Латински деклинации

Латинскиот е флексивен јазик, и како таков неговите именки, заменки, и придавки се деклинираат за да ја послужат нивната граматичка улога. Збир од деклинирани форми се нарекува деклинација. Во латинскиот има 5 деклинации, кои се набројани и групирани по наставка и род.

Падежи

Целосната деклинација се состои од седум падежи:

• Номинатив, кој се користи за изразување на предметот на исказот. Исто така се корсти и со копулативни глаголи.
• Генитив, кој се користи за изразување на имателство, измерување или извор. На македонски, генетивот се представува аналитички со зборот на; инфлексивно се употребуваат и наставките „-ов“, „-ва“ и „-во“ за еднина и „-ви“ за множина за бил кој род. Пр. (Марков Манастир, Маркова Река, Црешово Топче, Маврови Анови)
• Датив, го искажува примателот на дејствието, т.е. индиректниот предмет на глаголот. На македонски, предлозите на, од и за најчесто ја вршат оваа улога аналитички. Меѓутоа падежните остатоци во македонскиот дозволуваат синтетичка употреба слична на латинскиот заедно со предлогот, во мешан манир - пр. Му реков на Игора. Тука наставката „-а“ ја врши улогата на датив, додека предлогот „на“ си го задржува местото и улогата, што не е случај со вистинските синтетички јазици.
• Акузатив, кој го изразува директниот предмет на глаголот. На македонски, номинативот и акузативот се идентични, освен во случај остатоците од старасловенскиот (пр. кој > кому).
• Вокатив, се користи за директно обраќање некому. Иако повеќе не се смета за падеж, овој граматички елемент е наполно присутен во македонскиот. Пр. мамо!, Мартине!, планино!, Боже!
• Аблатив, кој изразува одделност, индирекција, или начин на изведба на нешто. Во македонскиот наместо тоа се користат предлозите крај, со и од.
• Локатив, кој се користи за да се изрази место во или на кое, или во времето во кое, нешто се случило. Локативот скоро и да не постои во латинскиот, и важи само за некои имиња на места, и затоа е идентичен со дативот (во првата, втората и третата деклинација) и аблативот (во четвртата и петтата деклинација).

Деклинации на именки

Постојат 5 деклинации на именките во латинскиот јазик.

Прва деклинација

Именките од оваа деклинација обично завршуваат на –а и типично се од женски род. Значи буквата која предоминира на крајот од зборот е a.

Треба да се знае дека латинскиот нема членови и како таков не ги разликува зборовите девојка и девојката; истиот збор, puella, ги означува двете.

puella - ae (женски), девојка

Падеж	Наставка	Деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–a	puella	девојка/девојкин
Генитив	–ae	puellae	на девојката
Датив	–ae	puellae	на, за девојката
Акузатив	–am	puellam	девојка(та)
Вокатив	–a	Puella!	Девојко!
Аблатив	–ā	puellā	крај, со, од девојката
Локатив	–ae	puellae	кај девојката
Множина
Номинатив	–ae	puellae	девојки
Генитив	–ārum	puellārum	на девојките
Датив	–īs	puellīs	на, за девојките
Акузатив	–ās	puellās	девојки(те)
Вокатив	–ae	Puellae!	Девојки!
Аблатив	–īs	puellīs	крај со, заедно со, девојките
Локатив	–īs	puellīs	кај девојките

Втора деклинација

Именките од оваа деклинација обично завршуваат на –us, –um, или –r и се типично од машки или среден род. ТУка предоминира буквата o на крајот од зборот.

servus (машки), роб

Падеж	Наставка	деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–us	servus	роб
Генитив	–ī	servī	на робот/робовиот
Датив	–ō	servō	на, за робот
Акузатив	–um	servum	роб(от)
Вокатив	–e	Serve!	Робу!
Аблатив	–ō	servō	крај, со, од робот
Локатив	–ō	servō	кај робот
Множина
Номинатив	–ī	servī	робови
Генитив	–ōrum	servōrum	на робовите
Датив	–īs	servīs	на, за робовите
Акузатив	–ōs	servōs	робови(те)
Вокатив	–ī	Servī!	Робови!
Аблатив	–īs	servīs	крај, со, од робовите
Локатив	–īs	servīs	кај робовите

