Александровац
Александровац е градска населба и седиште на општината Александровац во областа Расина. Според пописот од 2011 година има 6228 жители.
Географска положба уреди
Градот лежи во долина помеѓу планинските ограноци Копаоник, Јастребац и Гоч, од десната страна на Кожетинска река.[1]
Историјата уреди
Александровац порано се викал Кожетин. Денеска само старото село, кое се наоѓа веднаш над градот, го носи истото име како Кожетин.[1] Населбата била основана на 1 март 1880 година, бил прогласен за град.[2] На 19 јуни 1882 година го променил името во Александровац по кралот Александар Обреновиќ, со декрет на кралот Милан.[3] Александровац првпат се споменува во повелбата на Стефан Немања во 1196 година, како населба Кожетин, во парохијата Расина. За оваа населба во средниот век се знае малку. Населбата се споменува во повелбата на Ѓурѓе Бранковиќ, од 1429 година. Од 1804 година Кожетин и неговата придружба учествувале во бунтовите против Турците. Мамут-паша Лесковачки го окупирал во 1813 година. Тој бил припоен кон Србија како дел од шесте ослободени нахии во 1833 година. Оттогаш започнало реновирањето и изградбата.[1]
Многу страдал за време на Првата светска војна, особено во 1917 година за време на Топличкото востание, кога востаничките чети биле поразени, а бугарскиот окупатор го поплавил теренот и извршил крвава одмазда врз населението.[1]
Народниот намесник за парохија Богдан Милинчиќ бил убиен во близина на неговата куќа во селото Стубал на 23 септември 1936 година.
Во Втората светска војна, расинскиот партизански одред дејствувал во околината на Александровац. Александровац конечно бил ослободен во септември 1944 година.[1]
Економија уреди
По ослободувањето Александровац станал центар на лозарството и винскиот пазар, особено парохиското вино. Овде е развиено овоштарството каде се истакнуваат квалитетни сливи, круши и јаболка.[1]
Најпозната компанија е „Вино Жупа“, која се занимава со производство и продажба на вино, алкохолни пијалоци, сокови, концентрати и бази. Компанијата „Вино Жупа“ е еден од 20-те најголеми извозници од Србија.[4]
Туризам уреди
- „Жупа Жетва“ е традиционална манифестација која се одржува секоја година. Посветен е на почетокот на гроздоберот, по кој надалеку се познати Александровац и Александровачка Жупа . Овој настан, освен што го промовира регионот, има и економски карактер, бидејќи на него се прават многу зделки.[5] Парохиската жетва се одржува од 1963 година.[6]
- Татковинскиот музеј на парохијата[7], комплексен музеј во центарот на градот во куќата на „Папа Марко“. Отворен е на 27 јануари 1992 година. Во музејот има археолошка, етнографска и историска изложба со околу 3.000 предмети, фототека со околу 6.000 фотографии и негативи и библиотека со 1.400 книги.
- Во стариот подрум на Земјоделското училиште се наоѓа Музејот за лозарство и винарство. Посветен е на историјата на виното и лозјата во Србија. Највредните предмети во музејот се 4 неолитски фигури од културата на Винча, пронајдени во Витковачко поле.[8]
- Тврдината Козник е средновековен град, еден од најдобро зачуваните. Се наоѓа на 8 km западно од Александровац, на конусен стрмен рид над Расина, на 992 м.н.в
- „Пољане“ се стари лозарски етно населби. Денеска во Александровачка Жупа останаа 24 ниви, порано имаше повеќе од 70. Такво име народот им дал затоа што биле изградени на нивите надвор од селото, на нива каде што се засадени само лозја. За време на жетвата доаѓале луѓе од околните населени места и таму останувале до крајот на жетвата. Пољане е единствената етно населба во Србија, со карактеристична архитектура, камени визби, трупци и штици, кои почнале да исчезнуваат со појавата на Филоксенова цистерна, па денес се работи на реставрација на некои од нив. На пример. полето во Лукаревина е заштитено со закон.
- Манастир Руденица од 15. век северно од Александровац, во правец на Трстеник.
- Манастирот Дренча во селото Дренча, 3 километри северно од Александровац, е изграден во 1382 година.
