Википедија

Абдул Азис

Абдул Азис (османски турски: عبد العزيزاول ; турски: AbdülAzīz; 8 февруари 1830 во Цариград[3] - 4 јуни 1876 година во Цариград) — 32-риот Султан на Отоманското Царство кој владеел во периодот од 1861 до 1876 година, наследувајќи го Абдул Меџит І. Тој бил син на Махмуд II и Пертевнијал султан. Абдул Азис бил наследен од својот брат Мурат V.

Abdulaziz
عبد العزيز
Отомански калиф
Амир ел-муминин
Чувар на Двете Свети Џамии
Султан на Отоманското Царство
Кајсери-Рум
Хан
32-ри Отомански султан (Падишах)
На престол25 јуни 1861 – 30 мај 1876
ПретходникАбдул Меџид I
НаследникМурат V
Роден(а)8 февруари 1830
Цариград, Отоманско Царство
Починал(а)4 јуни 1876(1876-06-04) (возр. 46)[1]
Палата Чираган, Цариград, Отоманско Царство
Почивалиште
Турбе на султан Махмуд II, Фатих, Истанбул
ПридружничкиДјуринев кадин
Хајранидил кадин
Едадил кадин
Несрин кадин
Гевхери кадин
Децапогледни подолу
Полно име
Абдулазис Хан бин Махмуд[2]
ДинастијаОсманлиска династија
ТаткоМахмуд II
МајкаПертевнијал султан
Вероисповедислам
ТуграAbdulaziz عبد العزيز's signature

Рани години уреди

 
Портрет од султанот

Негови родители биле Махмуд II и Пертевнијал султан (1812–1883)[4], првично наречена Бесиме[5]. Во 1868 г. година француската кралица Евгенија била во посета на Цариград и била донесена од страна на султанот на неговата мајка во Долмабахче, но наводно Пертевнијал била навредена од присуството на странска жена во харемот, и ја поздравила кралицата со шамар во лице, кое речиси довело до меѓународен инцидент[6].

Џамијата Пертевнијал Султан била изградена под покровителство на неговата мајка. Градежните работи започнале во ноември 1869 година, а џамијата била завршена во 1871 година[7].

Неговите баби и дедовци по татко биле султанот Абдул Хамид I и Накшидил султан. Неколку извештаи ја идентификуваат неговата баба како братучетка на француката царица[8]. Пертевнијал била сестра на Кушијар Кадин, трета сопруга на Ибрахим-паша од Египет. Кушијар и Ибрахим биле родители на Исмаил-паша[9][10].

Управување уреди

Уште пред да дојде на престолот во 1857 година му се родил син Јусуф Изедин. Во периодот од 1861 до 1871 година Абдул Азис продолжил да ги спроведува реформите од Танзиматот на чело со неговите главни министри Мехмед Фуад-паша и Мехмед Емин Али-паша. Новата административна поделба на Отоманското Царство односно воведувањето на вилаетите било направено во 1864 година а Државниот совет во 1868 година. Во 1861 година Истанбулскиот универзитет бил организиран во модерна академска институција а образованието било организирано по француски модел[1].

 
Султанот Абдул Азис за време на неговата посета на Обединетото Кралство во 1867.

Абдул Азис одржувал добри односи со Второто Француско Царство и Британското Царство. Во 1867 година тој станал првиот отомански султан кој бил во посета на Западна Европа[1]. Неговата посета вклучувала посета на „Изложба Универсел“ (1867) во Париз и патување во Обединетото Кралство каде бил прогласен за Витез на Подвеската од кралица Викторија[11] и каде му била покажана флотата на Кралската морнарица заедно со Исмаил-паша. Тој патувал со приватен железнички автомобил, кој денес може да се најде во музејот „Рахми М. Коч“ во Истанбул. Неговите колеги-витези биле Чарлс Гордон-Ленокс, 6-ти војвода од Ричмонд, Чарлс Манерс, 6-ти војвода од Рутланд, Хенри Сомерсет, 8-ми војвода од Бофор, принцот Артур, (син на кралицата Викторија ), Франц Јосиф и Александар II.