verbum (среден), збор

Падеж	Наставка	деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–um	verbum	збор
Генитив	–ī	verbī	на зборот/зборовиот
Датив	–ō	verbō	на, за зборот
Акузатив	–um	verbum	збор(от)
Вокатив	–um	Verbum!	Зборе!
Аблатив	–ō	verbō	крај, со, од зборот
Локатив	–ō	verbō	кај зборот
Множина
Номинатив	–a	verba	зборови
Генитив	–ōrum	verbōrum	на зборовите
Датив	–īs	verbīs	на, за зборовите
Акузатив	–a	verba	зборови(те)
Вокатив	–a	Verba!	Зборови!
Аблатив	–īs	verbīs	крај, со, од зборовите
Локатив	–īs	verbīs	кај зборовите

ager (м.), поле

Падеж	Наставка	деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–	ager	поле
Генитив	–ī	agrī	на полето
Датив	–ō	agrō	на, за полето
Акузатив	–um	agrum	поле(то)
Вокатив	–	Ager!	Поле!
Аблатив	–ō	agrō	крај, со, за полето
Локатив	–ō	agrō	на полето
Множина
Номинатив	–ī	agrī	полиња
Генитив	–ōrum	agrōrum	на полињата
Датив	–īs	agrīs	на, за полињата
Акузатив	–ōs	agrōs	пол(е)иња
Вокатив	–ī	Agrī!	Полиња!
Аблатив	–īs	agrīs	крај, со, од полињата
Локатив	–īs	agrīs	на полињата

Трета деклинација

Именките од третата деклинација завршуваат со согласка; тие се од женски, машки, и среден род.

rēx (м.), крал

Падеж	Наставка	деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–	rēx	крал
Генитив	–is	rēgis	на кралот/кралев
Датив	–ī	rēgī	на, за кралот
Акузатив	–em	rēgem	крал(от)
Вокатив	–	Rēx!	Кралу!
Аблатив	–e	rēge	крај, со, од кралот
Локатив	–ī	rēgī	кај кралот
Множина
Номинатив	–ēs	rēgēs	кралеви
Генитив	–um	rēgum	на кралевите
Датив	–ibus	rēgibus	на, за кралевите
Акузатив	–ēs	rēgēs	кралеви(те)
Вокатив	–ēs	Rēgēs!	Кралеви!
Аблатив	–ibus	rēgibus	крај, со, од кралевите
Локатив	–ibus	rēgibus	кај кралевите

nōmen (среден), име

Падеж	Наставка	деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–	nōmen	име
Генитив	–is	nōminis	на името/имевото
Датив	–ī	nōminī	на, за името
Акузатив	–	nōmen	име(то)
Вокатив	–	Nōmen!	Име!
Аблатив	–e	nōmine	крај, со, од името
Локатив	–ī	nōminī	кај името
Множина
Номинатив	–a	nōmina	имиња
Генитив	–um	nōminum	на имињата
Датив	–ibus	nōminibus	на, за имињата
Акузатив	–a	nōmina	имиња(та)
Вокатив	–a	Nōmina!	Имиња!
Аблатив	–ibus	nōminibus	крај, со, од имињата
Локатив	–ibus	nōminibus	кај имињата

hostis (м.), непријател

Падеж	Наставка	деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–is	hostis	непријател
Генитив	–is	hostis	на непријателот/непријателовиот
Датив	–ī	hostī	на, за непријателот
Акузатив	–em	hostem (или hostim)	непријател(от)
Вокатив	–is	Hostis!	Непријателе!
Аблатив	–e	hoste (или hostī)	крај, со, од непријателот
Локатив	–ī	hostī	кај непријателот
Множина
Номинатив	–ēs	hostēs	непријатели
Генитив	–ium	hostium	на непријателите
Датив	–ibus	hostibus	на, за непријателите
Акузатив	–ēs	hostēs (или hostīs)	непријатели(те)
Вокатив	–ēs	Hostēs!	Непријатели!
Аблатив	–ibus	hostibus	крај, со, од непријателите
Локатив	–ibus	hostibus	кај непријателите

Четврта деклинација

Именките од четвртата деклинација имаат (номинативна наставка) –us, и се обично од машки, или –ū, кои се секогаш од среден род. Кај овие именки предоминира буквата u на крајот.

