Данок на додадена вредност
Данокот на додадена вредност или ДДВ е данок на потрошувачката кој се пресметува во секоја фаза само на износот на додадената вредност, со тоа што овој данок е без кумулативни ефекти. Тој спаѓа во групата на индиректните даноци.
Појавата на ДДВ уреди
Данокот на додадена вредност (ДДВ) бил измислен од страна на еден германски економист во XVIII век. Тој имал замисла за данок на производи кој не би влијаел на трошоците на производство и дистрибуција, но би се собирал во конечната цена која ќе се наплати од потрошувачот. Покрај ова, не било важно низ колку трансакции производот поминал, данокот секогаш ќе остане фиксен процент од конечната цена.
Во вистинска форма ДДВ за првпат се појавува во Франција во 1948 година. Се применувал сè до фазата на производство и не одобрувал кредити за капитални добра, до 1954 година бил преобразен во ДДВ од типот на данок на потрошувачка. Главниот импулс да се прифати ДДВ потекнува од два извори: прво, почетните потписници на Договорот од Рим (Белгија, Франција, Германија, Италија, Луксембург и Холандија) сметале дека ДДВ претставува значајно подобрување на оданочувањето на прометот на производи и услуги за разлика од дотогаш користениот каскаден данок. Сите овие земји го вовеле ДДВ помеѓу крајот на 1960-тите и средината на 1970-тите години. Второ, скандинавските земји исто така виделе дека ДДВ е многу поефикасен данок на фискален план од дотогашните други форми на данок на потрошувачка, па меѓу 1967 и 1970 година преминале на ДДВ. Поради фактот што влезот во Европската Унија бил условен со прифаќање на ДДВ, покрај земјите-членки на ЕУ, него го прифатиле и оние земји кои се стремат да станат членки го прифаќаат.
Во секој случај, очигледен е светскиот тренд кон прифаќање на ДДВ: во 1960-тите, само девет земји имале ДДВ, а во средината на 1990-тите ДДВ бил воведен во над 90 земји. Во земјите на ОЕЦД, само САД и Австралија немаат ДДВ.[1]
Во Македонија на 1 април 2000 година, тогашниот министер за финансии Никола Груевски го воведе ДДВ, наместо постоечкиот данок на промет, со што општата стапка на промет на производи (добра) и услуги се намали од 25% на 19% (за подоцна да се утврди стапка од сегашните 18%).
Даночна стапка на ДДВ уреди
Стапката на ДДВ во различни земји е на различно ниво. Во ЕУ стандардната стапка на ДДВ се движи од 15% до 25%. Од 1993 година минималната стандардна стапка која е дозволена е 15%, иако ДДВ со минимум од 5% може да биде употребен за одредени добра и услуги, вклучувајќи храна, домашно греење и осветлување, книги и весници.
Табела бр. 1: Стапки на данокот на додадена вредност во одбрани земји (2017)[2]
| Земја | Даночна стапка |
|---|---|
| Македонија | 0%, 5% (храна и повластени производи и услуги), 10% (угостителство) и 18% |
| Албанија | 6% (туристички услуги) и 20% |
| Бугарија | 20% |
| Босна и Херцеговина | 17% |
| Хрватска | 0% (книги и одделни видови храна) и 25% |
| Австрија | 10% (основни производи), 13% (туристички услуги) и 20% |
| Германија | 7% (некои видови храна) и 19% |
| Грција | 6% (театар, книги, здравство), 13% (туризам) и 24%; За некои острови: 4%, 9% и 17% |
| Данска | 0% (транспорт, театар, здравство) и 25% |
| Црна Гора | 19% |
| Србија | 0%, 8% и 20% |
| Словенија | 9,5% и 22% |
Утврдување на даночна основица и пресметување на ДДВ уреди
Директно оданочување на додадената вредност. При пресметката со директно оданочување постојат два метода:
- Метод на собирање (addition method), според кој даночната основица се утврдува со собирање на елементите кои ја сочинуваат додадената вредност како што се платите, даноците, каматите, амортизацијата итн.
- Метод на одземање (subtraction method), според кој додадената вредност се пресметува со одземањето на вкупната вредност на продажбите (без данокот) и вкупната вредност на набавките (без данокот) во текот на опрделен даночен период и се оданочува разликата помеѓу нив.
Индиректното оданочување на додадената вредност (tax credit method) се заснова врз методот на одземање според кој стопанствениците го наплатуваат данокот на нивните продажби и плаќаат данок на нивните набавки, а на даночните власти ја плаќаат разликата меѓу наплатениот и платениот данок во секој даночен период, што значи дека се користи механизмот на даночен кредит. Ако даночниот кредит е поголем од данокот на продажбите, обврзникот има право на рефундирање на разликата. Методот на собирање има проблеми во дефинирањето на профитот што подлежи на оданочување или во точното проценување на увозот и извозот. Покрај тоа, овој метод е применлив со само една стапка така што е отежнато пресметувањето на данокот кога се во прашање производи или услуги врз кои се применува повластената даночна стапка од 5%. Денес, со исклучок на Јапонија, сите останати земји го применуваат индиректниот метод на одземање при пресметката на ДДВ. Како причина за ова се зголемените можности да се открие даночна евазија и можноста да се избегне кумулативно оданочување на инвестиционите добра.
