Википедија

Вилијам Волес

шкотски витез, водач во борбата за независтност

Вилијам Волес (средновековен гелски: Uilliam Uallas; современ шкотски гелски: Uilleam Uallas; нормански француски: William le Waleys;[1] умрел на 23 август 1305 година) бил шкотски земјопоседник кој станал еден од главните водачи за време на Војните за шкотска независност.[2]

Вилијам Волес
Гравура од осумнаесеттиот век
Роден(а)Елдерсли, Ренфрушир, Шкотска
Починал(а)23 август 1305 година
Смитфилд, Лондон, Мидлсекс, Англија
Причина за смртОбесен, удавен и исечен на четири дела
ПочивалиштеЛондон, Англија во необележен гроб
НационалностШкотско
ЗанимањеПредводник во шкотските војни за независност
ДецаНема податок
РодителиТатко: Алан или Малколм Волес

Заедно со Ендру Мореј, Волес ја поразил англиската војска во Битката кај мостот на Стерлинг во септември 1297 година, и бил назначен за Заштитник на Шкотска, служејќи до неговиот пораз во Битката кај Фолкерк во јули 1298 година. Во август 1305 година, Волес е фатен кај Робројстон близу Глазгов и предаден на кралот Едвард Први од Англија, кој наредил да се обеси, удави, и подели на четири дела заради врвно предавство и злосторства против англиското население.

После неговата смрт, Волес стекнал статус на икона и надвор од неговата татковина. Тој е протагонист на епската поема од петнаесеттиот век Волес, од Слепиот Хари. Волес е исто така предмет на книжевни дела на Сер Волтер Скот и Џејн Портер како и на долгометражниот игран филм Храбро Срце од 1995 година, на режисерот Мел Гибсон, кој се закити со Оскар .

Потекло уреди

 
Статуа на Волес во Замокот во Единбург

Вилијам Волес бил дел од пониското благородништво но малку нешта се дефинитивно познати за неговата семејна историја или за неговите родители. Слепиот Хари во својата поема од крајот на петнаесеттиот век, како татко го наведува Сер Малколм од Елдерсли, иако печатот, пронајден на писмо испратено до градот Лубек во 1297 година [3] го наведува Алан Волес како негов татко.[4][5] Овој Алан Волес може да биде истиот оној заведен во 1296 година како кралски потстанар во Ејршаер, но нема дополнителна потврда.[6] Претпоставката на Слепиот Хари дека Вилијам бил син на Сер Малколм од Елдерсли ја зачна традицијата дека родното место на Вилијам било кај Елдерсли во Ренфрушир, и тоа е сè уште гледиште на некои историчари,[7] но печатот на Вилијам поттикна и спротивни тврдења дека тоа е Елерсли Ејршаер. Не постои современ доказ кој го поврзува со ниедна од овие локации, иако двете области се поврзани со поширокото семејство Волес.[8] Забележано е дека неговите претходници во семејството имале имоти на повеќе места. Тие биле вазали на Џејмс Стјуарт откако нивните земји потпаднале под негова територија. Неговите браќа Малколм и Џон се познати од други извори.[9]

Потеклото на презимето Волес и неговата поврзаност со југозападот на Шкотска се исто така неизвесни, освен ако името е изведено од староанглискиот wylisc (се изговара како "wullish") што означува "странец" или "Велшанин". Можно е дека сите припадници на семејството Волес во областа Клајд биле средновековни доселеници од Велс, но имајќи предвид дека називот бил исто така употребуван месно население, Велшани, кои зборувале кумбриски, еднакво можно е дека презимето се однесува на луѓе кои биле гледани како "Велшани" заради нивниот јазик.

Политички кризи во Шкотска уреди

Главна статија: Претенденти за шкотската круна
 
Крунисување на Александар

Во детството на Волес, Кралот Александар Трети[10] владеел со Шкотска. Неговото владеење се сметало за период на мир и економска стабилност. Но, на 19 март 1286 година, Александар умира паѓајќи од коњ.

Наследник на престолот била внуката на Александар, Маргарет, од Норвешка. Додека сè уште била дете и живеела во Норвешка, шкотските господари воспоставиле влада на старатели. Маргарет паднала болна на пат за Шкотска и умрела во Оркни, на 26 септември 1290 година. Недостигот на јасен наследник довело до период познат како 'Големата Кауза', каде што неколку семејства полагале право врз престолот.

