Јулиска Краина

Јулиската Краина исто така позната како Јулиска Венеција, е област во јужна Централна Европа која моментално е поделена меѓу Хрватска, Италија и Словенија.^[1] Терминот бил измислен во 1863 година од страна на италијанскиот лингвист Грацијадио Исаја Асколи, кој бил роден во областа, за да покаже дека австриското приморје, Венето, Фриули и Трентино (тогаш сите биле дел од Австриското Царство) споделувале заеднички италијански јазичен идентитет. Асколи ја потенцирал августовската поделба на Римска Италија на почетокот на Империјата, кога Венеција и Хистриа биле Регио X (Десеттиот регион).^[1]^[2]

Терминот подоцна бил поддржан од страна на италијанските иредентисти, кои барале да ги припојат регионите во кои етничките Италијанци го зафаќеле најголемиот дел (или имале значителен дел) од населението: австриското приморје, исто така и областите Трентино, Фиме и Далмација. Тројната Антанта ѝ ги ветила регионите на Италија за време на распадот на Австро-унгарската империја, но само ако се согласила да биде дел од сојузничките сили во Првата светска војна. Тајниот договор од Лондон од 1915 година ѝ ветил на Италија територии кои главно биле населени со Италијанци (како што бил Трентино), како дополнение на тие што биле населени главно со Хрвати или Словенци; на териториите живееле 421.444 Италијанци и отприлика 327.000 етнички Словенци.^[3]

Современиот италијански автономен регион, кој се граничел со Словенија, се викал Фурланија-Јулиска Краина („Фриули-Венеција Џулија“).^[4]

Етимологија

Тривенето, или Тре Венезие, според Грациадио Асколи

Терминот„Јулиска Венеција“ измислено од страна на италијанскиот еврејски историски лингвист познат како Грациадио Асколи, кој бил роден во Гориција.

Една од статиите во весник од 1863 година, покажува дека^[2] Асколи се фокусирал на широка географска област која се наоѓала северно и источно од Венеција и во тоа време била под австриска власт; го нарекол Тривенето („трите венецијански региони“). Асколи го поделил Тривенето на три дела:

Евгејска Венеција, составена од италијанскиот регион Венето и поголемиот дел од територијата на Фриули (приближно одговара на сегашните италијански провинции Удине и Порденоне)
Тридентинска Венеција: денешниот италијански регион Трентино-Јужен Тирол
Јулиска Венеција: „Гориција, Трст и Истра ... вклучувајќи ја и земјата помеѓу Венеција во строга смисла на терминот, Јулиските Алпи и морето“^[2]

Според даденава дефиниција, Тривенето се преклопувало со поранешниот антички римски регион "Регион X Венеција и Хистра" од страна на познатиот император Август за време на неговата административна реорганизација на Италија што се одржала на почетокот на првиот век од нашата ера. Асколи (кој бил роден во Гориција) ја добил идеата за своите термини од лингвистички и културни причини, велејќи дека јазиците што се зборувале во трите области биле значително слични. Неговата цел била да ѝ ги нагласи на владејачкото Австриско Царство латинските и венецијанските корени на регионот, и колку бил важен италијанскиот јазичен елемент.^[2]

Терминот „Јулиска Венеција“ не бил проширен од почетокот, туку почнал нашироко да се користи за време на првата деценија на 20 век.^[2] Се користел во официјалните административни акти од страна на италијанската влада од 1922-1923 година и по 1946 година, кога во името на новиот регион бил вклучен Фурланија-Јулиска Краина.

Историја

Раниот среден век до Република Венеција

Карта на Далмација и Истра со границите поставени со Договорот од Лондон (1915 година) (црвена линија) и оние кои всушност се добиени од Италија (зелена линија). Црната линија ја означува границата на гувернерот на Далмација (1941-1943). Античките домени на Република Венеција се означени со розова боја (испрекината дијагонално, териториите што припаѓале повремено).

