Википедија

Капитални контроли

Капитални контроли (англиски: capital controls) претставуваат административни мерки и инструменти на економската политика со кои се ограничуваат капиталните и финансиските трансакции со странство. Капиталните контроли се насочени кон ограничување или забрана на влезот на странски капитал во земјата и на одливот на капитал од земјата.

Дефиниција и примена уреди

Наспроти трендот на либерализација на меѓународните капитални трансакции, голем број земји применуваат разни инструменти за контрола на капиталните текови. Основата за контрола на капиталните трансакции ја сочинува Спогодбата на ММФ (Articles of Agreement, Article VI, Section 3), која дава можност земјите да поставуваат рестрикции на капиталните трансфери. Капиталните контроли се остваруваат со помош на одредени економски мерки, со кои се дестимулираат приливот на странски капитал во домашната економија и инвестирањето во странство. Исто така, капиталните контроли може да се спроведуваат и со чисто административни мерки, каде што се забрануваат сите или одредени капитални и финансиски трансакции со странство. Интересот за капиталните контроли е обновен во поново време како последица на два фактора:

  • прво, големиот пораст на капиталните текови кон земјите во развој и;
  • второ, фактот дека бројни валутни и/или финансиски кризи беа поврзани со слободата на капиталните текови.[1]

Од аспект на монетарната политика, главната предност на капиталните контроли се состои во тоа што тие го решаваат проблемот на т.н. трилема или невозможно тројство (trilemma, incompatible trinity), според кое, земјата не може во исто време да има фиксeн девизен курс, слободно движење на капиталот и слобода во монетарната политика. Оттука, капиталните контроли овозможуваат независна монетарна политика во смисла на создавање разлика помеѓу домашните и странските каматни стапки, т.е. се спречува домашните каматни стапки да се претворат во играчка на странскиот капитал.[2] Исто така, имајќи ги предвид бројните ограничувања на традиционалните инструменти за стерилизација на приливот на капитал, капиталните контроли делуваат како решение на овој проблем.

Негативни последици од приливот на странски капитал уреди

Приливот на странски капитал носи две основни опасности за стабилизационата политика:

Оттука, централната банка се соочува со дилемата, како да реагира на приливот на капитал: да дозволи номинална апрецијација со опасност да се влоши надворешната рамнотежа или да дозволи монетарна експанзија и инфлација, т.е. нарушување на внатрешната рамнотежа.[3]

Сите мали отворени економии, независно од режимот на девизни курсеви, постојано се исправени пред горната дилема. При флексибилни девизни курсеви, приливот на капитал води кон номинална и реална апрецијација со негативни ефекти врз тековната сметка. При фиксни девизни курсеви, приливот на капитал има ефекти врз реалниот девизен курс индиректно преку влијанието врз паричната маса и домашната инфлација. Според тоа, во секој случај, земјите се соочуваат со опасноста од реална апрецијација и опаѓање на надворешната конкурентност.[4]

Искуството покажува дека стабилизационите програми засновани врз фиксни девизни курсеви се посебно подложени на опасностите кои ги носи слободното движење на капиталот. Имено, во почетните фази на овие стабилизациони програми, заради наследените високи инфлациони очекувања, реалните каматни стапки се многу високи и тоа води кон голем прилив на странски капитал, кој сака да го искористи високиот каматен диференцијал помеѓу земјата и светот. Но, во исто време, заради обврската да се одржува фиксниот курс, приливот на капитал води кон пораст на паричната маса и заради тоа, домашната инфлација се одржува на значително повисоко ниво во однос на земјата-сидро. Во продолжение, повисоката домашна инфлација води кон реална апрецијација на домашната валута и влошување на тековната сметка, а тоа предизвикува очекување на идна девалвација и одлив на странскиот капитал, со брз пропаст на стабилизационите програми придружени со остри девалвации, кризи во билансот на плаќања и рецесии.

Бројните епизоди со спекулативните напади на домашните валути се доволно убедлив доказ за штетните последици од слободата на капиталните трансакции. Во прилог на оваа теза се наведува пропаста на стабилизационите програми засновани врз девизниот курс, почнувајќи од првите вакви програми во Јужна Америка во доцните 1970-ти до поново време. Основната лекција од овие неуспешни стабилизациони програми е дека капиталната отвореност не е добро решение во фазата на стабилизација, т.е. дека капиталната сметка треба да се отвори на самиот крај од процесот на либерализација.[5][6][7][8] Како дополнителен доказ се наведува судбината на земјите од Југоисточна Азија, кои традиционално имаат високи стапки на штедење и инвестиции, здрава фискална политика и динамичен растеж, но сепак, потклекнаа под налетот на спекулаторите.[9]

Облици на капитални контроли уреди

Земјите имаат на располагање повеќе форми за ограничување на странскиот капитал.[10] Така, централната банка може да воведе обврска за комерцијалните банки за задолжително депонирање на дел од приливот на капитал на посебна некаматоносна сметка која се води кај централната банка. Станува збор за инструмент, кој е многу сличен на задолжителната резерва на банките, со таа разлика што, во овој случај, задолжителниот депозит гласи на странска валута. Притоа, централната банка може да одреди различен процент на задолжителниот депозит за кусорочниот и долгорочниот прилив на капитал. Со примената на овој инструмент се намалува делотворниот прилив на капитал во земјата, со што се намалува и потребата за стерилизација. Исто така, задолжителните депозити не предизвикуваат никакви фискални трошоци, така што тие претставуваат и многу евтин инструмент за стерилизација. Меѓутоа, со тоа што задолжителните депозити се јавуваат како de facto оданочување на приливот на странски капитал, тие го зголемуваат трошокот на позајмување во странство и, на тој начин, можат да предизвикаат пораст на домашните каматни стапки.