Со можна граѓанска војна на повидок, шкотското благородништво го повикало кралот Едвард Први од Англија како посредник. Пред да започне процесот, тој инсистирал сите претенденти да го признаат него како Врховен Господар на Шкотска. На почетокот на ноември 1292 година, на големото феудално заседание во дворецот Берик на Твид, била донесена пресуда во полза на Џон Болиол кој пред законот ги имал најсилните аргументи.

Едвард продолжил да ги менува одлуките на шкотските господари и дури и го ополномоштил Џон Балиол да застане пред англискиот суд како заеднички тужител. Џон бил слаб крал, познат како „Тум Табард“ или „Празен капут“. Џон ја откажал својата покорност во март 1296 година и веќе на крајот од месецот Едвард јуришал кон Берик на Твид, ограбувајќи го тогаш граничниот шкотски град. Во април, Шкотите биле поразени во Битката кај Данбар во Источен Лотиан и до јули, Едвард го присилил Џон да абдицира од престолот. Едвард, тогаш, им наредил на своите луѓе да одат и да издејствуваат формална покорност од скоро 1800 шкотски благородници (многумина од преостанатите во тоа време биле воени заробеници).

Тивки години пред започнување на Војните за независност уреди

 
Волес, како што е претставен во детска историска читанка од 1906 година

Некои историчари, како Ендру Фишер веруваат дека Волес морал да има некакво претходно воено искуство како би можел да води успешен поход во 1297 година. Кампањи, како оние војни на Едвард Први од Англија во Велс можеле да бидат добра прилика за еден млад син на земјопоседник да стане (војник) платеник.[11]

Личниот печат на Волес носи ознаки на стрелец.[12] Ако Волес навистина бил стрелец, тој морал да биде професионалец, вреден да му се исплати пристојна сума пари за воени услуги.

Волтер Боуер нагласува дека Волес бил " висок човек со тело на џин ... широк во колковите, со силни раце и нозе ... со цврсти и силни екстремитети".[13] Според Слепиот Хари Волес достигнувал над два метри висина.[14]

Почетокот на востанието уреди

 
Статуа на Волес од Д. В. Стивенсон во Шкотската Национална Галерија на Портрети, Единбург

Првото дело кое со сигурност било извршено од Волес бил атентатот на Вилијам де Хеселриг, англискиот Висок Шериф од Ланарк, во мај 1297 година. Тој потоа му се придружил на Вилијам Харди, Лорд од Даглас, и тие заедно го извршиле препадот од Скоун. Ова била една од неколкуте побуни кои се случиле ширум Шкотска, вклучувајќи ги и тие на неколку шкотски благородници и Ендру Мореј на север.[7]

Востанието доживува удар кога благородниците им се предале на Англичаните кај Ирвајн во јули. Волес и Мореј не биле вклучени и продолжиле со своите напади. Се претпоставува дека Волес и Мореј се сретнале и ги здружиле своите сили при опсадата на Данди во почетокот на септември.[7]

Битката кај мостот на Стерлинг уреди

 
Денешниот мост на Стерлинг

На 11 септември 1297 година, војската, заеднички предводена од Волес и Ендру Мореј ја добива Битката кај мостот на Стерлинг. Иако значително надброена, шкотската армија ја заобиколила англиската армија. Професионалната армија на Џон де Ворен, Шестиот Ерл од Сари составена од 3000 коњаници и 8000 до 10000 пешадија доживеала катастрофа откако ја преминале реката од северната страна. Тесниот мост спречил повеќе војници да ја преминат реката заедно, па додека англиските војници преминувале, Шкотите чекале додека половината од нив преминале и започнале набрзина да ги убиваат Англичаните, како што стапнувале на брегот. Најпрво била испратена голема пешадија, пропратена со коњаница. Но шкотските формации ја принудиле пешадијата да се повлече дури до надоаѓачката коњаница. Главниот јуриш, предводен од еден од заповедниците на Волес, предизвикал повлекување на дел од војниците додека другите туркале напред, па од преголемата тежина, мостот се срушил и многу англиски војници се удавиле. Така Шкотите оствариле значајна победа која го подигнала моралот на војската. Хју Кресингам, благајникот на Едвард во Шкотска, загинал во борбите и се претпоставува дека неговото тело било дополнително одрано а кожата исечена на мали парчиња за спомен на победата. Хрониката од Ленеркост забележува дека Волес зел "широк појас [од кожата на Кресингам] ... од главата до петиците, да направи со него опасач за својот меч".[15]

По битката, Мореј и Волес се назначиле за Заштитници на Кралството Шкотска во име на кралот Џон Болиол. Мореј умрел од раните здобиени на бојното поле некаде кон крајот на 1297 година.