Кон крајот на постоењето на Римското Царство и почетокот на големата преселба на народите, областа се сочинела од лингвистички граници помеѓу жителите кои говереле на латински јазик (и неговите дијалекти) и жителите кои говереле на германски и словенски јазик кои во тоа време се преселувале во регионот. Германските племиња за првпат почнале да се доселуваат во денешна Австрија и нејзините околни области помеѓу четвртиот и шестиот век. По нив почнале да се доселуваат Словенците, кои почнале да се појавуваат на границите на Византиската империја околу шестиот век и се сместувале на Источните Алпи меѓу шестиот и осмиот век. Во византиска Далмација, на источниот брег на Јадранското Море, неколку градови-држави имале ограничена автономија. Словенците ги задржале своите јазици во внатрешноста, а локалните романски јазици (следени од венецијанскиот и италијанскиот) продолжиле да се зборуваат на брегот.

Почнувајќи дури од раниот среден век, две главни политички сили го обликувале тој регион: Република Венеција и Хабсбурговците (војводите и, подоцна, надвојводите на Австрија). Во 11 век, Венеција започнала со градење на прекуморска империја (Stato da Mar) за да ги воспоставила и заштитила своите трговски патишта во Јадранското и југоисточното Средоземно Море. Крајбрежните области на Истра и Далмација биле клучните делови на овие правци^{[б 1]} откако Пјетро II Орсеоло, дужот од Венеција, воспоставил венецијанска власт во високото и средното Јадранско Море околу 1000 година. Венецијанското присуство било концентрирано на брегот, заменувајќи го византиското владеење и потврдувајќи ја политичката и лингвистичката поделба помеѓу брегот и внатрешноста. Република Венеција започнала да се шири во внатрешноста на Италија (Stato da Tera) во 1420 година, стекнувајќи ја Патријаршијата во Аквилеја (која вклучувала дел од модерните Фриули—денешните провинции Порденоне и Удине—и дел од внатрешната Истра).

Хабсбурговците го задржале Маршот на Карниола, приближно одговарајќи на централниот карњолски регион во денешна Словенија (дел од нивните имоти во Внатрешна Австрија), од 1335 година. Во текот на следните два века, тие добиле контрола над истарските градови Пазин и Риека-Фиуме, пристаништето Трст (со Дуино), Градишка и Гориција (со округот Фриули).

Република Венеција до 1918 година

Регионот бил релативно стабилен од 16 век до падот на Република Венеција во 1797 година, кој бил обележан со познатиот Договор од Кампо Формио помеѓу државите Австрија и Франција. Хабсбурзите добиле венецијански области на Истарскиот Полуостров и островите Кварнерскиот Залив кои подоцна ги прошириле своите имоти во 1813 година со поразите на Наполеон и распаѓањето на француските илирски провинции. Австрија го добила поголемиот дел на територии на републиката, во тоа спаѓа јадранскиот брег, Истра и делови од денешна Хрватска (како што е градот Карловац).

Со владеењето на Хабсбурговците се укинале политичките граници кои ја делеле областа отприлика 1.000 години. Териториите првично биле доделени на новото Кралство Илирија, кое подоцна станало австриско приморје во 1849 година. Ова било основано како круна (Кронланд) на Австриската империја, која била составена од три региони: полуостровот Истар, Гориција и Градишка и градот Трст.

Италијанско-австриската војна од 1866 година, била проследена со преминувањето на појавата што во тоа време била познато како Венето (сегашните региони Венето и Фриули, во која не спаѓала провинцијата Гориција) во Италија, не влијаело директно на Приморјето; сепак, мала заедница сочинувајќи словенски говорници сместени во североисточниот дел на Фриули (област позната како Славија Фриулана – Бенешка Словенија ) станала дел од Кралството Италија.

Италијанските жители кои биле во Јулијан Марш го поддржале италијанското обединување: како последица на тоа, Австријците започнале да ги гледаат Италијанците како непријатели и ги фаворизирале словенските заедници на Јулијан Марш.^[5] За време на состанокот на Советот на министри од 12 ноември 1866 година, императорот Франц Јозсф I од Австрија го претставил широкиот проект насочен кон германизација или словенизација на областите на империјата со присуство на Италија:

„Неговото величество ја изрази прецизната наредба да се преземе одлучно дејство против влијанието на италијанските елементи кои сè уште се присутни во некои региони на круната и, соодветно заземајќи ги работните места на јавни, судски, мајстори, како и со влијание на печатот, работа во Јужен Тирол, Далмација и Приморје за германизација и словенизација на овие територии, без оглед на околностите и енергијата на овие територии. Неговото Величество ги повикува централните канцеларии на силна должност да продолжат на овој начин кон она што е воспоставено.“

_{— Франц Јосип I од Австрија, Совет на круната од 12 | ноември 1866 година}

Истарските Италијанци претставувале повеќе од 50% од вкупниот број на население кои живееле Истра во рок од векови,^[6] додека сочинувале околу само една третина од населението во 1900 година.