Овој инструмент наоѓа широка примена во малите земји кои привремено се соочуваат со обемен прилив на капитал. Така, во периодот 1991-1998, во Чиле бил воведен задолжителен бескаматен депозит на приливот на капитал (encaje) во висина од 20%-30%.[11] Исто така, во февруари 1997, Словенија воведе вакви мерки со кои, при издавање обврзници во странство, издавачот е должен да депонира износ од 10% до 40% од вредноста (за обврзниците со рок на достасување над и под седум години, соодветно) на посебна, некаматоносна сметка кај централната банка.[12][13]

Слично решение, применето во Словенија и Малта, претставува обврската на домашните банки, на девизна сметка во некоја странска банка, да издвојат депозит еднаков на приливот на странски капитал. На овој начин, самите банки вршат стерилизација на приливот на капитал, така што нема потреба од интервенција на централната банка.[14]

Во продолжение, како индиректна мерка за контрола на капиталните текови се јавуваат данокот за изедначување на каматните стапки (interest-equalization tax) и данокот на прилив на капитал (capital-import tax). Со помош на овие инструменти, на секој прилив на странски капитал се плаќа данок, со што директно се намалува приносот кој го остваруваат странските инвеститори, т.е. се зголемува трошокот на позајмување на домашните банки и фирми. На тој начин се тежнее кон отстранување на разликата помеѓу домашните и странските каматни стапки и така се дестимулира приливот на странски капитал.

Според тоа, предностите на даноците се состојат во тоа што се намалува потребата од стерилизација, а исто така, овој инструмент не само што не предизвикува никакви фискални трошоци, туку обезбедува дополнителни приходи за владата. Од друга страна, како недостатоци на даноците на приливот на капитал се споменуваат следниве: нивната примена предизвикува административни трошоци; со тек на време, инвеститорите наоѓаат начини да ги заобиколат даноците; се зголемува трошокот на позајмените средства од странство којшто може да биде префрлен врз домашните корисници на кредитите итн. Инаку, оданочувањето на капиталот е многу распространета мерка за контрола на капиталните трансакции. Така, данокот за изедначување на каматните стапки го применувале уште САД во 1963-1974, Бразил во 1993, Австралија во 1987 итн., а данокот на увозот на капитал го применувале Израел во 1980-тите, Чешка во 1995 итн.

Извори уреди

  1. ↑ Christopher J. Neely. "An Introduction to Capital Controls." Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 81(6), November/December 1999.
  2. ↑ Anthony Clunies Ross. Economic Stabilization for Developing Countries. Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing, 1991, стр. 236.
  3. ↑ Горан Петревски. Монетарна политика - Теорија и искуството на Македонија. Скопје: Здружение за социо-економски развој, 2005, стр. 198-199.
  4. ↑ F. Leslie C. H. Helmers. "The Real Exchange Rate." во: Rudiger Dornbusch and F. Leslie C.H. Helmers, eds. The Open Economy - tools for policymakers in developing countries. EDI Series in Economic Development. Oxford: Oxford University Press for The World Bank, 1988, стр. 20-22.
  5. ↑ Rudiger Dornbusch. "Inflation, Exchange Rates and Stabilization." Essays in International Finance No 165. Princeton University, October 1986, стр. 6.
  6. ↑ Michael. Bruno. "Opening Up: Liberalization with Stabilization." во: Rudiger Dornbusch and F. Leslie C.H. Helmers, eds. The Open Economy - tools for policymakers in developing countries. EDI Series in Economic Development. Oxford: Oxford University Press for The World Bank, 1988, стр. 227-39.
  7. ↑ Susan M. Collins. "Multiple Exchange Rates, Capital Controls, and Commercial Policy." во: Rudiger Dornbusch and F. Leslie C.H. Helmers, eds. The Open Economy - tools for policymakers in developing countries. EDI Series in Economic Development. Oxford: Oxford University Press for The World Bank, 1988, стр. 146-47.
  8. ↑ RobertMundell. "Stabilization and liberalization in semi-open economies." во: Sebastian Edwards, ed. Capital controls, exchange rates and monetary policy in the world economy. Cambridge: Cambridge University Press, 1995, стр. 26.
  9. ↑ Петревски, исто, стр. 199-200.
  10. ↑ Neely, исто.
  11. ↑ Neely, исто, стр. 16.
  12. ↑ Bank of Slovenia. Annual Report 1996. Ljubljana, June 1997.
  13. ↑ Ljubljana Stock Exchange. Newsletter, III(1), May 1997.
  14. ↑ Phillip Turner and Jozef van't Dack. "Changing financial systems in open economies: An overview." во: Changing financial systems in small open economies. Policy Papers No.1, BIS, December 1996, стр. 22.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Капитални_контроли&oldid=4872593“