lacus (м.), езеро

Падеж	Наставка	Деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–us	lacus	езеро
Генитив	–ūs	lacūs	на езерото/езеровото
Датив	–uī	lacuī	на, за езерото
Акузатив	–um	lacum	езеро(то)
Вокатив	–us	Lacus!	Езеро!
Аблатив	–ū	lacū	крај, со, од езерото
Локатив	–ū	lacū	кај езерото
Множина
Номинатив	–ūs	lacūs	езера
Генитив	–uum	lacuum	на езерата
Датив	–ibus	lacibus	на, за езерата
Акузатив	–ūs	lacūs	езера(та)
Вокатив	–ūs	Lacūs!	Езера!
Аблатив	–ibus	lacibus	крај, со, од езерата
Локатив	–ibus	lacibus	кај езерата

cornū (n.), рог

Падеж	Наставка	Деклиниран облик	Македонски
Еднина
Номинатив	–ū	cornū	рог
Генитив	–ūs	cornūs	на рогот/роговиот
Датив	–ū	cornū	на, за рогот
Акузатив	–ū	cornū	рог(от)
Вокатив	–ū	Cornū!	Рогу!
Аблатив	–ū	cornū	крај, со, од рогот
Локатив	–ū	cornū	кај рогот
Множина
Номинатив	–ua	cornua	рогови
Генитив	–uum	cornuum	на роговите
Датив	–ibus	cornibus	на, за роговите
Акузатив	–ua	cornua	рогови(те)
Вокатив	–ua	Cornua!	Рогови!
Аблатив	–ibus	cornibus	крај, со, од роговите
Локатив	–ibus	cornibus	кај роговите

Петта деклинација

Именките од петтата деклинација завршуваат со –ēs и речеси секогаш се од женски род.

Латински падеж: Петта деклинација, женски род
Еднина
Падеж	Наставка	Македонски prep.	Пример	Превод
Номинатив	ēs	-	rēs	нешто
Генитив	eī	-на	reī	на нештото/нештовото
Датив	eī	-на, -за	reī	на нештото
Акузатив	em	-	rem	нешто(то)
Вокатив	ēs	-	rēs!	Нешто!
Аблатив	ē	-со, -крај	rē	со нештото
Локатив	ē	-со, -покрај	rē	кај нештото
Множина
Падеж	Наставка	Македонски предлог	Пример	Превод
Номинатив	ēs	-	rēs	нешта
Генитив	ērum	-на	rērum	на нештата
Датив	ēbus	-на, -за	rēbus	на нештата
Акузатив	ēs	-	rēs	нешта(та)
Вокатив	ēs	-	rēs	Нешта!
Аблатив	ēbus	-со, -крај	rēbus	со нештата
Локатив	ēbus	-кај	rēbus	кај нештата

Пример II (парадигма diēs - ден )

Латински падеж: Петта деклинација, машки род
Еднина
Падеж	Наставка	Македонски предлог	Пример	Превод
Номинатив	ēs	-	diēs	денот
Генитив	ēī	-на	diēī	на денот/деновиот
Датив	ēī	-на, -за	diēī	на денот
Акузатив	em	-	diem	ден(от)
Вокатив	ēs	-	diēs!	Дену!
Аблатив	ē	-со, -крај	diē	со денот
Локатив	ē	-на	diē	на денот
Множина
Падеж	Наставка	Македонски предлог	Пример	Превод
Номинатив	ēs	-	diēs	деновите
Генитив	ērum	-на	diērum	на деновите
Датив	ēbus	-на, -за	diēbus	на деновите
Акузатив	ēs	-	diēs	денови(те)
Вокатив	ēs	-	diēs	Денови!
Аблатив	ēbus	-со, -крај	diēbus	со деновите
Локатив	ēbus	-на	diēbus	на деновите

Оваа класа на деклинација била позледната која се развила во латинскиот јазик; единствените именки кои наполно се деклинираат се diēs и fidēs.

Од зборот rēs доаѓа зборот rēs pūblica (република): нешто на луѓето.

Деклинации на придавки

Придавките се делат на две деклинациони класи. Првата („наречена прва и втора деклинација“) ги комбинира a и o-деклинациите на именки, со тоа што a-наставките се додаваат за женски, а o за машки род. Придавките од среден род од оцаа класа одат по шемата за именките од среден род од o-класата.

Другата класа на придавки (наречена „трета деклинација“) е слична на третата класа за именки, со важната разлика дека речиси сите вакви придавки прават аблатив еднина со -ī, а не со -e. Номинативната еднина на ови придавки исто така често се бележи за род на различни начини.

Една мала класа на придавки одат по т.н. „заменска деклинација“, објаснета подолу.