Кралството Италија (1918-1943)

Промени на италијанската источна граница од 1920 до 1975 година.

Области припоени кон Италија во 1920 година со Договорот од Рапало (со прилагодување на нејзината граница во 1924 година по Договорот од Рим; отстапено на Југославија во 1947 година со Парискиот мировен договор

Области припоени кон Италија во 1920 година кои останале италијански по 1947 година

Области припоени кон Италија во 1920 година кои преминале на Слободната територија на Трст во 1947 година со Парискиот договор; Дефинитивно доделен на Италија во 1975 година со Договорот од Осимо

Области припоени кон Италија во 1920 година кои преминале на слободната територија Трст во 1947 година со Парискиот договор; дефинитивно ѝ биле доделени на Југославија во 1975 година со договорот Осимо

Кралството на Италија го анектирало регионот по Првата светска војна според Лондонскиот договор, а подоцна и Рапалскиот договор, во него опфаќајќи го најголемиот дел од поранешното австриско приморје (Горицa и Градишка, Трст и Истра), областите кои се наоѓале на југозападната страна од поранешното Војводство Карњска, и сегашно постоечките италијански општини Тарвихета и Малонтебринборт (настрана од Фусин во Валромана во источен Тарвизио, кој бил дел од Карниола). Многу голем дел од припоените области се сочинеле од словенечки или хрватски области, ако не и целосно. Островот Крк и општината Кастав, кои порано биле дел од австриското приморје, подоцна станале дел од Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (преименувано во Кралство Југославија во 1929 година).^[7]

Риека, која имала посебен статус во Земјите на круната на Свети Стефан (унгарскиот дел на Австроунгарија), станала независен град-држава преку Договорот од Рапало: Слободната држава Риека. Но, тој бил укинат по Римскиот договор од 1924 година и бил поделен помеѓу Италија и Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.

Новите провинции на Гориција (која била споена со провинцијата Удине помеѓу 1924 и 1927 година), познати како Трст, Пула и Фиме (по 1924 година) биле создадени. Тарвизио, Понтеба, Малборгето Валбруна и најзападниот дел од тогаш поранешното приморје околу Сервињано дел Фриули останале дел од Удине (и така и Евганеска Венеција) по 1927 година.

Италијанците најчесто живееле во градови и покрај брегови, додека Словенците се населувале во внатрешноста. Фашистичкиот прогон, познат како „централизиран, угнетувачки и посветен на насилната италијанизација на малцинствата“, предизвикал емиграција на околу 105.000^[8] Словенечки и Хрватски жители од Јулијанскиот марш - околу 70.000 жители во Југославија и 30.000 жители во Аргентина. Неколку илјади далматински италијанци почнале да се селат од Југославија во Италија по 1918 година, многумина во Истра и Трст.

Како одговор на фашистичката италијанизација на словенечките области, во 1927 година се појавила милитантната антифашистичка организација позната како ТИГР. Организацијата ТИГР го координирала словенечкиот отпор против Кралство Италија сè додека не бил разбиен од страна на тајната полиција во 1941 година, и некои поранешни членови им се приклучиле на југословенските партизани. Словенечките партизани се појавиле таа година во окупираната провинција Љубљана и се прошириле до 1942 година во другите словенечки области кои биле анектирани од Италија дваесет години претходно.

Германска окупација и отпор (1943–1945)

По италијанското примирје кое се одржало во септември 1943 година, почнале да се креваат голем број на локални востанија. Градот Гориција бил привремено ослободен од страна на партизаните, а ослободената зона во долината Горна Соча која во тоа време била позната како Република Кобарид траела од септември до ноември 1943 година. Германската армија започнала да го окупира регионот и дошло до силен отпор од страна на југословенските партизани, особено во долната долина Випава и Алпите. Поголемиот дел од низините биле окупирани до зимата 1943 година, но југословенскиот отпор останал активен низ целиот регион и се повлекол во планините.