Данокот на додадена вредност во Македонија уреди
Законот за данок на додадена вредност го регулира данокот на додадена вредност како општ потрошувачки данок кој се „пресметува и плаќа во сите фази на производството и трговијата, како и во целокупниот услужен сектор“. Предмет на оданочување со данокот на додадена вредност е: прометот на добра и услуги кој се врши со надоместок во земјата од страна на даночниот обврзник во рамките на неговата стопанска дејност и увозот на добра. Даночни обврзници на данокот на додадена вредност се сите лица кои вршат стопанска дејност на територијата на Македонија, а со задолжителна регистрација само за оние обврзници кои остваруваат вкупен промет од над 2.000.000 денари во текот на календарска година. Оние даночни обврзници кои остваруваат помал вкупен промет имаат можност доброволно да се регистрираат како обврзници на ДДВ. Доколку тоа не го направат, тие се оданочуваат како финални потрошувачи. Даночна основа на данокот на додадена вредност е вкупниот износ на надоместокот (пари, добра, услуги, бенефиции според пазарната цена која ја плаќа или треба да ја плати примателот на доброто или корисникот на услугата) што е добиен, или што треба да се добие за прометот, во кој не е вклучен данокот на додадена вредност.[3][4][5]
Од данокот на додадена вредност, без право на одбивка на претходен данок се ослободуваат: прометот на станбени згради и станови, во оној дел, во кој истите се користат за станбени цели, со исклучок на првиот промет, кој ќе се изврши во период до пет години по изградбата; изнајмување на станбени објекти и станови, доколку истите се користат за станбени цели; прометот на поштенски и таксени марки по нивната номинална вредност, на коверти, поштенски картички и други поштенски вредносници на кои се втиснати поштенски марки, како и на контролни маркици (бандероли); поштенските услуги од страна на Македонската пошта; банкарскиот и финансискиот промет; услугите на осигурување и реосигурување, вклучувајќи ги со нив поврзаните услуги на осигурителни брокери и агенти; игрите на среќа и забавните игри, чие изведување е регулирано со Законот за игрите на среќа и за забавните игри; прометот од установите што вршат дејност од областа на културата со непрофитна цел за културните услуги и добра непосредно поврзани со тие услуги во согласност со прописите од областа на културата и прометот од ботанички градини, животински паркови, паркови, архиви и документациони центри; влезниците за јавни настани кои се од национален интерес од областа на културата, а кои јавни настани како такви се утврдени и се финансираат преку годишната програма за остварување на националниот интерес во културата за годината во која се одржува јавниот настан донесена од Министерството за култура; услугите на радио-дифузни и телевизиски станици, освен комерцијалните дејности; здравствените услуги од страна на болници, клиники, здравствени домови, медицински и хемиски лаборатории за дијагностика, центри за рехабилитација и слични установи; услугите и прометот на добра од страна на установи за социјална грижа и заштита, вклучувајќи ги услугите на домови за хоспитализирање, нега и лекување на стари лица; услугите во рамките на згрижување и надзор на деца и младинци, како и со нив тесно поврзан промет на добра; услугите во рамките на сместување на деца и младинци со цел нивно воспитување, образование или дообразување, како и со нив тесно поврзан промет на добра; услугите во рамките на професионалната дејност на доктори, стоматолози и забни техничари, или на други медицински професии кои пружаат медицинска здравствена заштита, како и испорака на забни протези од страна на стоматолози и забни техничари, освен: услугите на козметичките салони и салони за масажа, услугите од лицата кои применуваат нетрадиционални методи на лекување и ветеринарните услуги; превозните услуги на болни и повредени лица со возила специјално наменети за такви цели; прометот на човечка крв, мајчино млеко, човечки органи, клетки и ткива; образовните услуги, и тоа: образование и воспитување на деца и младинци вклучувајќи и услуги на училишно и универзитетско образование, услуги на оквалификување, доквалификување и преквалификување, услуги на училишта и центри за изучување на странски јазици; услуги кои се вршат кон високообразовните установи со цел да се обезбедат услови за стекнување способности и вештини за вршење научно-истражувачка дејност, вклучувајќи и менторирање за изработка и одбрана на магистерски или докторски трудови; услуги на научно-истражувачка дејност согласно со Законот за научно-истражувачката дејност; услугите на погребалните институции и крематориуми, како и прометот на добра поврзан со ваквите услуги; меѓународниот превоз на патници; употребата на јавен пат, негов дел или објект од патот (патарина); употреба на јавните патишта за моторни и приклучни возила (патна такса) и; прометот на други добра, дефинирани во законот.[3][4][5]