Акциите предводени од Волес биле карактеризирани како опортунистички тактики и стратешка употреба на теренот. Ова било во остра спротивност со современите погледи на витешкото војување кои се одликувале со силата на оружјето и витешката борба. Па затоа битката дополнително ги загорчила односите помеѓу двата спротивставени народи, пружејќи истовремено збогување со типот на војување кое Англија дотогаш го практикувала. Бројната и материјалната инфериорност на шкотските сили ќе биде отсликана во онаа на Англичаните за време на Стогодишната војна, кои, за возврат, ќе го напуштат витешкото војување за да остварат убедлива победа во слични ангажмани како Креси и Поатје.

Некаде во ноември 1297 година, Волес предводел голем напад во северна Англија, низ Нортумберленд и Камберленд.[7]

Скоро во исто време, Волес бил прогласен за витез. Ова би можело да биде извршено од страна на еден од шкотските ерлови: Керик, Стретхерн или Ленокс.[7][16][17]

Битката кај Фолкерк уреди

 
Воинот Вилијам Волес претставен на витраж
 
Статуа на Вилијам Волес, Абердин

Во април 1298 година, Едвард наредил втора инвазија на Шкотска. Со себе имал војска од 3000 луѓе од 23 клана. Тие го ограбиле Лотиан и освоиле неколку замоци, но не успеале да го предизвикаат Вилијам Волес на борба; Шкотите ја засениле англиската армија, со намера да избегнат битка сè додека недостигот од намирници и пари не го натерал Едвард да се повлече, па во тој момент да ги удрат од зад грб. Неуспехот на англиските интенданти да се подготват за експедицијата се одразил на моралот и резервите со храна, па бунтот на армијата на Едвард морал да се сузбие со помош на коњаницата. Во јули, додека планирал да се врати во Единбург по намирници, Едвард добил известување од доушниците дека Шкотите имаат поставено камп кај Фолкерк, и побрзал да ги пресретне во директна борба за која подолго се надевал.

Волес ги распоредил своите копјаници во четири кружни заштитени формации, опкружени со одбранбен ѕид од дрвени колци. Меѓутоа, Англичаните довеле велшки стрелци (со долг лак) кои покажале стратешка надмоќност. Англичаните го продолжиле нападот со коњаница, и ги скршиле шкотските стрелци. Под командата на шкотските благородници, шкотските витези се повлекле, и луѓето на Едвард започнале да ги напаѓаат заштитените копјаници. Останува нејасно кој бил одлучувачкиот фактор, но најверојатно стрелците успеале да ги разбијат заштитените копјаници. Набргу се појавиле дупки во заштитата, па англичаните лесно го совладале преостанатиот отпор. Шкотите изгубиле многу луѓе, вклучувајќи го и Џон де Грејам. Волес побегнал, меѓутоа, за сметка на тоа, претрпела неговата воена репутација.

До септември 1298 година, Волес не бил повеќе Заштитник на Шкотска, на негово место бил назначен Роберт Брус, Ерл од Керик и иден крал, и Џон Трети Комин, Лорд од Беденох, внук на кралот Џон Болиол.

Нема многу податоци за активностите на Волес во овој период, иако постојат одредени докази дека тргнал во мисија на дворот на кралот Филип Четврти од Франција со молба за помош во шкотската борба за независност. Постои писмо од францускиот крал, со датум 7 ноември 1300 упатено до неговиот пратеник во Рим каде бара да му помогнат на Сер Вилијам.[18] Тоа исто така претпоставува дека Волес можеби имал намера да отпатува и до Рим, иако не е познато дали го направил тоа.[19] Постои извештај на еден англиски шпијун од една средба на шкотските водачи, каде спомнале дека Волес е во Франција.

До 1304 година Волес бил пак во Шкотска, и вклучен во помалите судири кај Хепру и Ернсајд.

Фаќање и погубување уреди

 
Судењето на Волес во салата Вестминстер. Слика на Даниел Маклис

Волес избегнал фаќање од Англичаните сè до 5 август 1305 година, кога Џон де Ментит, шкотски витез предан на Едвард, го предал Волес на англиските војници кај Робројстон близу Глазгов. Писма за слободен премин од Хаакон Петти од Норвешка, Филип Четврти од Франција, и Џон Болиол, заедно со неколку други документи, биле пронајдени кај Волес и предадени на Едвард од Џон де Сегрејв.[20]

Волес бил пренесен во Лондон, сместен во куќата на Вилијам де Лејрер, одведен во салата Вестминстер, каде бил суден за предавство и злосторства против цивилите во војна, "не поштедувајќи ниту возраст ни пол, монах ниту калуѓерка."[21][22] Бил крунисан со дабов венец, да се сугерира дека бил крал на одметниците. Тој одговорил на обвинувањето за предавство, "Јас не можам да сум предавник за Едвард, бидејќи јас никогаш не бев негов потчинет." Со ова, Волес потврдил дека отсутниот Џон Болиол бил службено негов крал.[се бара извор]

 
Спомен плоча која го обележува местото каде е погубен Волес.