Деклинација на заменки

Односните и демонтративните заменки генерално се деклинираат како придавките од првата и втората деклинација, со следниве разлики:

• номинативите често се неправилни
• дативната еднина завршува на -ī, а не на -ae или -ō.
• генитивната еднина завршува на -īus, а не на -ae или -ī.

„Заменската“ деклинација се распознава токму по овие разлики, а и неколку придавки ја следат оваа шема.

Показни заменки

Показна заменка: is/ea/id
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	is	ea	id	eī	eae	ea
Генитив	eius	eius	eius	eōrum	eārum	eōrum
Датив	eī	eī	eī	eīs	eīs	eīs
Акузатив	eum	eam	id	eōs	eās	ea
Вокатив	is	ea	id	eī	eae	ea
Аблатив	eō	eā	eō	eīs	eīs	eīs
Локатив	eō	eius	eō	eīs	eīs	eīs

Показна заменка: ille/illa/illud
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	ille	illa	illud	illī	illae	illa
Генитив	illīus	illīus	illīus	illōrum	illārum	illōrum
Датив	illī	illī	illī	illīs	illīs	illīs
Акузатив	illum	illam	illud	illōs	illās	illa
Вокатив	ille	illa	illud	illī	illae	illa
Аблатив	illō	illā	illō	illīs	illīs	illīs
Локатив	illō	illius	illō	illīs	illīs	illīs

Показна заменка: hic/haec/hoc
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	hic	haec	hoc	hī	hae	haec
Генитив	huius	huius	huius	hōrum	hārum	hōrum
Датив	huic	huic	huic	hīs	hīs	hīs
Акузатив	hunc	hanc	hoc	hōs	hās	haec
Вокатив	hic	haec	hoc	hī	hae	haec
Аблатив	hōc	hāc	hōc	hīs	hīs	hīs
Локатив	hōc	huius	hōc	hīs	hīs	hīs

Односна заменка: qui/quae/quod
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	quī	quae	quod	quī	quae	quae
Генитив	cuius	cuius	cuius	quōrum	quārum	quōrum
Датив	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Акузатив	quem	quam	quod	quōs	quās	quae
Вокатив	quī	quae	quod	quī	quae	quae
Аблатив	quō	quā	quō	quibus	quibus	quibus
Локатив	quō	cuius	quō	quibus	quibus	quibus

Лични заменки

Односна заменка: is/ea/id
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	is	ea	id	eī	eae	ea
Генитив	eius	eius	eius	eōrum	eārum	eōrum
Датив	eī	eī	eī	eīs	eīs	eīs
Акузатив	eum	eam	id	eōs	eās	ea
Вокатив	is	ea	id	eī	eae	ea
Аблатив	eō	eā	eō	eīs	eīs	eīs
Локатив	eō	eius	eō	eīs	eīs	eīs

Односна заменка: ille/illa/illud
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	ille	illa	illud	illī	illae	illa
Генитив	illīus	illīus	illīus	illōrum	illārum	illōrum
Датив	illī	illī	illī	illīs	illīs	illīs
Акузатив	illum	illam	illud	illōs	illās	illa
Вокатив	ille	illa	illud	illī	illae	illa
Аблатив	illō	illā	illō	illīs	illīs	illīs
Локатив	illō	illius	illō	illīs	illīs	illīs

Односна заменка: hic/haec/hoc
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	hic	haec	hoc	hī	hae	haec
Генитив	huius	huius	huius	hōrum	hārum	hōrum
Датив	huic	huic	huic	hīs	hīs	hīs
Акузатив	hunc	hanc	hoc	hōs	hās	haec
Вокатив	hic	haec	hoc	hī	hae	haec
Аблатив	hōc	hāc	hōc	hīs	hīs	hīs
Локатив	hōc	huius	hōc	hīs	hīs	hīs

Односна заменка: qui/quae/quod
Падеж	Еднина			Множина
	Машки	Женски	Среден	Машки	Женски	Среден
Номинатив	quī	quae	quod	quī	quae	quae
Генитив	cuius	cuius	cuius	quōrum	quārum	quōrum
Датив	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Акузатив	quem	quam	quod	quōs	quās	quae
Вокатив	quī	quae	quod	quī	quae	quae
Аблатив	quō	quā	quō	quibus	quibus	quibus
Локатив	quō	cuius	quō	quibus	quibus	quibus

Поврзано

• Латински коњугации

Надворешни врски

Викикнигите имаат повеќе на оваа тема:

Латински јазик