Википедија

Стар мост (Мостар)

Стариот мост — мост кој се наоѓа на реката Неретва во Мостар, Босна и Херцеговина. Бил изграден помеѓу 1557-1566 година. Мостот е долг 30 метри и се издига на 20 м над реката Неретва во својата највисока точка. На 9 ноември 1993 година мостот бил разрушен од страна на хрватската војска. Самиот мост бил повторно обновен во 2004 година кога и е ставен под заштита на УНЕСКО. Овој мост е познат како главен симбол на градот Мостар во Херцеговина.

Стар мост
Стариот мост во 2006
Координати43°20′13.56″N 17°48′53.46″E / 43.3371000° СГШ; 17.8148500° ИГД / 43.3371000; 17.8148500
НосиПешачки мост
ПреминуваНеретва
МестоМостар, Босна и Херцеговина
Официјален називСтари мост
Особености
ВидЛак
Материјалкамен
Вкуп. должина29 метри
Ширина4 метри
Распони1
Потпростороколу 20 метри во зависност од нивото на реката
Историја
АрхитектМимар Хајрудин
Почнат1557
Завршен1566
Отворен1567
Обновен7 јуни 2001 – 23 јули 2004
Се срушил9 ноември 1993
Местоположба
Карта

Градител на мостот е Мимар Хајрудин — ученик на прочуениот архитект Мимар Синан. Се смета дека Хајрудин е автор и на мостот Елен Скок кај Реканскиот регион, западна Македонија.

Одлики уреди

 
Стариот Мост во 1979 година
 
Стариот Мост 2008 година

Мостот се протега по реката Неретва во стариот град Мостар, градот на кој му го дал името. Градот е петти по големина во земјата, тој е центар на Херцеговско-неретвански кантон воФедерацијата на Босна и Херцеговина и неофицијален главен град на Херцеговина. Стариот Мост е поткрепен со грпка, 4 метри широка и 30 метри долга, и доминира над реката на висина од 24 метри. Две утврдени кули го штитат: кулата Халебија на североисток и кулата Тара на југозапад, наречени „чувари на мостот“ (мостари).

Наместо темели, мостот има потпори од варовник поврзан со ѕидовите на крилјата покрај карпите крајбрежјето. Мерењејќи од летниот водостој од 40 метри, потпорите се подигнуваат на висина од 6,5 метри, од каде што лакот извира до својата висока точка. Почетокот на лакот е нагласен со обликување 30 сантиметри во висина. Подемот на лакот е 12 метри.

Историја уреди

Оригиналниот мост го заменил стариот дрвен висечки мост со сомнителна стабилност. Изградбата започнала во 1557 година и траела девет години: според натписот, мостот бил завршен во 974 година АХ, што одговара на периодот помеѓу 19 јули 1566 година и 7 јули 1567 година. За изградбата на мостот малку се знае, се сметало дека е направено од малтер направен со белки од јајца[1] а сè што е зачувано во пишувањето се сеќавања и легенди и името на градителот, Мимар Хајрудин. Обвинет под болка од смрт за да изгради мост со такви невидени димензии, Хајрудин, наводно, се подготвувал за свој погреб на денот кога скелето конечно било извадено од завршената конструкција. По неговото завршување тој беше најширокиот вештачки лак на светот.

Османлискиот истражувач од 17 век, Евлија Челебија, напишал дека мостот „е како лак од виножито, кој се издигнува до небото, се протега од едната до другата карпа... Јас, сиромашен и мизерен роб на Алах, поминав низ 16 земји, но никогаш не сум видел толку висок мост. Се фрла од карпа на карпа високо како небото.“[2]