Исто така, во 1867 година, Абдулазиз станал првиот османлиски султан кој официјално ја признал титулата Кедив (вицекрал) што ја користел Вали (гувернер) на османлискиот ејалет од Египет и Судан (1517–1867), кој на тој начин станал автономен османлиски Кедиват Египет и Судан (1867–1914). Мухамед Али Паша и неговите потомци биле гувернери на Отоманскиот Египет и Судан од 1805 година, но биле подготвени да ја користат повисоката титула Кедив, која не била призната од отоманската влада до 1867 година. За возврат, првиот Кедив, Исмаил-паша, се согласил една година порано (во 1866 година) да ги зголеми годишните приходи од данок што Египет и Судан ќе ги обезбедат за османлиската каса[12]. Помеѓу 1854 и 1894 година[12][13], приходите од Египет и Судан честопати биле декларирани како гаранција од страна на османлиската влада за позајмување заеми од британски и француски банки[12][13]. Откако османлиската влада прогласила суверен стандард за отплата на нејзиниот надворешен долг на 30 октомври 1875 година[12], што ја предизвикало Големата источна криза во балканските провинции на царството и кое довело до Руско-турската војна (1877–78) и воспоставување на Османлиската управа за јавен долг во 1881 година, се зголемила важноста на Велика Британија за гаранциите во врска со османлиските приходи од Египет и Судан[13]. Во комбинација со многу поважниот Суецки Канал, кој бил отворен во 1869 година, овие гаранции биле влијателни во одлуката на британската влада да ги окупира Египет и Судан во 1882 година, со изговор дека ќе и помогнат на османлиско-египетската влада да го задуши Бунтот Ураби (1879– 1882 година). Египет и Судан (заедно со Кипар) номинално останале отомански територии до 5 ноември 1914 година[14], кога Британското Царство објавило војна против Отоманското Царство за време на Првата светска војна[14].

Во 1869 година, Абдулазис бил посетен од француската кралица Евгенија и други странски монарси на пат кон отворање на Суецкиот Канал. Принцот од Велс, идниот Едвард VII, двапати го посетил Истанбул[11].

До 1871 година и Мехмед Фуад-паша и Мехмед Емин Али-паша веќе биле мртви. Второто Француско Царство доживеало пораз во Француско-пруската војна од Северногерманскиот Сојуз под водство на Кралство Прусија. Абдулазиз се обратил кон Руското Царство за пријателство, бидејќи немирите во балканските провинции продолжувале. Во 1875 година, херцеговскиот бунт бил почеток на понатамошните немири во балканските провинции. Во 1876 година, Априлското востание се проширило меѓу Бугарите, а Русија постојано била на страната на бунтовниците[1]. По ова следувале и убиствата на конзулите во Солун.

Големите расходи на султанот за отоманската морнарица како и големите палати довеле до зголемување на јавниот долг на земјата и до зголемување на незадоволството меѓу народот. Така на 30 мај 1876 година бил соборен од престолот од страна на неговите министри, а по неколку дена и починал.

Смрт уреди

 
Турбе на султанот Махмуд II (неговиот татко) на улицата „Диван Јолу“ каде Абдулазис исто така бил погребан.
 
„Смртта на Абдулазис 1876“ од Виктор Масон

Смртта на Абдулазиз во палатата Чираган во Истанбул неколку дена подоцна била документирана како самоубиство[1][15].

По симнувањето од престолот на султанот Абдулазиз, тој бил однесен во една соба во Топкапи-сарај. Оваа просторија била истата во која бил убиен султанот Селим III. Собата го загрижувала расчинетиот султан главно поради заканата за неговиот живот и тој подоцна побарал да биде преместен во Беглербеговскиот дворец. Неговото барање било одбиено и тој бил преместен во палатата Ферије. Тој сепак станувал сè повеќе нервозен и параноичен поради неговата безбедност. Утрото на 5 јуни, Абдулазиз побарал пар ножици за да ја скрати брадата. Набргу по ова, тој бил пронајден мртов, со две рани на рацете.

На неколку лекари им било дозволено да го испитаат неговото тело и било констатирано дека станува збор за самоубиство[16]. Еден од тие лекари изјавил дека „Неговата кожа беше многу бледа и целосно ослободена од модринки, траги или дамки од кој каков било вид. Немаше никакви знаци на усните што укажуваат на задушување, ниту каков било знак на притисок на грлото“[17].

Тврдења за атентат уреди

Постојат неколку извори кои тврдат дека смртта на Абдулазиз се случила поради атентат.

Неџип Фазил Кисакурек, исламистички идеолог, добро познат по своите екстремни антисемитистички идеи, бил првиот автор кој значително ја одбележил смртта на Абдулазиз како атентат. Тој тврдел дека станува збор за тајна операција спроведена од Велика Британија и нејзините полномошници со антиисламска мотивација, наведувајќи ги Англичаните како најголем непријател на исламот[18].

