Голем народен собор на Србите, Буњевците и другите Словени во Банат, Бачка и Барања
Голем народен собир на Србите, Буњевци и другите Словени во Банат, Бачка и Барања или Новосадско собрание било собрание одржано во Нови Сад на 25 ноември 1918 година, кое го прогласило обединувањето на Банат, Бачка и Барања со Кралството Србија.
Крајот на Првата светска војна уреди
По капитулацијата на Германската империја во Првата светска војна (1918), започнале низа масовни договори, кои биле постигнати во следните 5 години. Секој договор бил наменет за одредена земја на страната на Централните сили (Германија, Австроунгарија, Отоманската империја и Бугарија). Веднаш по договорите поврзани со Германија, на ред дошла Австроунгарија. Претстојните договори подразбираа поделба на поранешните територии на Австроунгарија на неколку држави и самоуправни области (покрај Австрија и Унгарија, Државата на Словенците, Хрватите и Србите, Банат, Бачка и Барања, Срем и многу други). Кога завршиле мировните преговори, Кралството Србија почнало да врши офанзива во Делвидек и ја започнало окупацијата. Жителите на речиси сите населени места ја доживувала српската војска како ослободители, а српските војници не употребувале никаков облик на насилство додека маршираа кон најголемите градови во регионот. Бачка и Барања и таканареченото Големо народно собрание на Србите, во Банат, Бачка и Барања се формирани Буњевци и други Словени, кои презеле целосна или делумна контрола врз овие области.
Свикување на собранието уреди
По распадот на австроунгарската монархија во октомври 1918 година, областите Банат, Бачка и Барања биле окупирани од војската на Кралството Србија. Управата на овие области ја презеле локалните војводински Срби, а на чело на оваа управа бил Српскиот народен одбор од Нови Сад.
На 25 ноември 1918 година во Банат, Бачка и Барања било свикано Големото народно собрание на Србите, Буњевци и другите Словени, кое го прогласило присоединувањето на овие области кон Кралството Србија (на собранието имало вкупно 757 делегати, од кои 578 Срби, 84 Буњевци, 62 Словаци, 21 Рутени, 6 Германци, 3 Шокци, 2 Хрвати и 1 Унгарец), а на 1 декември 1918 година, Кралството Србија се обедини со државата на Словенците, Хрватите и Србите за да го формираат Кралството на Србите. Србите, Хрватите и Словенците. Собранието се одржа во Нови Сад, во хотелот „Гранд Хотел Мајер“ (денешна зграда на Војвоѓанска банка), а меѓу делегатите имаше и седум жени.[1]
Според прогласот објавен на 17 ноември, право на глас на Големото народно собрание имале Србите, Буњевци и другите Словени од двата пола, над дваесет години. Замениците се избирале од општините, по еден пратеник на илјада граѓани, а се избирале со јавен собир, со акламација.[2]
Големото народно собрание го отворил унијатскиот свештеник Јован Храниловиќ како најстар пратеник по возраст.[3] Пратениците во Собранието претставуваа 211 општини од Банат, Бачка и Барања, а на седницата присуствуваа и претставници на Срем, членови на СНО Нови Сад, како и српски и француски офицери кои се најдоа во Нови Сад. По конституирањето на Собранието, претседателството го презеде Игњат Павлас, кој за подносител на главната одлука го прогласи Јаша Томиќ, претседателот на СНО Нови Сад. На овој историски собир најпрвин со краток говор се обрати Јаша Томиќ, а потоа ги прочита одлуките на Собранието.
Големото народно собрание не само што прогласило обединување на Банат, Бачка и Барања со Кралството Србија, туку донело одлука и за формирање на покраинска управа (влада и собрание) во овие региони.[4] Покраинската власт официјално била именувана како Народна управа за Банат, Бачка и Барања, а за нејзин претседател бил избран Јован Лалошевиќ, додека покраинското собрание официјално било наречено „Голем народен совет“, чиј претседател бил избран Славко Милетиќ.
Одлуки на Собранието уреди
Извадоци од одлуките на Собранието:
- Бараме од владата на братска Србија да ги застапува нашите интереси на Мировниот конгрес.
- Се приклучуваме на Кралството Србија кое со својата досегашна работа и развој гарантира слобода, еднаквост, напредок во секоја насока, не само нам, туку и на сите словенски, па и несловенски народи кои живеат со нас.
- На несрпските и несловенските народи, кои остануваат во нашите граници, им се обезбедува секое право со кое сакаат да го зачуваат и развиваат своето национално битие како малцинство.
- Банат, Бачка и Барања во границите, повлечени од балканската војска на Антантата, беа прогласени денеска на 12 (25 ноември) 1918 година на Големото народно собрание, врз основа на возвишеното начело на народното самоопределување, се отцепуваат и двете во државно-правна, политичка и економска смисла од Унгарија.
- Затоа Народното собрание го назначува Големиот национален совет, чиј извршен орган е Народната управа.
- Националниот совет се состои од 50 членови, избрани од ова Народно собрание. Народниот совет ги издава потребните уредби и наредби, ја назначува Националната управа и врши надзор над неа.
- Народната администрација ќе управува со одредената територија врз основа на принципите на целосна слобода и еднаквост за сите народи. Секој граѓанин има неспорно право да комуницира со сите власти на својот мајчин јазик.
- Седиштето на Големиот народен совет и Народната управа е Нови Сад.
Поделбата на покраините меѓу Србија, Романија и Унгарија уреди
Со крајот на Првата светска војна имало уште поголеми спорови меѓу државите кои имале претензии за одредени територии. Еден од најголемите спорови за некои од териториите на Кралството Унгарија бил всушност меѓу Србија и Романија. На територијата на некогашната австриска круна на Војводството Србија и Банат Темешвар имало големо српско население, но и голем број Романци и Рутени. Кралството Србија го презеде овој простор. Меѓутоа, со добри дипломатски односи, двете земји најдоа соодветна поделба, иако тоа беше неповолно за Србите. Поделбата вклучуваше припојување на најголемиот дел од Банат кон Романија (кој иако беше ветен целиот регион од Антантата во 1916 година, за време на војната не окупираше големи делови од оваа област), каде што живееја некои Срби (и кои сè уште живеат во југозападна Романија). Договорот подразбира и предавање на Темишвар на Романија. Согласно претходно потпишаните договори, Унгарија имаше право да задржи дел од оваа територија, што на крајот беше склучено. Набргу потоа ќе се формира Кралството на Србите, Хрватите и Словенците и многу брзо ќе се решат територијалните спорови со Кралството Италија. После тоа, Кралството СХС било поделено на неколку административни области и добило меѓународно признание.
Поврзано уреди
- Собрание во Подгорица
- Држава на Словенците, Хрватите и Србите
- Кралството на Србите, Хрватите и Словенците
Наводи уреди
- ↑ Исаков, Александра. „Дан када су први пут гласале жене из Суботице“. Politika Online. Посетено на 2021-03-03.
- ↑ Mikavica 2005.
- ↑ Hardi, Đura (2018). „Rusyns from Bačka and Jovan Hranilović, at the time of the unification of Vojvodina with the Kingdom of Serbia“. Kultura (159): 70–92. doi:10.5937/kultura1859070H. ISSN 0023-5164.
- ↑ „Велика народна скупштина и присаједињење Војводине (Баната, Бачке и Барање) Краљевини Србији 25.11.1918“. Културни центар Новог Сада (српски). Посетено на 2021-03-05.