Како што растело економското и административно значење на Мостар со растечкото присуство на османлиското владеење, несигурниот дрвен висечки мост над клисурата Неретва барал замена. Стариот мост на реката „... бил направен од дрво и закачен на синџири“, напишал османлискиот географ Ќатип Челебија и тој „... се нишал толку многу што луѓето што го преминувале тоа го правеле од смртен страв“.[се бара извор] Во 1566 година, Мимар Хајрудин го дизајнирал мостот, за кој се рекол дека чинел 300.000 Драми (сребрени монети). Двегодишниот градежен проект го надгледуваше Карагоз Мехмет бег, зет на султан Сулејман и покровител на најважниот џамиски комплекс во Мостар, џамијата Хаџи Мехмед Караџозбег.[се бара извор]

 
Стариот Мост во 2019 година

Уништување уреди

 
Привремениот мост

Стариот мост бил уништен на 9 ноември 1993 година во војната во Босна и Херцеговина, во престрелка што траела околу 24 часа.[3] Првиот привремен мост на трагите на Стариот мост бил отворен на 30 декември 1993 година; изграден за само три дена од шпанските воени инженери од мисијата на УНПРОФОР на Обединетите нации.[4][5][6] Привремената структура последователно била надградувана трипати, за на крајот да ги поврзе бреговите со побезбеден мост со кабелски престој до соодветната реконструкција на Стариот мост.[7]

Весниците со седиште во Сараево објавиле дека повеќе од 60 гранати го погодиле мостот пред да се сруши.[8] Хрватскиот генерал и осуден воен злосторник, Слободан Праjак, во обид да се ослободи себеси и неговите воени единици од одговорност и гонење за уништување на мостот и други злосторства извршени за време на војната, објавил документ „Како беше уништен стариот мост“, каде што тој тврди дека наводно имало експлозивно полнење или мина поставена во центарот на мостот под него и активирана од далечина, покрај гранатирањето, што предизвикало колапс. Повеќето историчари ги отфрлаат овие тврдења и не се согласуваат со неговите заклучоци.[9]

По уништувањето на „Стари мост“, портпаролот на Хрватите изјави дека тие намерно го уништиле, бидејќи тоа било од стратешко значење.[10] Академиците тврдат дека мостот има мала стратешка вредност и дека неговото гранатирање е пример за намерно уништување на културниот имот. Со оглед на тоа што џамиите, синагогите и црквите во Мостар се во непосредна близина, Стариот мост бил мета на симболичното значење што го служеше при поврзување на различни заедници.[3] Андрас Ридлмајер смета дека уништувањето е дело на „убиство на меморија“, во кое доказите за заедничко културно наследство и мирното соживот биле намерно уништени.[8]

Реконструкција уреди

 
Стариот Мост при реконструкцијата во 2003 година.

По завршувањето на војната, биле започнати планови за реконструкција на мостот. Светската банка, УЕСКО, Фондот за култура Ага Кан и Фондот за светски споменици формирале коалиција за надгледување на реконструкцијата на Стариот мост и историскиот центар на градот Мостар.[11] Дополнително финансирање било обезбедено од Италија, Холандија, Турција, Хрватска и Банката за развој на Советот на Европа, како и од босанската влада. Во октомври 1998 година, УНЕСКО формирал меѓународен комитет на експерти за да ги надгледува работите за дизајнирање и реконструкција. Било одлучено да се изгради мост што е можно сличен на оригиналот, со користење на истата технологија и материјали.

Мостот бил повторно изграден во две фази: првата ја водеа инженери од унгарската армија, што се состоел во подигнување на потопен материјал за негово пренаменување; а второто е отстранување на привремениот мост - задача доделена на инженери од шпанската армија - и реконструкција на Стариот мост со османлиски градежни техники од партнерство на градежни компании предводени од турскиот Ер-Бу.[12][13][14] Била искористена Тенелија, ситно-грануларен варовник, добиен од локалните каменоломи, а нуркачите на унгарската армија извлекле камења од оригиналниот мост од реката подолу, иако повеќето биле премногу оштетени за повторно да се користат.[11][3]

Реконструкцијата започнала на 7 јуни 2001 година. Реконструираниот мост бил отворен на 23 јули 2004 година, а цената се проценува на 15,5 милиони американски долари.[11]