Друго слично тврдење се заснова на книгата „Мемоари на султанот Абдулхамид II“. Во книгата, Абдулхамид тврди дека султанот Мурат V започнал да покажува знаци на параноја, лудило и континуирана несвестица и повраќање сè до денот на неговото крунисување, па дури и се фрлил во базен, викајќи им на неговите чувари за да си го заштити животот. Високо рангираните политичари од тоа време се плашеле дека јавноста ќе се налути и ќе се побуни за да го врати Абдулазиз на власт. Така, тие го договориле атентатот врз Абдулазиз со сечење на зглобовите и објавиле дека извршил самоубиство[19].

Оваа книга на мемоари обично се нарекува сведоштво од прва рака за атентатот врз Абдулазиз. Сепак, подоцна било докажано дека Абдулхамид II никогаш не напишал ниту диктирал таков документ. Книгата се покажала како голема измама[20][21], и веројатно билас направена од политичко-исламистички мотивации во ерата на секуларната република.

Фотографијата[22] објавена во книгата „Hatıra-i Uhuvvet: Portre Fotoğraflarının Cazibesi 1846-1950“ од Бахатин Озтунџај исто така има големо внимание од теоретичарите на заговор. На фотографијата, Абдулазиз, се претпоставува дека е соборен, се гледа како седи пред камерата. На обете страни, двајца мажи стојат, а еден од нив се гледа со наводен масонски скриен гест на раката. И покрај тоа што ништо не може да потврди дека има насилство на фотографијата, според некои се претпоставува дека доказ за атентатот е потпирањето на столот на поранешниот султан кое се смета за непочитување и популарното исламистичко верување дека масонеријата е заснована на јудаизмот[23].

Достигнувања уреди

 
Кралица Викторија и султанот Абдулазис бродот „Викторија и Алберт“ за време на официјалната посета на султанот на Обединетото Кралство во 1867 година.
 
Адмиралот Хасан Рами-паша.

Семејство уреди

 
Собата на султанот Абдулазис во Долмабахче во Истанбул.
 
Турбето на султанот Абдулазис.

Прв брак уреди

  • Дјуринев кадин (Батуми, околу 1835 – Палата Ферије, Истанбул, 7 декември 1895, погребана во турбето на Махмуд II), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1856, со следното потомство:
    • Шехзаде Јусуф Изедин (11 октомври 1857 – 1 февруари 1916);
      • Шехзаде Мехмед Бехаедин (февруари 1883 – 8 ноември 1883);
      • Хатиџе Шукрије султан (24 февруари 1906 – 1 април 1972);
      • Шехзаде Мехмед Низамедин (10 јануари 1909 – 19 март 1933);
      • Михрибан Михришах султан (1 јуни 1916 – 25 јануари 1987);
    • Фатма Салиха султан (Истанбул, Долмабахче, 11 јули 1862 – 1941, Каиро, Египет);

Втори брак уреди

Трети брак уреди

  • Едадил кадин (околу 1845 – Долмабахче, Истанбул, 12 декември 1875, погребана во турбето на Махмуд II), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1861, со следното потомство:
    • Шехзаде Махмуд Џелаледин (14 ноември 1862 – 1 септември 1888);
    • Шехзаде Мехмед Селим (28 октомври 1865 – 21 октомври 1867);
    • Емине султан (Истанбул, Долмабахче, 30 ноември 1866 – 23 јануари 1867, Истанбул, Долмабахче, погребана во турбето на султан Махмуд II Диванјолу, Истанбул);

Четврти брак уреди

  • Несрин кадин (Сочи, околу 1848 – Палата Ферије, 11 јуни 1876, Истанбул), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1868, со следното потомство:
    • Шехзаде Мехмед Ѓевкет (5 јуни 1872 – 22 октомври 1899);
      • Шехзаде Мехмед Џемаледин (28 октомври 1890 – 18 ноември 1946);
    • Емине султан (Истанбул, Долмабахче, 24 август 1874 – 29 јануари 1920, погребана во Јени џамија, Истанбул);

Петтти брак уреди

  • Гевхери кадин (Гудаута, 8 јули 1856  – Палата Ферије, Истанбул, 6 септември 1884), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1872, со следното потомство:
    • Шехзаде Мехмед Сејфедин (21 септември 1874 – 19 октомври 1927);
      • Шехзаде Мехмед Абдулазис (26 септември 1901 – 19 јануари 1977);
      • Шехзаде Махмуд Шевкет (30 јули 1903 – 1 февруари 1973);
      • Шехзаде Ахмед Тевхид (30 ноември 1904 – 24 април 1966);
      • Фатма Гевхери султан (30 ноември 1904 – 10 декември 1980);
    • Есма султан (Истанбул, Долмабахче, 21 март 1873 – 7 мај 1899, погребана во турбето на султан Махмуд II Диванјолу, Истанбул);