Демографија уреди
Според пописот од 2002 година, имало 6.476 жители (според пописот од 1991 година имало 6.354 жители). Во населбата има 5093 полнолетни жители, а просечната возраст на населението е 37,0 години (36,5 за мажи и 37,4 за жени). Во населбата има 2111 домаќинства, а просечниот број на членови по домаќинство е 3,07.
Оваа населба е речиси целосно населена со Срби (според пописот од 2002 година), а во втората половина на 20 век, населението се намножило.
Парохиска жетва уреди
Вековна традиција во Жупа е да се слави гроздоберот како национален празник. Почнал во 1963 година, кон крајот на септември се одржува економско-туристичката манифестација „Жупа жетва“ кога Жупа ќе ја посетат туристи од целиот свет. Парохијаните ги пречекуваат своите гости со раширени раце и отворени срца. Потоа од фонтаната во центарот на Александровац наместо вода тече познатото вино Жупа.
Традиција уреди
Овде лозата цврсто го испреплетела својот живот со човекот на овие простори каде што со векови заедно се радувале и тагувале и каде што оставиле длабоки корени. Србија е татковината, парохијата е татковината, а виното е судбината на вредните и чесни луѓе, во чиј генетски код е неизмерна љубовта кон најслаткото овошно грозје и најубавиот пијалак-вино од сите. Парохијата е класична земја на српското лозарство и винарство, бидејќи во неа луѓето живеат на прагот на винова лоза и вино со милениуми, а времето се мери со вински календари и не живее според законите на заборавот, туку според законите на меморијата.
Жупа полиња уреди
Посебната способност на парохијата е претставена преку парохиските полиња. Ги има уште дваесетина. Порано ги имало многу повеќе. Има уникатни сезонски населби кои со својата специфична архитектура и убавина го претставуваат здивот на луѓето од минатите векови. Тие некогаш биле населени со лозари во времето на одгледување на нивните лозја. Имало претежно и најмногу луѓе од планинските села кои имале лозја во Жупа, а живееле на падините на планините Копаоник, Гоч, Жељин...
Музеј на вино и лозарство уреди
Долгогодишната традиција на лозарство и винарство во Жупа за идните генерации е зачувана од уникатниот Музеј на вино и лозарство на овие простори. Се наоѓа во старата винарска визба на Земјоделското училиште во Александровац Жупски и има задача да собира, научно обработува, објавува, складира и изложува предмети, уреди и алати, кои го документираат историскиот развој на лозарството и винарството во Србија. Како институција се занимава со организација на културни содржини, а воедно центарот има многу забележителна улога во развојот на туризмот во Жупа и Србија.[9]
Свети Трифун уреди
Секоја година парохијаните го слават „Свети Трифун“, заштитникот на лозарите и винарите, што е и Ден на општина Александровац. Тој датум (14. февруари) свечено со верска церемонија се закројуваат првите лози и официјално започнува сезоната на работи во лозјата на благородната и лозарска парохија.
Партнерски градови уреди
Наводи уреди
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Србија - знаменитости и лепоте, НИП Књижевне новине, Београд (1965)
- ↑ „Како је Александровац добио име“. Архивирано од изворникот на 08. 08. 2012. Посетено на 01. 08. 2012. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ „Указ Краља Србије Милана I о промени назива Кожетина у Александровац“. Архивирано од изворникот на 07. 12. 2011. Посетено на 01. 08. 2012. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ Vino Župa lider među firmama | Srbija | Novosti.rsПредлошка:Ботовски наслов
- ↑ „48 жупска берба“. Архивирано од изворникот на 08. 08. 2012. Посетено на 06. 09. 2012. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ Јубиларна 50. Жупска берба („Вечерње новости“, 21. септембар 2013)
- ↑ „Музеј жупе - О музеју“. Архивирано од изворникот на 24. 08. 2012. Посетено на 01. 08. 2012. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ „Александровац Знаменитости“. Архивирано од изворникот на 08. 06. 2012. Посетено на 01. 08. 2012. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help) - ↑ Скривено благо Жупе („Вечерње новости“, 2. јануар 2016)