После италијанското примирје кое се одржало во есента 1943 година, се случил првиот од идно познатите масакри во Фоибе (во денешна хрватска Истра). Германците ја основале Оперативната зона на Јадранското приморје, која официјално била дел од Италијанската Социјална Република, но под де факто германска управа, за време на таа година. Многу региони, (особено на северно и северо-источнота страна од Гориција) биле под контрола од партизанскиот отпор, кој бил активен и на Карстното плато и внатрешноста на Истра. Нацистите се обиделе да ги потиснат југословенските герилци со репресалии против цивилното население; со тоа, села биле запалени, и илјадници луѓе биле интернирани во нацистичките концентрациони логори. Сепак, југословенскиот отпор го зазедол најголемиот дел од регионот до пролетта 1945 година.

Италијанскиот отпор кој се наоѓал во оперативната зона бил активен во Фриули и послаб во Јулијанскиот марш, каде што бил ограничен на разузнавачки и подземен отпор во поголемите градови (особено градови како Трст и Пула). Во мај 1945 година, југословенската армија навлегла во Трст; Во текот на следните денови, скоро целиот Јулијански марш бил окупиран од југословенските сили. Се случила одмазда против реалните (и потенцијалните) политички противници, првенствено на италијанското население.

Оспорен регион (1945–1954)

Поделба на Јулијанскиот марш помеѓу јуни 1945 и септември 1947 година, со Морган линија означена со црвено

Западните сојузници започнале да го користат терминот „Јулијан марш“ како име за областите кои во тоа време биле спорни меѓу Италија и Народна Федеративна Република Југославија помеѓу 1945 и 1947 година. Морганската линија била повлечена во јуни 1945 година, делејќи го регионот на две воено управувани зони. Зоната Б била под југословенска управа и исклучувала многу број градови како Пула, Гориција, Трст, долината Соча и поголемиот дел од Карстното плато, кои во тоа време биле под заедничка британско-американска управа. Во тој период, голем број на Италијанци ја напуштиле областа окупирана од Југославија.

Во 1946 година, американскиот претседател Хари Труман наредил зголемување на американските армии во нивната окупациона зона (позната како Зона А) и засилување на воздушните сили во северна Италија откако југословенските сили успеале да соборат два транспортни авиони кои припаѓале на американската армија.^[9] Договорот за границата бил избран од страна на четирите предложени решенија на Париската мировна конференција таа година. Југославија го добила северниот дел од регионот кој се наоѓал источно од Гориција, поголемиот дел од Истра и градот Пула. Била создадена слободна територија на Трст, која била поделена на две зони — едната под сојузничка, а другата под југословенска воена управа. Тензиите продолжиле, и во 1954 година територијата била укината и поделена помеѓу Италија (која го добила градот Трст и неговата околина) и Југославија,^[10] според условите на Лондонскиот меморандум.

Од 1954 година

Во Словенија, познатиот Јулијанскиот марш бил познат како Приморска, што ги опфаќал регионите Горишка и словенечка Истра. Во Хрватска се користело традиционалното име Истра. По поделбите од 1947 и 1954 година, терминот „Јулијански марш“ преживеал во името на регионот Фурланија-Јулиска Краина во Италија.

Договорот од Осимо официјално бил потпишан на 10 ноември 1975 година од страна на Социјалистичка Федеративна Република Југославија и Италијанската Република во Осимо, Италија, за дефинитивно да може да се поделила слободната територија Трст меѓу двете држави: познатиот крајбрежен град Трст со тесен крајбрежен појас северо-западно (зона А) ѝ бил даден на државата Италија. Додека, дел од северо-западниот дел на полуостровот Истар (зона Б) ѝ бил даден на Југославија. Од договорот почнало да се добива резултати на 11 октомври 1977 година. Во име на италијанската влада, договорот го потпишал Маријано Румор, министер за надворешни работи. Во име на Југославија, договорот го потпишал Милош Миниќ, сојузниот секретар за надворешни работи.

Етнолингвистичка структура

Етнографска карта на Австриската империја од 1855 година од Карл Фрајхерн фон Черниг

Етнолингвистичка карта на Истра врз основа на пописот од 1880 година. Италијанските области се прикажани со сина боја, словенечките области со зелена боја и хрватските области во аквамарин боја.