Се ослободуваат од данокот на додадена вредност со право на одбивка на претходниот данок: испораки на добра кои се превезуваат или испраќаат во странство; прометот на добра кои се превезуваат или испраќаат од земјата во слободни зони, царински зони или царински складови; услуги поврзани со увозот, извозот и транзитот; работи на движни материјални добра кои биле набавени или увезени во земјата за цели на овие работи и кои потоа биле извезени; прометот на злато и други благородни метали со централните банки; прометот, модификацијата, поправката, одржувањето, чартерингот и изнајмувањето на летала кои се користат главно во меѓународниот комерцијален воздушен сообраќај.[3][4][5]
Општата даночна стапка на данокот на додадена вредност изнесува 18%, додека повластената 5%. Повластена даночна стапка имаат: производите за човечка исхрана; водата за пиење од јавните системи за снабдување и одведување на урбаните отпадни води и вода за наводнување на земјоделско земјиште; публикациите и тоа: книги, брошури и слични печатени материјали, весници и други периодични публикации, детски сликовници, книги за цртање и боење за деца и картографски производи од секаков вид, освен публикации кои служат претежно за рекламни цели, како и публикации со порнографска содржина; семенскиот и садниот материјал за производство на земјоделски растенија; ѓубривата; средствата за заштита на растенијата; фолиите од пластична маса за употреба во земјоделството; земјоделската механизација; лековите вклучувајќи и лекови за ветеринарна медицина; машините за автоматска обработка на податоци и нивни единици (компјутери); термалните сончеви системи и компоненти; медицинската опрема, помагала и други уреди чијашто намена е за олеснување или третирање на инвалидност исклучиво за лична употреба од страна на инвалидни лица; суровото масло за производство на храна за човечка исхрана; првиот промет на станбени згради и станови во оној дел во кој истите се користат за станбени цели и кој ќе се изврши во рок до пет години по изградбата; добиточната храна, адитиви за добиточна храна и жив добиток; бебешките производи, и тоа: креветче, количка, транспортер, релаксатор, седиште за во возило, када, хранилка, цуцла, шише и пелени за бебиња; училишниот прибор, и тоа: училишна торба (ранец), тетратка, молив, пенкало, блок, работна тетратка, боички, линијар, шестар, пластелин, острилка, гума и коректор; пелети, печки на пелети и котли на пелети и топлинската енергија за греење. Повластена даночна стапка се применува и на следните услуги: превоз на лица и нивниот придружен багаж; софтвер за машини за автоматска обработка на податоци и нивни единици (компјутери); услуги за одржување на јавна чистота и отпремување на отпад и услуги на сместување (ноќевање) или сместување со појадок, полупансион или полн пансион, во сите видови на комерцијални угостителски објекти.[3][4][5]
Даночниот период за данокот на додадена вредност е еден месец (календарски), но ако вкупниот промет е помал од 25 милиони денари, периодот за кој се пресметува и плаќа данок на додадена вредност може да изнесува едно тримесечје. Даночниот обврзник само го пресметува данокот на додадена вредност, за секој даночен период поднесува даночна пријава (до 25 дена од истекот на даночниот период) и е должен за секој даночен период да плати данок на додадена вредност.[3]
Табела бр. 1 - Приходи од данокот на додадена вредност во Македонија, 2003-2016 (во милиони денари)[6]
| Година | ДДВ |
|---|---|
| 2003 | 21.176 |
| 2004 | 25.757 |
| 2005 | 27.081 |
| 2006 | 27.240 |
| 2007 | 32.962 |
| 2008 | 36.174 |
| 2009 | 35.178 |
| 2010 | 37.694 |
| 2011 | 42.223 |
| 2012 | 38.468 |
| 2013 | 39.835 |
| 2014 | 43.859 |
| 2015 | 41.694 |
| 2016 | 45.949 |
Литература уреди
- Живко Атанасовски „Јавни финансии“.
Надворешни врски уреди
Наводи уреди
- ↑ Cheol S. Eun and Bruce G. Resnick, International Financial Management. Boston etc.: Irwin/McGraw-Hill, 1998, стр. 513.
- ↑ Павле Гацов, „Летни разговори за најавените даночни измени“, Економија и бизнис, година 19, број 231, септември 2017, стр. 27.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 98/19.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 124/19.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 275/19.
- ↑ Павле Гацов, „Состојби наспроти трендови - Македонски фискални и економски индикатори“, Економија и бизнис, година 18, број 225, март 2017, стр. 52-53.