови, сталактити, сталагмити, драперии и скаменети водопади. Поради богатството и разновидноста на украси, Ресавската пештера е наречена и „Ресавска убавица“.^[4]

Украсите на пештерата започнува од влезот, кој се наоѓа на 485 мнв. Се формирале со растворање на калциум карбонат, а бојата зависи од минералот низ кој поминува водата. Украсот доаѓа во три бои, црвена, жолта и бела. Најдоминантна боја е црвената, која доаѓа од железниот оксид, белата доаѓа од кристалниот калциум, а жолтата од глината.^[4]

Пештерата е распространета на четири нивоа, а само делови од првите две се уредени за туристичка посета.^[6] Во горната галерија има четири сали:

Сала со споени столбови или колонади, веднаш на влезот, така наречена поради жолтеникавите столбови, направени од калцит^[7], кои го зафаќаат просторот од подот до таванот, каде што сталактитите се споени со сталагмити^[8] . Според научните сознанија, овие интересни вертикални форми на карпите биле скршени поради сеизмички земјотреси, а потоа повторно се обединиле низ вековите.^[9]
Сала за кошници со три сталагмити во облик на стара кошница - плетена^[10], која некогаш била направена од трска и кал.^[7] Таванот во салата е покриен со сталактити кои се уште се формираат. Втората и третата сала се поврзани со канал од црвени бречии, што ја прави уникатна пештерата Ресавска. Тој кањонски канал е најсувиот дел од пештерата и нема пештерски накит. Во средината на каналот има бездна Слеп тунел, долг 25 метри, кој е прегледан, но не е уреден за разгледување. Кањонот води до третата сала
Предворието на историјата, наречено така затоа што во него се пронајдени камена секира и врвови на копја, череп на поларна лисица и огниште на праисториски човек. Пократките тунели, кои потоа беа пробиени, водат до Патеката на скаменетите водопади и пештерската оргула, која произведува различен звук со секој допир на сталактити.^[11] Во него има и две кристално бели статуи наречени баба и дедо. Подолг вештачки тунел води до следната сала^[7]
Кристалната сала е најбогата со пештерски украси и кристални форми наречени: висечко јагне, затвор или кафез, слоново стапало, бакнеж за илјада години^[8], интересен случај кога недостасува само еден кубен сантиметар за поврзување на сталактитот и сталагмитот, зошто потребни се илјада години.^[12]

На долното ниво има пониска галерија, чие распаѓање и ерозија на варовничкиот материјал со текот на времето создало неколку посебни сали, како што се:

Концертната сала или Салата со статуи е најголемата и најубавата, односно главната сала, на најниската точка од 405 м надморска височина и длабочина од 80 м, во однос на влезната сала. Многу е пространа. Во централниот дел има главен потпорен столб висок над 30 м и пречник од околу 27 м. Името на салата доаѓа од нејзината акустика, а има статуи со карактеристични форми кои носат посебни имиња: мајка со дете (заштитен знак на пештерата Ресава), високи околу 12 метри од црвен сталагмит, освен лицата на мајката и детето направени од бел кристал, Афродита, кривата кула во Пиза, џамијата. Под него се наоѓа третото ниво на пештерата, која се уште е затворена за посетители и се уште има активна дупка.^[8]
Салата Бобан се наоѓа зад Концертната сала и преградниот ѕид на Ќеле -Кула, чии украси имаат облик на човечки черепи.^[7] Името го добило по деветгодишното момче, синот на Др. Петровиќ^[11], кој прв влегол во оваа сала и се спуштил со спелеолозите, додека ја истражувал пештерата. Содржи три посебни сталагмити наречени семејството Тарана. Зад оваа сала се наоѓа мала галерија наречена Менза, со бел кристален водопад, кој спелеолозите го користеле за јадење.^[8]
Корални канали на сали со формации, кои потсетуваат на морските корали^[7]
Според нуркачот и спелеолог Кепа Радаковиќ^[11] , Салата со кал или Кепа е сиромашна со украси, а на нејзините ѕидови има слоеви од глина.^[7]

Пештерата Ресава има статус на заштитен споменик на природата, вклучувајќи ја и непосредната околина од 11 хектари.

Туризам

Пештерата досега е детално истражена во должина од 2830 м, а за посетителите се уредени околу 800 м.

Низ пештерата посетителите се движат по спирална бетонска патека, која минува низ различни сали на две нивоа (горна и долна галерија). Најниската точка до која доаѓаат посетителите е на 405 m надморска височина. Посетата на пештерата трае околу 40 минути, а можна е во период на речиси цела година..^[5]

По отворањето, пештерата имала над 200.000 посетители годишно. Денес оваа пештера годишно ја посетуваат од 40 до 50.000 луѓе, поради што се смета за еден од најпосетуваните туристички објекти во Србија.^[3]