Во регионот биле обединети два главни етнолингвистички кластери. Западниот дел бил најмногу населен со Италијанци (италијанскиот, венецијанскиот и фрулијанскиот биле трите главни јазици), со мал дел што зборувало на истриотски јазик. Источните и северните области биле исполнити со јужни Словени (Словенци и Хрвати), со мал дел од црногорски (Перој) и српски жители.

Други етнички групи вклучувале Истро-Романци кои се наоѓале во источната страна на Истра, Германци од Корушка сместени во долината Канале и помали заедници на германски и унгарски јазик кои се наоѓале во поголемите урбани центри, кои голем дел биле членови на поранешната австроунгарска елита. Ова било илустрирано со етнографската карта на Австриската империја од 1855 година која била создадена од страна на Карл фон Церниг-Чернхаузен и подоцна издадена од страна на австрискиот „Царски и Кралски“ оддел за статистика. Според австрискиот попис од 1910-1911 година, австриското приморје (кое би било припоено од Италија од 1920 до 1924 година) имало население од 978.385 жители. Италијанскиот јазик, во тоа време бил секојдневен јазик (Umgangsprache) на 421.444 луѓе (43,1 отсто); 327.230 (33,4 отсто) зборувале словенечки, а 152.500 (15,6 отсто) зборувале хрватски. Околу 30.000 луѓе (3,1 отсто) зборувале германски, 3.000 (0,3 отсто) зборувале унгарски, а постоеле мали групи на истроромански и чешки јазик. Фриулискиот, венецијанскиот и истриотскиот јазик се сметале за италијански; се проценувало дека 60.000 или повеќе „италијански“ говорители (околу 14 проценти) зборувале фрулијански.

Романски јазици

Процент на мајчин италијански јазик (вклучувајќи венецијански и истриотски) во Истра, според австрискиот попис од 1910 година

Стандардниот италијански јазик бил доста секојдневен помеѓу образованите луѓе во Трст, Гориција, Истра и Фиме/Риека. Во областа Трст (и во помала количина во Истра), италијанскиот бил доминантен јазик во основното образование. Елитата од италијански јазик доминирала во владите на Трст и Истра кои биле под австроунгарска власт, иако тие биле сè повеќе оспорувани од словенечките и хрватските политички движења. Пред 1918 година, Трст била единствената самоуправна австроунгарска единица во која говорниците на италијански јазик биле мнозинство од населението.

Поголемиот дел од населението што зборува романски јазици не зборувало стандарден италијански јазик како свој мајчин јазик, туку два други слично поврзани романски јазици познати како: фрулијански и венецијански.^[11] Немало обид да се воведе венецијански во образованието и администрацијата.

Фриулискиот јазик се говорел во југозападните низини кои се наоѓале во округот Гориција и Градишка (не сочинувајќи ја областа Монфалконе-Градо, каде што се говорело венецијански), и во градот Гориција. Поголемите центри кои го говореле фрулијанскиот јазик вклучуваат Кормонс, Сервињано и Градиска д'Исонзо. Постоел и дијалект на фрулијански (тергестин) кој се говорел во Трст и Муџа, но подоцна еволуирал во венецијански дијалект во текот на 18 век. Според современите проценки, три четвртини од Италијанците во округот Гориција и Градишка говореле мајчин фрулијански јазик - една четвртина од населението на округот и седум до осум проценти од населението на Јулијанскиот марш.

Венецијанските дијалекти биле концентрирани во Трст, Риека и Истра, а истро-венецијанскиот дијалект бил доминантен јазик на западниот истарски брег. Во многу мали западни истарски градови, како што се градовите Копер, Пиран или Пореч, бројот на жители кои говореле на венецијански јазик достигнал 90 проценти од населението и 100 проценти во Умаг и Муџа. Венецијанскиот исто така имал силно присуство на архипелагот Црес - Лошињ кој се наоѓал во Истра и во источните и внатрешните градови на полуостровоте познати како Мотовун, Лабин, Пломин и, до помал степен, Бузет и Пазин. Иако истро-венецијанскиот јазик бил најсилен во урбаните средини, постоеле и групи на селани кои зборувале венецијански. Ова било особено точно за областа околу Бује и Грожњан во северно-централна Истра, каде што венецијанскиот јазик се проширувал во средината на 19 век (често во форма на венецијанско-хрватски пиџин). Во округот Гориција и Градишка, венецијанскиот јазик се зборувал во областа околу Монфалконе и Рончи (помеѓу долниот дел на реката Соча и карстното плато) во областа популарно позната како Бисијакарија и во градот Градо. Во Трст локалниот венецијански дијалект (познат како Трст) бил доста говорен, иако бил мајчин јазик на само околу половина од населението на градот. Во областа Риека-Фиуме, една од формните на венецијанскиот јазик бил познат како Фиумано и се појавил кон крајот на 18 и почетокот на 19 век и станал мајчин јазик на околу половина од населението на градот.