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Hoiberg, Dale H., уред. (2010). „Abdülaziz“. Encyclopædia Britannica. I: A-ak Bayes (15. изд.). Chicago, IL: Encyclopædia Britannica Inc. стр. 21. ISBN 978-1-59339-837-8.
  2. ↑ Garo Kürkman, (1996), Ottoman Silver Marks, p. 46
  3. ↑ Ристовски, Блаже, уред. (2009). „Меџит “. Македонска енциклопедија. , книга I (А-Љ). Скопје: МАНУ. стр. 3. Text "series " ignored (help)
  4. ↑ Daniel T. Rogers, "All my relatives: Valide Sultana Partav-Nihal"
  5. ↑ His profile in the Ottoman Web Site
  6. ↑ "Women in Power" 1840-1870, entry: "1861-76 Pertevniyal Valide Sultan of The Ottoman Empire"
  7. ↑ „Pertevniyal Valide Sultan Mosque Complex“. Discover Islamic Art. Посетено на 26 January 2008.
  8. ↑ Christine Isom-Verhaaren, "Royal French Women in the Ottoman Sultans' Harem: The Political Uses of Fabricated Accounts from the Sixteenth to the Twenty-first Century" Архивирано на 25 октомври 2006 г.
  9. ↑ „Non European Royalty Website, entry:"Egypt"“. Архивирано од изворникот на 16 July 2017. Посетено на 6 August 2015.
  10. ↑ "Women in Power" 1840-1870, entry: "1863-79 Valida Pasha Khushiyar of Egypt"
  11. ↑ 11,0 11,1 Chisholm, Hugh, уред. (1911). „Abd-ul-Aziz“ . Encyclopædia Britannica. 1 (11. изд.). Cambridge University Press. стр. 35.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Mevzuat Dergisi, Yıl: 9, Sayı: 100, Nisan 2006: "Osmanlı İmparatorluğu'nda ve Türkiye Cumhuriyeti'nde Borçlanma Politikaları ve Sonuçları"
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Article 18 of the Treaty of Lausanne (1923)
  14. ↑ 14,0 14,1 Articles 17, 18, 19, 20 and 21 of the Treaty of Lausanne (1923)
  15. ↑ Davis, Claire (1970). The Palace of Topkapi in Istanbul. New York: Charles Scribner's Sons. стр. 222. ASIN B000NP64Z2.
  16. ↑ Ali Haydar Midhat Bey (1903). The Life of Midhat Pasha. London: JOHN MURRAY. стр. 89–90.
  17. ↑ Dickson, E. D. (8 July 1876). „Report on the Death of the Ex-Sultan Abdul Aziz Khan“. The British Medical Journal (англиски). 2 (810): 41–12. doi:10.1136/bmj.2.810.41. PMC 2297901. PMID 20748260.
  18. ↑ Kısakürek, Necip Fazıl (2007). Ulu Hakan: II. Abdülhamid Han. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları. стр. 688. ISBN 9789758180301.
  19. ↑ Bozdağ, İsmet (2000). Sultan Abdülhamid'in Hatıra Defteri. İstanbul: Pınar Yayınları. стр. 223. ISBN 9753520344.
  20. ↑ Murat Bardakçı, Abdülhamid’in hatıra defteri yoktur, bu isimdeki kitap sahtedir, inanmayın ve kullanmayın! (Turkish)
  21. ↑ Prof. Dr. Ali Birinci, Sultan Abdülhamid'in Hatıra Defteri Meselesi (Turkish)
  22. ↑ Abdulaziz's photograph along with two men
  23. ↑ Masonluk, Rehber Ansiklopedisi (Turkish)
  24. ↑ CFOA History - Trains and Railways of Turkey
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Voyage of Sultan Abdülaziz to Europe (21 June 1867 – 7 August 1867)
  26. ↑ Wm. A. Shaw, The Knights of England, Volume I (London, 1906) page 64
  • Finkel, Caroline, Osman's Dream, (Basic Books, 2005), 57; "Istanbul was only adopted as the city's official name in 1930..".

Надворешни врски уреди

Абдул Азис
Роден(а): 8 февруари 1830 Починал(а): 4 јуни 1876
Владејачки титули
Претходник
Абдул Меџид I 		Султан на Отоманското Царство
25 јуни 1861 – 30 мај 1876 		Наследник
Мурат V
Духовни титули
Претходник
Абдул Меџид I 		Калиф
25 јуни 1861 – 30 мај 1876 		Наследник
Мурат V
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Абдул_Азис&oldid=5143125“