Википедија

Кантони во Швајцарија

Швајцарија е поделена на 26 кантони — сојузни единици што ја сочинуваат државата. Од Вестфалскиот мир (1648), па сè до основањето на сојузна Швајцарија (1848), секој кантон бил наполно суверена држава[1] со своја царина, војска и валута. Најнов кантон е Јура, кој се одделил од Берн во 1979 г.[2]

Поимот „кантон“ (германски: Kantone, француски: cantons, италијански: cantoni, реторомански: chantuns) е од француско потекло и значи „агол“ или „околија“.[3]

Историја уреди

Во XVI век, стариот Швајцарски сојуз (Eidgenossenschaft) се состоел од 13 суверени држави: шест краински (или шумски) и седум градски. Иако сите технички биле дел од Светото Римско Царство, независноста де факто ја стекнале во 1497 г. кога извојувале победа над царот Максимилијан.[4] Шесте шумски кантони биле демократски републики, додека пак седумте градски кантони олигархиски републики под власта на благородниците.

Устав уреди

Секој кантон има свој устав, законодавство, влада и судство.[5] Највеќето законодавни домови се еднодомни парламенти, со по 58 до 200 пратеници. Неколку од нив се народни собори (Landsgemeinden). Кантонските влади имаат по 5 до 7 члена, зависно од кантонот.[6]

Според Сојузниот устав на Швајцарија, кантоните се суверени за сето она што не е во надлежност на централната власт.[5] Меѓу самостојните надлежности спаѓаат и здравството, социјалата, редот и мирот и образованието, како и даночењето. Уставите на поединечните кантони го уредуваат степенот на самоуправа што го уживаат општините, кој се разликува од случај до случај, но секогаш подразбира право на даночење и носење на општински закони. Според големината, кантоните се движат од 37 км2 до 7.105 км2, а според населението, од 15.471 до 1.244.400 жители.

Список уреди

Грб Крат. Кантон Изворно име Создаден Админ. центар Население (2009) Површина (км2) Густина (жит/км2) Општини[7] Службени јазици
  AR Апенцел Аусероден Appenzell Ausserrhoden 1513 [8] Херизау[1] 53.313 &10000000000000243000000243 220 20 германски
  AI Апенцел Инероден Appenzell Innerrhoden 1513[8] Апенцел 15.789 &10000000000000172000000172 87 6 германски
  AG Аргау Aargau 1803 Арау 627.893 &100000000000000014039991,404 388 220 германски
  BS Базел-град Basel-Stadt 1501[9] Базел 194.090 &1000000000000003700000037 5.072 3 германски
  BL Базел-краина Basel-Landschaft 1501/1833[10] Листал 277.973 &10000000000000518000000518 502 86 германски
  BE Берн Bern 1353 Берн 985.046 &100000000000000059600005,960 158 383 германски, француски
  VS Вале Valais 1815 Сион 317.022 &100000000000000052240005,224 53 143 француски, германски
  VD Во Vaud 1803 Лозана 725.944 &100000000000000032120003,212 188 339 француски
  GL Гларус Glarus 1352 Гларус 39.217 &10000000000000685000000685 51 3 германски
  GR Граубинден Graubünden 1803 Кур 193.388 &100000000000000071050007,105 26 180 германски, реторомански, италијански
  GE Женева Genève 1815 Женева 472.530 &10000000000000282000000282 1.442 45 француски
  SO Золотурн Solothurn 1481 Золотурн
259.836 		&10000000000000790000000790 308 122 германски
  JU Јура Jura 1979[11] Делемон 70.542 &10000000000000839000000839 82 64 француски
  LU Луцерн Luzern 1332 Луцерн 381.966 &100000000000000014940001,494 233 87 германски
  NE Нешател Neuchâtel 1815/1857[12] Нешател 173.183 &10000000000000802000000802 206 53 француски
  NW Нидвалден Nidwalden 1291[13][14] Штанс 41.311 &10000000000000276000000276 138 11 германски
  OW Обвалден Obwalden 1291[13] или 1315[15] Зарнен 35.878 &10000000000000491000000491 66 7 германски
  SG Санкт Гален St. Gallen 1803 Санкт Гален 486.981 &100000000000000020310002,031 222 85 германски
  TI Тичино Ticino 1803 Белинцона 336.943 &100000000000000028119992,812 110 157 италијански
  TG Тургау Thurgau 1803 Фрауенфелд[2] 254.528 &10000000000000992000000992 229 80 германски
  UR Ури Uri 1291[13] Алтдорф 35.382 &100000000000000010769991,077 33 20 германски
  FR Фрибур Fribourg 1481 Фрибур 284.668 &100000000000000016710001,671 141 167 француски, германски
  ZH Цирих Zürich 1351 Цирих 1.406.083 &100000000000000017290001,729 701 171 германски
  ZG Цуг Zug 1352 Цуг 116.559 &10000000000000239000000239 416 11 германски
  SH Шафхаузен Schaffhausen 1501 Шафхаузен 77.139 &10000000000000298000000298 246 27 германски
  SZ Швиц Schwyz 1291[13] Швиц 147.904 &10000000000000908000000908 143 30 германски
  CH Швајцарија Берн 7.968.705 &1000000000000004129099941,291 174 2.596 германски, француски, италијански, реторомански

Поврзано уреди

Белешки уреди

  1. ^ Владата и парламентот се во Херизау, но судството е во Троген
  2. ^ Парламентот Фрауенфелд и Вајнфелден

Наводи уреди

  • Bernhard Ehrenzeller, Philipp Mastronardi, Rainer J. Schweizer, Klaus A. Vallender (eds.) (2002). Die schweizerische Bundesverfassung, Kommentar. ISBN 3-905455-70-6.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link) Cited as Ehrenzeller.
  • Häfelin, Ulrich; Haller, Walter; Keller, Helen (2008). Schweizerisches Bundesstaatsrecht (7. изд.). Zürich: Schulthess. ISBN 978-3-7255-5472-0.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) Cited as Häfelin.
  1. ↑ „Cantons, In the Old Confederation until 1798“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.
  2. ↑ „Jura (Canton)“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.
  3. ↑ „кантон“ — Лексикон на македонскиот јазик
  4. ↑ „Швајцарија“. Енциклопедија „Британика“. 26. 1911. стр. 251. Посетено на 2008-11-11.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Cantons, In the Federal State since 1848“ на германски, француски и италијански во „Историски речник на Швајцарија“.
  6. ↑ Влада на Швајцарија со врски до секоја кантонска влада Архивирано на 19 декември 2008 г., посет. 11 ноември 2008 г (англиски)
  7. ↑ Сојузна статистичка служба (2008). „Службен список на општини во Швајцарија“ (Microsoft Excel). Архивирано од изворникот 2008-06-11. Посетено на 11 ноември 2008. (германски)
  8. ↑ 8,0 8,1 дел од Апенцел сè до 1597/1999 г.
  9. ↑ како Базел до 1833/1999 г.
  10. ↑ дел од Базел сè до 1833/1999 г.
  11. ↑ се отцепил од Берн
  12. ↑ полагал право прускиот крал Фридрих Вилхелм III сè до Нешателската криза во 1856–1857 г.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 основачки шумски кантон, основано во 1307, 1304 или 1291 г.
  14. ↑ како Унтервалден
  15. ↑ Може да се смета за основан во 1315 г. како дел од Унтервалден

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кантони_во_Швајцарија&oldid=5188072“