Покрај овие две големи јазични групи, во Истра постоеле и две помали романски заедници. На југозапад, на крајбрежниот појас помеѓу Пула и Ровињ, се зборувал архаичниот истриотски јазик. Во некои села во источна Истра, северно од Лабин, истророманскиот јазик го зборувале околу 3.000 луѓе.

Јужнословенски јазици

Словенечкиот се зборувал во североисточните и јужните делови на Гориција и Градишка (од околу 60 проценти од населението), во северна Истра и во Нотрањска области припоени од Италија во 1920 година (Постојна, Випава, Илирска Бистрица и Идрија). Тој исто така бил примарен јазик на една четвртина до една третина од населението на Трст. Помалите заедници што зборувале словенечки живееле во долината Канале (Словенци од Корушка), во Риека и во поголемите градови надвор од словенечките земји (особено Пула, Монфалконе, Градишка д'Исонзо и Кормонс). Славија Фриулана – Бенешка Словенија, заедницата која живеела од осмиот век во малите градови (како што е Ресија) во долините на реките Натизоне, Торе и Јудрио во Фриули, била дел од Италија од 1866 година.

Различни словенечки дијалекти се зборувале низ регионот. Словенечката лингвистичка заедница во Јулијанскиот марш била поделена на дури 11 дијалекти (седум поголеми и четири помали дијалекти), кои припаѓале на три од седумте дијалектни групи на кои бил поделен словенечкиот јазик. Повеќето Словенци течно зборувале стандарден словенечки јазик, со исклучок на некои северни истарски села (каде основното образование бил на италијански, а словенечкото национално движење навлегло само кон крајот на 19 век) и Словенците од Корушка во долината Канале, кои биле германизирани до 1918 година и често го зборувале само локалниот дијалект.

Словенечко-италијанската двојазичност била присутна само во некои северозападни истарски крајбрежни села и ограничените полуградски области околу Гориција и Трст, додека огромното мнозинство од словенечките говорници имале малку (или никакво) познавање на италијанскиот; Германскиот бил доминантниот втор јазик на словенечкото рурално население.

Хрватскиот јазик се зборувал на централниот и источниот полуостров Истар, на архипелагот Црес - Лошињ; исто така, тој бил втор најзборуван јазик (по венецијанскиот) во градот Риека. Кајкавскиот дијалект на српскохрватскиот се зборувал околу Бузет во северно-средна Истра; Додека, чакавскиот јазик бил доминантен во сите други предели, често имајќи силни влијанија на кајкавскиот и венецијанскиот вокабулар. Италијанско-хрватската двојазичност била многу честа во западна Истра, на архипелагот Крес-Лошињ и во Риека, но ретко на било кое друго место.

Јазични малцинства

Германскиот јазик бил доминантен јазик во средното и повисокото образование низ регионот до 1918 година, и образованата елита можела течно да го зборува германскиот јазик. Многу австриски државни службеници го користеле германскиот јазик во секојдневниот живот, особено тие во поголемите урбани центри. Повеќето од германските говорници можеле да зборат италијански, словенечки или хрватски на социјални и јавни прилики, кои биле во зависност од нивните политички и етнички преференции и локација. Меѓу руралното население, германскиот јазик го зборувале околу 6.000 луѓе во долината Канале. Во поголемите урбани области (како што се првенствено Трст и Риека), унгарскиот, српскиот, чешкиот и грчкиот јазик го зборувале помалите заедници.

Знамиња

Официјално знаме на австрискиот Литорал (1849–1919)
Официјално знаме на австрискиот Литорал (1849–1919) (со грб)

Поврзано

Белешки

↑ Adriatic routes to and from Venice were based on Dalmatian and Istrian harbours, which were more easily accessible for vessels than their Italian counterparts.