После судењето, на 23 август 1305 година, Волес бил одведен од салата до Лондонската кула, потоа соблечен гол и влечен низ градот врзан за коњ.[23] Тој бил обесен, телото развлечено, разделено на четири дела а главата отсечена. Главата (потопена во катран) била забодена на копје и ставена на врвот на Лондонскиот Мост. Денеска, блиску местото на погубувањето е поставена спомен плоча.

Историографија на Волес уреди

 
Споменикот на Волес, блиску до мостот кај Стерлинг

Не постојат сигурни информации за животот на Вилијам Волес. Неговиот лик е обвиен во мистерија, постојат единствено одредени податоци кои се однесуваат на воената кампања од 1297–98 година, и последните денови од неговиот живот, во 1305 година. Повеќето 'биоографски' детали доаѓаат од народното епско творештво, создадено над 150 години после вистинските настаните. На него се надоврзал и Слепиот Хари, гусларот, од чија поема се извлечени многу податоци за животот на Волес. Меѓутоа, најголемиот дел од поемата не е соодветна на историски познатите факти и документи од овој период и веројатно содржи одредени поетски стилски фигури или позајмува одлики од други историски личности кои му се припишуват на Волес.

Извори уреди

  1. ↑ Stevenson, Joseph. ''Documents illustrative of Sir William Wallace: his life and times''. Books.google.com. Посетено на 1 September 2013.
  2. ↑ „William Wallace (c. 1270–1305)“. Bbc.co.uk. Посетено на 4 April 2010.
  3. ↑ Lübecker Nachrichten, 21. September 2010: The document is still kept in the cities archives
  4. ↑ Duncan, "William, son of Alan Wallace", pp. 47–50; Grant, "Bravehearts and Coronets", p. 91.
  5. ↑ The Scottish Wars of Independence: The Lübeck Letter Архивирано на 1 октомври 2013 г. at the National Archives of Scotland website
  6. ↑ Watson, "Sir William Wallace", p. 27; Duncan, "William, son of Alan Wallace", pp. 51–53; Grant, "Bravehearts and Coronets", pp. 90–93.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Traquair, Peter Freedom's Sword
  8. ↑ Watson, "Sir William Wallace", p. 27; Grant, "Bravehearts and Coronets", pp. 90–91.
  9. ↑ Duncan, "William, son of Alan Wallace", p. 53; Grant, "Bravehearts and Coronets", pp. 91–92.
  10. ↑ (Medieval Gaelic: Alaxandair mac Alaxandair; Modern Gaelic: Alasdair mac Alasdair)
  11. ↑ Fisher, Andrew (2002), William Wallace (2nd ed.), Edinburgh: Birlinn, ISBN 1-84158-593-9
  12. ↑ Lübecker Nachrichten, 21. September 2010: The document is still kept in the city's archives.
  13. ↑ Walter bower, The Scottichronicon
  14. ↑ Fisher, Andrew (2002), William Wallace (2nd ed.), Edinburgh: Birlinn, ISBN 1-84158-593-9, page 278
  15. ↑ Chronicle of Lanercost, ed. H. Maxwell, vol.1, p.164.
  16. ↑ „Scottish Historical Figures: Sir William Wallace“. Scotsmart.com. Архивирано од изворникот на 23 март 2010. Посетено на 4 April 2010.
  17. ↑ Prebble, John The Lion in the North
  18. ↑ „Special delivery as William Wallace letter heads for Scotland“. Glasgow: Herald & Times Group. 14 December 2011. Посетено на 22 December 2011.
  19. ↑ „Delight as 700-year-old letter linked to legendary patriot William Wallace returns to Scotland“. The Daily Record. 12 January 2012. Посетено на 13 February 2012.
  20. ↑ Barrow, G. W., Robert Bruce and the Community of the Realm of Scotland, EUP (2005), 452 n.48: Palgrave, Francis, ed., Documents and Records illustrating the history of Scotland, and the transactions between the Crowns of Scotland and England, vol. 1, (1837), p.cxcv, citing Bishop Stapleton's Kalendar of Treasury documents preserved in London, 1323: Palgrave, Francis, ed., Antient Kalendars and Inventories of the Treasury of His Majesty's Exchequer: Bishop Stapleton's calendar, vol.2 (1836) p. 134, item 46.
  21. ↑ Solis, Gary (2010). The law of armed conflict: international humanitarian law in war. Cambridge University Press. стр. 6. ISBN 978-0-521-87088-7.
  22. ↑ Goldstone, Richard; Smith, Adam (2009). International Judicial Institutions (Global Institutions). Routledge. стр. 31. ISBN 978-0-415-77645-5.
  23. ↑ Stevenson, Joseph, ed., Documents Illustrative of Sir William Wallace, Maitland Club (1841), p.189, 192