Скокови уреди

Видео од скок

Скокањето од Стариот мост е традиционален годишен натпревар во скок во вода кој се организира секоја година во средината на летото (крајот на јули). Традиционално е младите момчиња од градот да скокаат од мостот во Неретва. Бидејќи Неретва е многу студена, ова е ризичен подвиг и бара вештина и обука.[15] Во 1968 година бил отворен и официјален натпревар во скок што се одржува секое лето. Првиот што скокнал од мостот по повторно отворен бил Енеј Келеција.[16]

Од 2015 година, Староти Мост е станица од турнеја во Светската серија Red Bull Cliff Diving.[17]

Во популарната култура уреди

  • Песната „Јашамаја Мекбурсун“ („Треба да живееш“) од 1996 година на турската рок група Булутсузулк Озлеми напишана за тагата по уништувањето на Стариот Мост.[18]

Наводи уреди

  1. ↑ „Croats destroy historic bridge“. The Independent. London, UK. Посетено на 18 July 2015.
  2. ↑ „Saudi Aramco World: Hearts and Stones“. saudiaramcoworld.com. Архивирано од изворникот на 2012-10-04. Посетено на 2014-10-27.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Dupré, Judith (2017). Bridges: A History of the World's Most Spectacular Spans (Google Books). New York: Hachette/Black Dog & Leventhal Press. ISBN 978-0-316-47380-4. Посетено на 2 March 2020.
  4. ↑ Tecco, Simon (2004-07-24). „El Viejo Puente de Móstar vuelve a unir orillas y sentimientos“. ABC (шпански). Посетено на 2020-11-22.
  5. ↑ Molina, Jorge. „Un puente para la paz“ (mp4) (Documentary) (шпански). 31:41.
  6. ↑ UNESCO (January 2005). „Nomination Dossier "The Old City of Mostar"“ (PDF). whc.unesco.org. стр. 30.
  7. ↑ Ravn, Bente (1997-05-28). „Bridge over troubled waters“. SFOR Informer Online. NATO. Посетено на 2020-11-22.
  8. ↑ 8,0 8,1 Coward, Martin (2009). Urbicide: The Politics of Urban Destruction. London: Routledge. стр. 1–7. ISBN 978-0-415-46131-3.
  9. ↑ „Slobodan Praljak: Defending Himself by Distorting History :: Balkan Insight“. www.balkaninsight.com. Посетено на 2017-12-07.
  10. ↑ Borowitz, Albert (2005). Terrorism for self-glorification: the herostratos syndrome. Kent State University Press. стр. 65. ISBN 0-87338-818-6.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Armaly, Maha; Blasi, Carlo; Hannah, Lawrence (2004). „Stari Most: rebuilding more than a historic bridge in Mostar“. Museum International. 56 (4): 6–17. doi:10.1111/j.1468-0033.2004.00044.x.Armaly, Maha; Blasi, Carlo; Hannah, Lawrence (2004).
  12. ↑ Taylor, David; Hannoun, Lionel; Molland, Halvor; Lehmann, Cristophe; Guner, Ender (from 1997-09-03 to 2003-05-07). „The Old Mostar Bridge Project“. SFOR Informer. NATO. 18, 19, 20, 23, 67. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  13. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-07-17. Посетено на 2012-07-17.
  14. ↑ Press Office of La Moncloa (2010-10-18). „Spain begins its final withdrawal from Bosnia after an 18-year mission“. Government of Spain.
  15. ↑ https://www.vice.com/en_us/article/nn9kz8/the-bridge-divers-of-bosnia
  16. ↑ „Chránený klenot“ (словачки). Pluska. 15 Dec 2006. Архивирано од изворникот на 2011-07-25. Посетено на 2021-04-17.
  17. ↑ „Mostar - Red Bull Cliff Diving“. Red Bull Cliff Diving. Посетено на 2 March 2020.
  18. ↑ http://www.bulutsuzluk.com/Icerik.asp?s=icerik&id=16 Архивирано на 30 јуни 2017 г. Retrieved: 2014-11-20

Поврзано уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стар_мост_(Мостар)&oldid=5176726“