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 Contemporary History on Trial: Europe Since 1989 and the Role of the Expert Historian by Harriet Jones, Kjell Ostberg, Nico Randeraad ISBN 0-7190-7417-7 p. 155
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Marina Cattaruzza, Italy and Its Eastern Border, 1866–2016, Routledge 2016 - ch. I ISBN 978-1138791749
↑ Lipušček, U. (2012) Sacro egoismo: Slovenci v krempljih tajnega londonskega pakta 1915, Cankarjeva založba, Ljubljana. ISBN 978-961-231-871-0
↑ "The History of "Venetia Julia" Архивирано на 25 април 2012 г.
↑ „Paolo Radivo: Italian Irredentism in Istria (in Italian)“. Архивирано од изворникот на 2014-10-24. Посетено на 2021-11-04.
↑ „Istrian Spring“. Посетено на 24 October 2022.
↑ „A Historical Outline of Istria“. Архивирано од изворникот на 2008-01-11. Посетено на 2007-11-28.
↑ Cresciani, Gianfranco (2004) "Clash of civilisations" Архивирано на 6 мај 2020 г., Italian Historical Society Journal, Vol.12, No.2, p.4
↑ „History ELINT from 1946“. Архивирано од изворникот на 2009-04-09. Посетено на 2008-09-19.
↑ „Archived copy“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-03-19. Посетено на 2008-09-19.CS1-одржување: архивиран примерок како наслов (link)
↑ It should be understood that Italian language's division among regional dialects has always been very pronounced. Due to the lack of a central Italian state, a standard Italian language did not actually exist until the second half of the 19th century, nor there was, until then, an agreement among scholars on this language's features. As a result, only 2.5% of Italy's population could speak the Italian standardized language properly when the nation was unified in 1861. See for example the Italian language historic evolution and M. Paul Lewis, уред. (2009). Ethnologue: Languages of the World (16th. изд.). Ethnologue.com. Посетено на 2010-04-21.

Надворешни врски

[5] Adriatic routes to and from Venice were based on Dalmatian and Istrian harbours, which were more easily accessible for vessels than their Italian counterparts.

[Jones-1] 1,0 ^1,1 Contemporary History on Trial: Europe Since 1989 and the Role of the Expert Historian by Harriet Jones, Kjell Ostberg, Nico Randeraad ISBN 0-7190-7417-7 p. 155

[Cattaruzza-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Marina Cattaruzza, Italy and Its Eastern Border, 1866–2016, Routledge 2016 - ch. I ISBN 978-1138791749

[SacroEgoismo2012-3] Lipušček, U. (2012) Sacro egoismo: Slovenci v krempljih tajnega londonskega pakta 1915, Cankarjeva založba, Ljubljana. ISBN 978-961-231-871-0

[4] "The History of "Venetia Julia" Архивирано на 25 април 2012 г.

[6] „Paolo Radivo: Italian Irredentism in Istria (in Italian)“. Архивирано од изворникот на 2014-10-24. Посетено на 2021-11-04.

[7] „Istrian Spring“. Посетено на 24 October 2022.

[8] „A Historical Outline of Istria“. Архивирано од изворникот на 2008-01-11. Посетено на 2007-11-28.

[Cresciani_ClashOfCivilisations-9] Cresciani, Gianfranco (2004) "Clash of civilisations" Архивирано на 6 мај 2020 г., Italian Historical Society Journal, Vol.12, No.2, p.4

[10] „History ELINT from 1946“. Архивирано од изворникот на 2009-04-09. Посетено на 2008-09-19.

[11] „Archived copy“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-03-19. Посетено на 2008-09-19.CS1-одржување: архивиран примерок како наслов (link)

[12] It should be understood that Italian language's division among regional dialects has always been very pronounced. Due to the lack of a central Italian state, a standard Italian language did not actually exist until the second half of the 19th century, nor there was, until then, an agreement among scholars on this language's features. As a result, only 2.5% of Italy's population could speak the Italian standardized language properly when the nation was unified in 1861. See for example the Italian language historic evolution and M. Paul Lewis, уред. (2009). Ethnologue: Languages of the World (16th. изд.). Ethnologue.com. Посетено на 2010-04-21.

[1]

[2]

[3]

[4]

[б 1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]