Наводи уреди

  • Barrow, G. W. S. (1989), Kingship and Unity: Scotland 1000–1306, The New History of Scotland, 2 (2. изд.), Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-0104-X, 4th edition (2005) ISBN 0748620222
  • Barrow, G. W. S. (1976), Robert Bruce and the Community of the Realm of Scotland (2. изд.), Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-85224-307-3
  • Barrow, G. W. S. (2003), The Kingdom of the Scots: Government, Church and Society from the eleventh to the fourteenth century (2. изд.), Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-1803-1
  • Brown, Chris (2005), William Wallace. The True Story of Braveheart, Stroud: Tempus Publishing Ltd, ISBN 0-7524-3432-2
  • Brown, Michael (2004), The Wars of Scotland 1214–1371, The New Edinburgh History of Scotland, 4, Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-1238-6
  • Clater-Roszak, Christine. "Sir William Wallace ignited a flame." Military History 14 (1997): 12–15.
  • Cowan, Edward J. (2003), 'For Freedom Alone': The Declaration of Arbroath, 1320, West Linton: Tuckwell Press, ISBN 1-84158-632-3
  • Cowan, Edward J.; Finlay, Richard J., уред. (2002), Scottish History: The Power of the Past, Edinburgh: Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-1420-6
  • Cowan, Edward J., уред. (2007), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, ISBN 978-0-85976-652-4
  • Cowan, Edward J. (2007), „William Wallace: 'The Choice of the Estates'“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 9–25, ISBN 978-0-85976-652-4
  • Duncan, A. A. M. (2007), „William, Son of Alan Wallace: The Documents“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 42–63, ISBN 978-0-85976-652-4
  • Fisher, Andrew (2002), William Wallace (2. изд.), Edinburgh: Birlinn, ISBN 1-84158-593-9
  • Fraser, James E. (2002), „'A Swan from a Raven': William Wallace, Brucean Propaganda and Gesta Annalia II“, The Scottish Historical Review, Edinburgh: Edinburgh University Press, LXXXI (1): 1–22, ISSN 0036-9241
  • Grant, Alexander (2007), „Bravehearts and Coronets: Images of William Wallace and the Scottish Nobility“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 86–106, ISBN 978-0-85976-652-4
  • King, Elspeth (2007), „The Material Culture of William Wallace“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 117–135, ISBN 978-0-85976-652-4
  • The Chronicle of Lanercost 1272–1346, ed. H. Maxwell, 1913;
  • Prestwich, Michael (2007), „The Battle of Stirling Bridge: An English Perspective“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 64–76, ISBN 978-0-85976-652-4
  • Morton, Graeme. William Wallace. London: Sutton, 2004. ISBN 0-7509-3523-5.
  • Folklore, Myths and Legends of Britain. London: Reader’s Digest Association, 1973, 519–20.
  • Reese, Peter. William Wallace: A Biography. Edinburgh: Canongate, 1998. ISBN 0-86241-607-8.
  • Riddy, Felicity (2007), „Unmapping the Territory: Blind Hary's Wallace“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 107–116, ISBN 978-0-85976-652-4
  • Scott, Sir Walter. Exploits and death of William Wallace, the 'Hero of Scotland'
  • Stead, Michael J., and Alan Young. In the Footsteps of William Wallace. London: Sutton, 2002.
  • Stevenson, Joseph, ed., Documents Illustrative of Sir William Wallace, Maitland Club (1841)
  • Traquair, Peter (1998), Freedom's Sword, University of Virginia: Roberts Rinehart Publishers, ISBN 1570982473
  • Watson, Fiona (2007), „Sir William Wallace: What We Do — and Don't — Know“, Во Cowan, Edward J. (уред.), The Wallace Book, Edinburgh: John Donald, стр. 26–41, ISBN 978-0-85976-652-4

Надворешни врски уреди

 
Викицитат има збирка цитати поврзани со:
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Вилијам_Волес&oldid=5178062“